Της Μιχαέλας Αθηνιώτη,
Ζούμε σε μια εποχή όπου οι ρυθμοί αυξάνονται συνεχώς. Η καθημερινότητα τρέχει και μας ξεπερνάει και εμείς τρέχουμε από πίσω της για να προφτάσουμε. Οι υποχρεώσεις αυξάνονται και οι εικοσιτέσσερις ώρες φαίνονται λίγες και δεν είναι αρκετές.
Λόγω των αυξημένων ρυθμών, ολοένα και μεγαλύτερη καθίσταται η ανάγκη για ενημέρωση, όχι μόνο για τοπικά και εθνικά ζητήματα, αλλά και για παγκόσμια θέματα της επικαιρότητας, γενικότερα. Η παγκοσμιοποίηση, όμως, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των τεχνολογικών υπηρεσιών και του διαδικτύου, μεγεθύνουν το πηγάδι της πληροφόρησης, που φαίνεται να μην έχει τέλος. Οι πληροφορίες και οι ειδήσεις ξεπερνούν κατά χιλιάδες τα θέματα που μπορούν να απασχολήσουν την ημερήσια ατζέντα και, κατά συνέπεια, δεν καλύπτονται όλα τα θέματα από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Βέβαια, στη σύγχρονη εποχή οι πολίτες δεν βασίζουν την ενημέρωσή τους μόνο στα κλασικά μέσα ενημέρωσης, όπως η τηλεόραση και ο Τύπος, ο οποίος, μάλιστα, χάνει σταθερά τους πιστούς του ακόλουθους, με λίγες χιλιάδες αντίτυπα να πωλούνται καθημερινά, αισθητή μείωση σε σχέση με λίγα χρόνια νωρίτερα.
Το διαδίκτυο είναι ένα πολύ βασικό κομμάτι της ζωής των ανθρώπων, αναπόσπαστο, θεωρείται, μάλιστα, βασικό αγαθό επιβίωσης, αφού σε αυτό στηρίζεται μια βασική ανθρώπινη ανάγκη, αυτή της επικοινωνίας, που προκύπτει από την κοινωνική του φύση. Πέρα, όμως, από την εξ αποστάσεως επικοινωνία με τους γνωστούς μας, μέσω διαδικτύου, μπορούμε να ενημερωθούμε για τον κόσμο γύρω μας, όχι μόνο τον κλειστό περίγυρο, αλλά για θέματα που απασχολούν ολόκληρη την υφήλιο.
Εξαιτίας, του μεγέθους της παρεχόμενης πληροφορίας και της ανάγκης για γνώσεις επί πολλών ζητημάτων, έχει εμφανιστεί ένα νέο φαινόμενο, αυτό του “news avoidance” ή αλλιώς της «αποφυγής των ειδήσεων». Με τον όρο αυτό εννοείται η ενημέρωση μόνο μέσω της ανάγνωσης των τίτλων των άρθρων, ή έστω των υποτίτλων ή την αρχή τους, χωρίς την περαιτέρω ανάγνωση του κορμού του κειμένου.
Το φαινόμενο αυτό επιβεβαιώνεται, παράλληλα, από τη σταθερή ανάπτυξη των πλατφορμών και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που στηρίζονται αμιγώς στο οπτικοακουστικό περιεχόμενο, δηλαδή το Instagram και το Tik Tok. Αναμφισβήτητα, τα τελευταία χρόνια, αυτά τα δύο Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης έχουν αποκτήσει μαζικό κοινό χρηστών, όχι αποκλειστικά νεαρής ηλικίας, αλλά ακόμα και αρκετά μεγαλύτεροι άνθρωποι τα χρησιμοποιούν, πλέον, σε καθημερινή βάση. Σε αντίθεση με αυτά τα Μέσα, εφαρμογές που στηρίζονται κυρίως στο κείμενο, όπως το Facebook και το Twitter, που άλλοτε είχαν συναντήσει στιγμές μεγάλης δόξας, πλέον θεωρούνται «πασέ», παλαιακά και γηρασμένα Μέσα. Δεν χρησιμοποιούνται από τους νέους και όπως φαίνεται χαρακτηριστικά από το Twitter, αυτό αποτελεί βασικό μέσο πολιτικής επικοινωνίας και όχι καθημερινής επικοινωνίας, μεταξύ των πολιτών. Τα σύγχρονα δημοφιλή Μέσα, δηλαδή Instagram και Tik Tok, εμφανίζουν μια σημαντική διαφορά στη δομή τους σε σχέση με τα άλλα Μέσα. Αποτελούνται από εικόνες και μια μικρή λεζάντα. Δεν εμφανίζονται συχνά μεγάλα κείμενα, αλλά κατά βάση η εικόνα και ο ήχος αποτελούν τα θεμέλια πάνω στα οποία χτίστηκε η επιτυχία τους. Το γεγονός ότι ο κόσμος πλέον δεν διαβάζει πολύ και ότι δεν μπορεί να συγκεντρωθεί για πάνω από 3 λεπτά σε κάτι, αφού διαβάζει σα να «σκανάρει» και προχωράει στην επόμενη πηγή πληροφόρησης, ενώ βαριέται πολύ σύντομα και εύκολα, σίγουρα αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα που επιδρά ταυτόχρονα στην ανάδειξη περαιτέρω τέτοιων ειδών πλατφορμών.
Ένας μεγάλος κίνδυνος που προκύπτει από αυτό το φαινόμενο είναι η τάση των clickbait άρθρων, δηλαδή όλων εκείνων των άρθρων που, χρησιμοποιώντας πομπώδεις τίτλους, προσπαθούν να προσελκύσουν την προσοχή του κοινού για επίσκεψη στην ιστοσελίδα τους ή για να το ανακατευθύνουν σε κάποια άλλη ιστοσελίδα, χωρίς να δίνουν σημασία στο περιεχόμενο του άρθρου, το οποίο συχνά είναι μηδαμινής σημασίας ή ουδεμία σχέση έχει με τον στομφώδη τίτλο που χρησιμοποιήθηκε.
Όταν, συνεπώς, η ενημέρωση προέρχεται αποκλειστικά από τον τίτλο, αν αυτός ο τίτλος αποτελεί πηγή παραπληροφόρησης, με σκοπό την επίσκεψη στον ιστότοπο, κινδυνεύει ο χρήστης του διαδικτύου να πιστέψει ότι ο τίτλος αυτός αποτελεί μια πλευρά της αλήθειας. Όταν λείπει η άσκηση κριτικής σκέψης, ως συνεπακόλουθο της ανάγνωσης ενός ολοκληρωμένου άρθρου, δεν μπορεί να γίνει επιβεβαίωση της πληροφορίας και επαλήθευσή της.
Βέβαια, αυτό μπορεί να αποφευχθεί όταν κάποιος συνηθίζει να πληροφορείται μόνο από αναγνωρισμένες πηγές πληροφόρησης και από γνωστά και καθιερωμένα Μέσα για τις ειδήσεις που τον αφορούν. Παρόλα αυτά, η πλήρης αποφυγή αυτών των άρθρων καθίσταται αδύνατη, αφού εμφανίζονται καθημερινά στη ροή των ειδήσεων στις μηχανές αναζήτησης μέσω της χρήσης του αλγορίθμου και της σύνδεσής τους με λέξεις κλειδιά.
Οι ταχύτατοι ρυθμοί της καθημερινότητας και ο φόβος της άγνοιας, ότι, δηλαδή, κάποιος θα μείνει πίσω, επειδή δεν γνωρίζει όλα τα σημαντικά γεγονότα που διαδραματίζονται, οδηγεί στην κατανάλωση υπερβολικής ποσότητας πληροφοριών και ενώ ο χρήστης του διαδικτύου μπορεί να αισθάνεται ότι είναι υπερπληροφορημένος, στην ουσία παραμένει υποπληροφορημένος, δεδομένου ότι αν βασίζεται σε τίτλους clickbait άρθρων, του λείπει η μισή γνώση από όση έχει την πεποίθηση ότι κατέχει.
Συνεπώς, τρέχοντας πολλές φορές να προλάβουμε τις εξελίξεις, σκοντάφτουμε σε λάθος πληροφορίες και δεν ενημερωνόμαστε για την πραγματικότητα. Άρα, η κριτική σκέψη, όπως σε πολλά ζητήματα της καθημερινότητας και της ζωής μας, μας φέρνει άλλη μία φορά σε πλεονεκτική θέση απέναντι στην παραπληροφόρηση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
News avoidance – why are people disengaging?, eidosmedia.com, διαθέσιμο εδώ
