Της Μιχαέλας Βαλερά,
Οι ψυχιατρικές διαταραχές, όσο επώδυνες και επικίνδυνες και αν είναι για τους ασθενείς και για τον περίγυρό τους, είναι μέχρι σήμερα αδιευκρίνιστης αιτιολογίας, με τη διπολική διαταραχή να συγκαταλέγεται σε μία εξ αυτών. Ερευνητές έχουν κατηγορήσει την κληρονομικότητα, τη γενετική και τη χρήση αντικαταθλιπτικών, κυρίως των SSRIs (Selective serotonin reuptake inhibitors), ως την εστία πρόκλησης των μανιακών, υπομανιακών και καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Όμως, αυτή η θεωρία ήρθε στο σημείο να αμφιταλαντευτεί, ύστερα από μελέτες που εντόπισαν τη συσχέτιση μεταξύ της δυσβίωσης μικροοργανισμών στο έντερο και της ανάπτυξης ψυχιατρικών διαταραχών.
Πράγματι, ο άξονας εγκέφαλος-έντερο έχει λάβει υψηλή δημοτικότητα τα τελευταία χρόνια και όχι αδίκως. Η μικροχλωρίδα του εντέρου χρήζει υψηλού ενδιαφέροντος, μιας και ρυθμίζει την έκκριση νευροδιαβιβαστών, όπως η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη, τον μεταβολισμό και τα προϊόντα αυτού, τα οποία μέσω του αίματος μπορούν να επηρεάσουν τον εγκέφαλο. Εξίσου ενεργό ρόλο στην πορεία της νόσου διαδραματίζει το ανοσοποιητικό σύστημα και οι αλλοιώσεις αυτού. Οι αυξημένες κυτοκίνες και χημειοκίνες, τα αντιδραστήρια οξείας φάσης, τα ενεργοποιημένα Τ κύτταρα αποτελούν τους παράγοντες πρόκλησης νευροφλεγμονής, γεγονός που μπορεί, εν μέρει, να πηγάζει από αλλαγές στη μικροχλωρίδα του εντέρου.
Δεν είναι λίγοι εξάλλου οι διπολικοί ασθενείς που πάσχουν από χρόνια συστημική φλεγμονή. Επιπλέον, το ανοσοποιητικό σύστημα συνιστά τη δίοδο επικοινωνίας μεταξύ εγκεφάλου και εντέρου, μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου, των λιπαρών οξέων βραχείας αλυσίδας και άλλων μεσολαβητών. Μήπως, τελικά, τα στοιχεία αυτά είναι αρκετά για να αναθεωρήσουμε ότι η διπολική διαταραχή είναι μια νόσος που οφείλεται αποκλειστικά στον εγκέφαλο;
Υπό αυτό το πρίσμα, έχουν γίνει αρκετές μελέτες που προσπαθούν να ερμηνεύσουν τον τρόπο με τον οποίο η εντερική χλωρίδα εμπλέκεται στη διπολική διαταραχή. Η δυσκολία της έρευνας εντείνεται αναλογιζόμενοι πως κατοικούμαστε από περισσότερα από 50 τρισεκατομμύρια βακτήρια, 140.000 ιούς και καθένας από τους 40 εκατομμύρια ανθρώπους που πάσχουν από διπολική διαταραχή παγκοσμίως συμβιώνει με διαφορετικά είδη μικροοργανισμών.
Παρόλ’ αυτά, τα ευρήματα είναι εντυπωσιακά και η ελπίδα δεν έχει εγκαταλείψει ακόμη τους επιστήμονες. Πρόσφατα κιόλας, βρέθηκε πως το είδος Faecalibacterium, που αποτελεί μέρος της φυσιολογικής χλωρίδας του εντέρου, βρίσκεται σε χαμηλότερα ποσοστά σε διπολικούς απ’ ό,τι σε ασθενείς που δεν πάσχουν από κάποια ψυχιατρική διαταραχή. Αυτή η διαπίστωση είναι αξιοσημείωτη, αφού το συγκεκριμένο είδος συμβάλλει στην καταστολή της φλεγμονής στο έντερο, διατηρώντας την ισορροπία στο μικροβίωμα.
Πολλοί ήταν και αυτοί που αναρωτήθηκαν την επιρροή που μπορεί να έχουν τα αντιβιοτικά στην αλλαγή του μικροβιώματος και, κατ’ επέκταση, στη διακύμανση της ψυχολογικής διάθεσης. Μία μελέτη που διεξήχθη απέδειξε πως τα 234 άτομα που νοσηλεύτηκαν σε ένα νοσοκομείο για οξεία μανία είχαν σημαντικά αυξημένο ποσοστό συνταγογράφησης αντιβιοτικών για την καταπολέμηση της ουρολοίμωξης και της αναπνευστικής δυσχέρειας.
Πώς εξηγείται, όμως, η εμφάνιση συμπτωμάτων μανίας; Μια πιθανή απάντηση είναι πως η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος μετά τη βακτηριακή λοίμωξη και οι εκκρινόμενες κυτοκίνες, που μεταφέρθηκαν μέσω της κυκλοφορίας στον εγκέφαλο, προκάλεσαν αλλαγές στις νευρικές συνάψεις, καταλήγοντας στην εμφάνιση μανίας. Μπορεί, επίσης, το υψηλό ποσοστό βακτηριακών λοιμώξεων σε άτομα με μανία να αντανακλά τη μειωμένη ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος και να προλαμβάνει τις λοιμώξεις σε αυτόν τον πληθυσμό. Δεν είναι απίθανο, όμως, οι αλλαγές στο μικροβίωμα, μετά τη χορήγηση των αντιβιοτικών, να είναι η αιτία στην αλλαγή της διάθεσης.
Είναι εξίσου σημαντικό να αναφερθεί πως ουσίες όπως το αλκοόλ, η κοκαΐνη, η μεθαμφεταμίνη, η νικοτίνη και τα οπιοειδή έχουν συνδεθεί με μεταβολές στο μικροβίωμα του εντέρου. Η κατάχρηση αυτών οδηγεί σε μεταβολές στην ποσότητα νευροδιαβιβαστών, μεταβολιτών και στην ανοσολογική και νευρωνική σηματοδότηση που συνδέονται άρρηκτα με την ανώμαλη λειτουργία του Κ.Ν.Σ. και, επομένως, την επίδραση στη συμπεριφορά του ατόμου. Για παράδειγμα, τα είδη Ruminococcaceae και Lechnospira, μεταξύ άλλων, είναι γνωστό ότι παράγουν λιπαρά οξέα βραχείας αλυσίδας, που προστατεύουν το περιβάλλον του εντέρου και την ομαλή λειτουργία του Κ.Ν.Σ. Σε αλκοολικούς διπολικούς ασθενείς όχι μόνο παρατηρούνται μειωμένα επίπεδα του είδους Ruminococcaceae, αλλά αφθονία των ειδών Bacteroidetes και Proteobacteria που συσχετίζονταν με υψηλά επίπεδα ενδοτοξίνης ορού. Η ενδοτοξίνη του ορού ή αλλιώς λιποπολυσακχαρίτης (LPS) κυκλοφορεί στο αίμα, όταν τα βακτήρια διαιρούνται, και υποδηλώνει ότι υπάρχει υπερανάπτυξη επιβλαβών βακτηρίων στο έντερο, οδηγώντας, τελικά, στη δυσβίωση μικροοργανισμών.
Όσον αφορά την επίδραση της κοκαΐνης, μελέτες σε ποντίκια έδειξαν ότι η χρήση κοκαΐνης προκάλεσε μια αύξηση προφλεγμονωδών παραγόντων, όπως ο NF-κΒ και η IL-1β, μειώνοντας την αφθονία των Mucispirillum, Butyricicoccus, Pseudoflavonifractor και Ruminococcaceae στο παχύ έντερο των ποντικών που εκτέθηκαν σε αυτήν. Μια άλλη μελέτη σε ποντίκια έδειξε ότι ο καπνός του τσιγάρου, που περιέχει νικοτίνη, μεταβάλλει τη σύνθεση του εντερικού μικροβιόκοσμου, διαφοροποιώντας την κατανομή των πρωτογενών χολικών οξέων, την ομοιόσταση της χοληστερόλης και τα επίπεδα μεταβολιτών, όπως το GABA και το γλουταμινικό, που είναι γνωστό ότι εμπλέκονται στην επικοινωνία μεταξύ εντέρου και εγκεφάλου, όντας κύριοι νευροδιαβιβαστές. Τέλος, μερικοί επιστήμονες, χρησιμοποιώντας την τεχνική της αλληλούχισης βακτηριακού 16s rDNA, απέδειξαν πως η χρόνια θεραπεία με μορφίνη άλλαξε τη μικροβιακή σύνθεση του εντέρου των ασθενών και προκάλεσε επέκταση των Gram-θετικών βακτηρίων.
Ως αποτέλεσμα αυτών των ευρημάτων, τα προβιοτικά, ως ζωντανοί μη παθογόνοι μικροοργανισμοί, λειτουργούν ως πανάκεια για την αποκατάσταση της μικροβιακής ισορροπίας. Τα περισσότερα σκευάσματα περιέχουν τα βακτηριακά γένη Lactobacillus, Bifidobacterium, Escherichia, Enterococcus, Bacillus, Streptococcus και ορισμένα στελέχη μυκήτων που ανήκουν στο είδος Saccharomyces, τα οποία φαίνονται να επηρεάζονται ιδιαίτερα σε περίπτωση δυσβίωσης. Η μείωση του εντερικού pH, η μείωση του αποικισμού από παθογόνους οργανισμούς και η τροποποίηση της ανοσολογικής απόκρισης του ξενιστή είναι μερικές μόνο από τις θεραπευτικές οδούς, που ανακουφίζουν, τελικά, τον ασθενή από συμπτώματα μανίας.
Ελπιδοφόρα, λοιπόν, μοιάζει η χορήγηση προβιοτικών σε ασθενείς με ψυχιατρικές διαταραχές, όπως η διπολική διαταραχή, σημειώνοντας κιόλας τον περιορισμένο αριθμό παρενεργειών που έχουν καταγραφεί. Μια ενδότερη ματιά στον μικρόκοσμο του εντέρου μάς επέτρεψε να συνειδητοποιήσουμε, για ακόμα μία φορά, τα ελάχιστα για τα οποία έχουμε επίγνωση στον τομέα των ψυχιατρικών διαταραχών και πόσα ακόμα βήματα χρειάζεται να βαδίσουμε. Ίσως, τελικά, τα βακτηρία να μην είναι τόσο μικροσκοπικά και «αθώα» όσο πιστεύαμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Chapter 21, Microbiome And Bipolar Disorder, Science Direct. Διαθέσιμο εδώ
- Can probiotics reduce bipolar symptoms?: A systematic review, Science Direct. Διαθέσιμο εδώ
- The microbiome, immunity, and schizophrenia and bipolar disorder, Science Direct. Διαθέσιμο εδώ
- Substance use, microbiome and psychiatric disorders, Science Direct. Διαθέσιμο εδώ
- What is the link between the gut microbiome and bipolar disorder?, Medical News Today. Διαθέσιμο εδώ
- Bipolar disorder (depression & mania) – causes, symptoms, treatment & pathology, YouTube. Διαθέσιμο εδώ
