Του Κωνσταντίνου Θυμάκη,
Λίγο καιρό μετά από την αποχώρηση του γερμανικού στρατού από την Αθήνα, οι ελπίδες χαράς των πολιτών που ήλπιζαν ότι επέστρεψαν στην κανονικότητα έσβησαν σχεδόν αμέσως. Αυτό, εξαιτίας της πιο αιματηρής περιόδου της σύγχρονης ιστορίας της πόλης, τα «Δεκεμβριανά». Το παραπάνω όνομα αποδόθηκε στις εχθροπραξίες που έλαβαν χώρα στην όλη μεταξύ του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και των συνασπισμένων κυβερνητικών και βρετανικών δυνάμεων. Στης 3 Δεκεμβρίου του 1944, ξεκίνησε το πρώτο αιματηρό συλλαλητήριο στο Σύνταγμα και τελείωσε τυπικά με την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας στις 12 Φεβρουαρίου 1945. Αυτή η σύγκρουση ήταν η αρχή του μεγάλου εμφυλίου πολέμου που έγινε στην χώρα κατά τα έτη 1946-1949.
Η καταστροφή ήταν κοντά, ωστόσο κανείς δεν το έβλεπε ακόμα. Στις 18 Οκτωβρίου 1944, την διακυβέρνηση αναλαμβάνει η κυβέρνηση εθνική ενότητας, με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Την ίδια περίοδο ο Άγγλος στρατηγός Ρόναλντ Σκόμπι και βρετανικά στρατεύματα έφτασαν στον Πειραιά, για να διαπραγματευτούν την πορεία της χώρας μαζί με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και τον Πρωθυπουργό.
Η μοίρα της Ελλάδας ήταν ήδη προαποφασισμένη κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πόλεμου, από τους Τσώρτσιλ και Στάλιν. Οι δύο τους είχαν χωρίσει όλη την Ευρώπη, και οι Άγγλοι μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις κατάφεραν και «πήραν» την Ελλάδα. Το μόνο θέμα πλέον ήταν πως θα χειρίζονταν μια χώρα που την μεγαλύτερη λαϊκή απήχηση την είχαν οι αντιστασιακοί του κομμουνιστικού ΕΑΜ, οι οποίοι είχαν συγκροτήσει την Εθνική Πολιτοφυλακή.
Στις 4 Νοεμβρίου 1944, ο Παπανδρέου ανακοινώνει ότι την 1η Δεκεμβρίου θα διαλυθεί η Εθνική Πολιτοφυλακή. Αυτή η ανακοίνωση φέρνει αναταράξεις στην κυβέρνηση, καθώς σε αυτή συμμετείχαν έξι εαμικοί υπουργοί, και όπως ήταν αναμενόμενο δεν συμφώνησαν. Το «θετικό» ήταν ότι υπήρχε ήρεμη «ατμόσφαιρα». Στα τέλη του Νοεμβρίου, ο Έλληνας Πρωθυπουργός ανακοίνωσε τις ημερομηνίες διάλυσης των κομμουνιστικών ομάδων, χωρίς όμως να έχει έρθει πρωτύτερα σε συνεννόηση με τους υπουργούς της Αριστεράς, για την μορφή των μελλοντικών Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας.
Ως επακόλουθο, την πρώτη ημέρα του Δεκεμβρίου, παραιτούνται όλοι οι αριστεροί υπουργοί. Την ίδια στιγμή, το ΕΑΜ κάνει έκκληση στις συμμαχικές δυνάμεις ότι ο ΕΛΑΣ είναι παράγοντας της σταθερότητας της χώρας, καταγγέλλοντας παρέμβαση του Σκόμπι. Από την άλλη μεριά η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι η χωροφυλακή αφοπλίζεται και διαλύεται, αντίθετα όμως εξοπλίζεται συστηματικά και ασκείται χρήση όπλων και αρμάτων, ενώ ζητάει τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Αυτή η απόφαση όμως δεν βρήκε σύμφωνο το ΚΚΕ, καθώς αυτό πίστευε ότι με μια ενδεχόμενη αποστράτευση του ΕΛΑΣ θα έχανε ένα ισχυρό χαρτί στην πρόθεσή του να επιβάλει κουμμουνιστικό καθεστώς στην χώρα, σοβιετικού τύπου.
Στις 3 Δεκεμβρίου, το ΕΑΜ διοργανώνει ένα μεγάλο συλλαλητήριο στην πλατεία Συντάγματος, παρά την απαγόρευση της κυβερνήσεως. Υπολογίζεται ότι πήραν μέρος πάνω από 100.000 άνθρωποι, ενώ κάποιοι ιστορικοί λένε ότι υπήρξαν πάνω από 500.000. Το συλλαλητήριο όμως βάφτηκε με αίμα, καθώς μετά από πυρ που άνοιξαν ομάδες των Χιτών και της χωροφυλακής προς τους διαδηλωτές, που είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξουν 30 νεκροί και 148 τραυματίες. Την επόμενη μέρα έγιναν οι κηδείες των θυμάτων, ενώ οι συγκρούσεις χειροτέρεψαν. Το ίδιο βράδυ, ο Παπανδρέου παραιτείται από την θέση του πρωθυπουργού. Αυτήν την παραίτηση την δέχθηκαν όλες οι αντιμαχόμενες πλευρές (συμπεριλαμβανομένων του ΚΚΕ και του Βρετανό πρέσβη Λήπερ), ο Τσώρτσιλ όμως δεν την αποδέχτηκε, στέλνοντας τηλεγράφημα στον Λήπερ με σαφείς οδηγίες:
«Πρέπει να υποχρεώσετε τον Παπανδρέου να κάνει το καθήκον του και να τον διαβεβαιώσετε ότι, εάν το κάνει, θα υποστηριχθεί με όλες τις δυνάμεις μας. Αν παραιτηθεί, φυλακίστε τον έως ότου συνέλθει, όταν πια θα έχουν τελειώσει οι μάχες. Θα μπορούσε το ίδιο εύκολα να αρρωστήσει και να μην μπορεί να τον πλησιάσει κανείς. Η μόνη του ελπίδα είναι να βγει απ’ αυτή την κατάσταση, τασσόμενος ανεπιφύλακτα στο πλευρό μας».
Μετά από αυτό το τηλεγράφημα ο Παπανδρέου δεν είχε άλλη επιλογή, και επέστρεψε στη θέση του. Ο Σκόμπι παρακολουθεί όλο αυτό το χάος και «τρίβει» τα χέρια του, καθώς η θέση του ήταν πλέον ευνοϊκή. Έτσι, αποφασίζει την κήρυξη στρατιωτικού νόμου. Εν συνεχεία, οι Βρετανοί αφοπλίζουν μέρος της 2ης μεραρχίας του ΕΛΑΣ. Οι κομμουνιστές αντιδρούν και αρχίζουν τις επιχειρήσεις κατά των Χιτών και των αστυνομικών τμημάτων της Αθήνας και του Πειραιά. Την επόμενη μέρα, ο Τσώρτσιλ διατάζει τον Σκόμπι να συμπεριφέρεται σαν να είναι σε κατεχόμενη χώρα. Ο λαός της Αριστέρας όμως επέλεξε να πάρει τα όπλα.
Η μάχη ξεκινάει, προς αντίσταση εναντίον των βρετανικών δυνάμεων. Οι Βρετανοί δεν δείχνουν καθόλου οίκτο και αρχίζουν και βομβαρδίζουν. Ως αποτέλεσμα χάνουν την ζωή τους πάρα πολλοί άμαχοι, με αγγλικά αεροπλάνα να πυροβολούν τις συνοικίες στο Χαλάνδρι, στην Αθήνα, στον Πειραιά και στην Καστέλα, αγγλικά τανκ να βάλουν κατά του Χολαργού, ενώ παράλληλα καταλαμβάνουν την Ακρόπολη και την χρησιμοποιούν ως πεδίο βολής, χτυπώντας παράλληλα το Περδικάρι (περιοχή κοντά στα Τουρκοβούνια) και του Γκύζη.
Οι Βρετανοί έχουν κερδίσει ήδη την μάχη, και ας μην το έχει συνειδητοποιήσει ακόμα ο λαός της Αθήνας. Παράλληλα, επικρατούσε πείνα, καθώς ο κατοχικός λιμός δεν είχε ξεπεραστεί ακόμα, ενώ χειροτέρεψε κατά την διάρκεια της αντίστασης. Ωστόσο, την ανθρωπιστική βοήθεια προς την Ελλάδα την διαχειρίζονταν οι Άγγλοι. Στην Αθήνα δρούσε ο Ερυθρός Σταυρός ήδη από την περίοδο της κατοχής, ενώ οι Βρετανοί επέτρεπαν βοήθεια μόνο σε συνοικίες που δεν υπερίσχυε το ΕΑΜ.
Οι μέρες περνούν με διαρκείς μάχες, με τους Άγγλους να συνεχίζουν να βομβαρδίζουν και να σκοτώνουν πάνω από 500 άμαχους ανθρώπους. Στον «πίνακα απωλειών» οι βρετανικές δυνάμεις έχουν 210 νεκρούς, 55 αγνοούμενους και 1.100 αιχμαλώτους στα χέρια του ΕΛΑΣ. Οι δυνάμεις της κυβέρνησης είχαν 3.480 νεκρούς (889 ανήκαν στην χωροφυλακή και την αστυνομία και 2.540 στα στρατιωτικά τμήματα) και πολλούς αιχμαλώτους. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ υπολογίστηκαν 2-3 χιλιάδες νεκρούς και 7-8 χιλιάδες αιχμαλώτους. Κατά την διάρκεια των 33 ημερών μάχης το άθροισμα των απωλειών έφτασε τις 17.000.
Στις 5 Ιανουαρίου του 1945, μετά από πολλές μάχες και αντιστάσεις ο ΕΛΑΣ αναγκάστηκε να αποχωρήσει από την Αθήνα ύστερα από πιέσεις που υπέστη από τις υπέρτερες κυβερνητικής και βρετανικές δυνάμεις. Στης 11 Ιανουαρίου, οι κομμουνιστές υπέγραψαν ανακωχή με τους Βρετανούς. Μια ημέρα μετά έληξαν και τυπικά τα «Δεκεμβριανά» με τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Το ΕΑΜ είχε ηττηθεί στρατιωτικά και πολιτικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δεδούση, Μαρία, Σαν σήμερα: 4 Δεκεμβρίου – Τα «Δεκεμβριανά» πράξη δεύτερη – Ο πόλεμος της Αθήνας, cnn.gr Διαθέσιμο εδώ
- Έτσι ξεκίνησε ο αιματηρός Δεκέμβριος του ΄44. Πως έπεσαν οι πρώτοι πυροβολισμοί στο συλλαλητήριο του ΕΑΜ, mixanitouxronou.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Τα Δεκεμβριανά (1944), sansimera.gr, Διαθέσιμο εδώ
