Της Ιωάννας Μέγα,
Το κάπνισμα είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας. Έχει αποδειχθεί ότι η νικοτίνη είναι το συστατικό του καπνού του τσιγάρου που οδηγεί στον εθισμό. Ο εθισμός στη νικοτίνη προκαλεί περισσότερους από 7 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο παγκοσμίως. Παρά το γεγονός πως το ποσοστό καπνίσματος τσιγάρων έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια, η άνοδος των ηλεκτρονικών τσιγάρων έχει οδηγήσει σε αυξημένη χρήση νικοτίνης, ιδιαίτερα μεταξύ των εφήβων και των νεαρών ενηλίκων. Αυτή η αναζωπύρωση έχει πολλές επιβλαβείς συνέπειες και υπογραμμίζει τη σημασία της κατανόησης της φαρμακολογίας της νικοτίνης και των ιδιοτήτων των νευρωνικών νικοτινικών υποδοχέων ακετυλοχολίνης (nAChRs), για την επινόηση αποτελεσματικών θεραπειών εθισμού. Η μειωμένη λειτουργία στα «συστήματα ανταμοιβής» του εγκεφάλου, κατά τη διάρκεια της στέρησης της νικοτίνης, είναι συγκρίσιμη σε μέγεθος και διάρκεια με αυτή άλλων μεγάλων φαρμάκων κατάχρησης και μπορεί να αποτελεί σημαντικό κινητήριο παράγοντα, που συμβάλλει στην επιθυμία, την υποτροπή και τη συνεχιζόμενη κατανάλωση καπνού στους ανθρώπους. Η νικοτίνη διεγείρει στον εγκέφαλο ειδικούς υποδοχείς, προκαλώντας συναισθήματα ανακούφισης και ευχαρίστησης, ενώ η διακοπή της προκαλεί σωματική δυσφορία.
Τι είναι η νικοτίνη και γιατί μπορεί να προκαλέσει εθισμό;
Η νικοτίνη είναι μία εξαιρετικά εθιστική ουσία, που βρίσκεται στον καπνό. Έχει την ικανότητα να εισέρχεται στον εγκέφαλο και, στη συνέχεια, μέσω ορισμένων βιοχημικών διαδικασιών, να συνδέεται με τους νευρωνικούς νικοτινικούς υποδοχείς ακετυλοχολίνης του εγκεφάλου. Η ενεργοποίηση των νευρωνικών νικοτινικών υποδοχέων ακετυλοχολίνης επιτυγχάνεται είτε με τη δέσμευση ενδογενούς νευροδιαβιβαστή (όπως η ακετυλοχολίνη) είτε εξωγενών συνδετών (όπως η νικοτίνη). Έχει αποδειχθεί, μάλιστα, πως η νικοτίνη διεγείρει την απελευθέρωση ντοπαμίνης (νευροδιαβιβαστής του εγκεφάλου που ενεργοποιείται σε στιγμές απόλαυσης και καλής διάθεσης), ύστερα από διέγερση των αντίστοιχων υποδοχέων.
Η ευχαρίστηση που προσφέρει η νικοτίνη είναι περίπλοκη. Τα μόρια νικοτίνης «στοχεύουν» συγκεκριμένους υποδοχείς σε διάφορους τύπους εγκεφαλικών κυττάρων. Ο πρώτος τύπος επεξεργάζεται την ακετυλοχολίνη, μια από τις κύριες νευροχημικές ουσίες του εγκεφάλου. Η ακετυλοχολίνη μας κάνει πιο προσεκτικούς και συγκεντρωμένους, ενώ, επιπλέον, ενισχύει και την ίδια τη συνείδηση. Έτσι, η νικοτίνη ενισχύει την αίσθηση ότι είμαστε ζωντανοί, έστω και ελαφρώς. Ο δεύτερος τύπος εγκεφαλικών κυττάρων που «αποικίζεται» από τη νικοτίνη επεξεργάζεται τη ντοπαμίνη, τη νευροχημική ουσία που μας κάνει να νιώθουμε έλξη και προσμονή.
Η ντοπαμίνη είναι ένας πολύ γνωστός ένοχος σε κάθε είδος εθισμού. Έχει συνδεθεί με την ευχαρίστηση, αλλά η κύρια λειτουργία της είναι να προωθεί την επιθυμία και την επιδίωξη στόχων, παρά την ευχαρίστηση αυτή καθαυτή. Έτσι, λοιπόν, όλοι αυτοί οι υποδοχείς σε όλες αυτές τις περιοχές του εγκεφάλου εξοικειώνονται με τη παρουσία νικοτίνης μετά από αρκετούς μήνες. Οι υποδοχείς αυτοί, συνεπώς, προσαρμόζονται σε αυτήν την κατάσταση και «υποφέρουν», όταν η νικοτίνη αποσύρεται ξαφνικά, καθώς είχαν συνηθίσει για μεγάλο χρονικό διάστημα την παρουσία της.
Πόσο δύσκολη μπορεί να είναι, όμως, η απεξάρτηση;
Μετά από χρόνια έκθεση στη νικοτίνη, η αποχή από την ουσία μπορεί να προκαλέσει δυσάρεστα συμπτώματα στέρησης. Η απόσυρση ορίζεται ως ένας συνδυασμός σωματικών και συναισθηματικών συμπτωμάτων, που εμφανίζονται αμέσως μετά την αποχή από τη νικοτίνη, αντανακλώντας μια αλλαγή στη νευροχημεία του εγκεφάλου, που προκαλείται από την απουσία της ουσίας. Έχει αποδεχθεί πως τα συμπτώματα στέρησης συνήθως κορυφώνονται μέσα σε μια εβδομάδα από τη διακοπή της έκθεσης στην ουσία και υποχωρούν τις επόμενες 3-4 εβδομάδες.
Συμπτωματολογία Συνδρόμου Στέρησης
- Ευερεθιστότητα/ Απογοήτευση
- Άγχος
- Καταθλιπτική διάθεση
- Αυξημένη όρεξη και αύξηση βάρους
- Ανυπομονησία
- Αϋπνία
- Ανησυχία
- Ανηδονία (ανικανότητα βίωσης της ευχαρίστησης)
- Αυξημένο τρέμουλο
Αναφορικά με τον ψυχολογικό εθισμό, έχει επιβεβαιωθεί πως είναι πολύ πιο ύπουλος από τον σωματικό εθισμό. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι ο ψυχολογικός εθισμός είναι, επίσης, σωματικός, καθώς οι ψυχολογικές καταστάσεις εξαρτώνται από τις εγκεφαλικές καταστάσεις. Οι ειδικοί εθισμού σε όλο τον κόσμο έχουν καταλήξει να ορίζουν τον εθισμό ως «εγκεφαλική ασθένεια». Οι ιατρικές και ψυχιατρικές αρχές απεξάρτησης λένε ότι ο εθισμός καταλαμβάνει τον εγκέφαλο.
Γιατί ο εθισμός δεν θεωρείται ασθένεια και πώς μπορούμε να τον αντιμετωπίσουμε;
Οι εγκεφαλικές αλλαγές, που αποτελούν τη βάση του εθισμού, υποδεικνύουν ένα βαθύ και εδραιωμένο ιστορικό μάθησης, όχι μια ασθένεια. Η αλλαγή του εγκεφάλου είναι το θεμέλιο κάθε μάθησης και δεν ισοδυναμεί με εγκεφαλική νόσο. Επιπλέον, είναι γνωστό πως ο εγκέφαλος έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται και να αλλάζει, με λίγη δουλειά και λίγη εξάσκηση. Έτσι, για να καταπολεμήσουμε τον εθισμό, πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα συναισθήματα και τις συνθήκες που κάνουν τους ανθρώπους να αναζητούν βραχύβιες ανταμοιβές με μακροπρόθεσμες συνέπειες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Nicotinic acetylcholine receptors and nicotine addiction: A brief introduction, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Dramatic decreases in brain reward function during nicotine withdrawal, Nature Neuroscience. Διαθέσιμο εδώ
- Why is nicotine addictive? You asked Google – here’s the answer, The Guardian. Διαθέσιμο εδώ
