Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
«Ο πόλεμος με ξένους είναι ένα έκζεμα στον αγκώνα. Ο εμφύλιος πόλεμος είναι πληγή που τρώει τα σωθικά».
Βίκτωρ Ουγκώ
Μέσα από τη φράση του αυτή, ο εμβληματικός Γάλλος λογοτέχνης θέλησε να αναδείξει τη σκληρότητα και τη σωματική, αλλά και ψυχική αποσάθρωση, που επιφέρει ένας αδελφοκτόνος πόλεμος, από όπου και εάν προέρχεται. Δυστυχώς, οι Έλληνες έχουμε μακρά εμπειρία από τέτοιες καταστάσεις, ήδη από την αρχαιότητα, είτε αυτές είναι ένοπλες συγκρούσεις είτε όχι.
Η πιο πρόσφατη εμπειρία εμφύλιας πολεμικής σύρραξης ήρθε μετά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο, μεταξύ 1946-1949, συγκλονίζοντας τη χώρα και εμποδίζοντας την επούλωση των πληγών από την παγκόσμια διαμάχη. Η δημιουργία, λοιπόν, στην Ελλάδα δύο ένοπλων μετώπων οδήγησε στην αλληλοεξόντωση ανάμεσα σε στρατιώτες και αντάρτες και προκάλεσε τον διχασμό του λαού. Τα βιώματα αυτά «χάραξαν» τις ψυχές και τις ζωές πολλών νέων ανθρώπων, που αναγκάστηκαν να συμμετάσχουν σε αυτή την αναίτια διαμάχη.
Μια τέτοια οπτική έχουν την τύχη να δουν οι αναγνώστες μέσα από τις σελίδες του βιβλίου Τα Γέλια του Θανάτου της Γιάννας Α. Δημητριάδη, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Άπαρσις. Πρόκειται για ένα έργο, που βασίζεται στο διασωθέν προσωπικό ημερολόγιο του καταδικασθέντα σε θάνατο, Αντώνη Δημητριάδη, που συγγράφηκε κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη φυλακή. Έτσι, η κόρη του, Γιάννα, ανέλαβε το χρέος της επιμέλειας και εμπλούτισής του, με τη δημιουργία του ιστορικού πλαισίου –τόσο για τον ίδιο τον Δημητριάδη όσο και για τη χώρα–, πριν και μετά από τον εμφύλιο, ώστε να βγει ένα πλήρες αποτέλεσμα. Ο εύληπτος τρόπος γραφής της πηγάζει και από την επαγγελματική της ενασχόληση με τη δημοσιογραφία, έχοντας στο ενεργητικό της σπουδαίες συνεργασίες με εφημερίδες, τηλεοπτικούς σταθμούς και ραδιόφωνα της χώρας.
Ξεκινώντας την ανάγνωση του εν λόγω πονήματος, συναντάμε μια μικρή, αλλά ουσιώδη εισαγωγή για την ιστορία της Νέας Σμύρνης από τον τέως Δήμαρχο της πόλης Γιώργο Κουτελάκη (1998-2010), τον τόπο όπου ωρίμασε ο πρωταγωνιστής μας. Η σκιαγράφηση της πόλης από τη δεκαετία του 1920, με τις πρώτες εγκαταστάσεις των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, στην περίοδο της αντίστασης κατά του κατακτητή έως την απελευθέρωση και μετά τον τραγικό Εμφύλιο συνθέτει το κλίμα της εποχής, που εν μέρει επέδρασε στην ψυχοσύνθεση του Δημητριάδη.
Έπειτα, ακολουθεί ο πρόλογος της συγγραφέως, από τον οποίο μαθαίνουμε το οικογενειακό περιβάλλον του στρατιώτη. Ο γεννημένος στην Πέργαμο της Μικράς Ασίας, το 1921, υπήρξε γιος του λόγιου και υπέρμαχου της Οκτωβριανής Επανάστασης Ιωάννη Δημητριάδη και της Μαρούλας Καλαϊτζή. Μετά την Καταστροφή, η οικογένεια εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη έως τον θάνατο του πατέρα του, με τη Μαρούλα, ύστερα από λίγο, να μετακομίζει στη Νέα Σμύρνη με τα τέσσερα παιδιά της. Εκεί, ο Αντώνης θα δραστηριοποιηθεί στην ΕΠΟΝ κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ενώ στον Εμφύλιο θα κληθεί να υπηρετήσει στον Εθνικό Στρατό, θέτοντας τις βάσεις για την αρχή των περιπετειών του.
Έτσι, αρχίζει η αφήγηση του ίδιου του Δημητριάδη, μέσα από ένα μέρος των ημερολογίων του που σώθηκε. Η θητεία του για τη βασική εκπαίδευση έγινε στο 1ο Τάγμα του λόχου της Αλεξανδρούπολης και μετά από αυτήν εντάχθηκε στο 630 Τάγμα του 3ου Λόχου, με τις επιχειρήσεις που έλαβε μέρος να πραγματοποιούνται τον Μάιο του 1947. Τότε είχε και την πρώτη του εμπλοκή σε μια σύγκρουση μεταξύ των δύο πλευρών, όπου, όπως περιγράφει «Οι σφαίρες έπεφταν σαν βροχή γύρω μου» και, έτσι, του γεννήθηκε πιο έντονα η επιθυμία να μη σηκώσει ξανά όπλο στη ζωή του.
Μετά από αυτό το γεγονός, μερικοί στρατιώτες του λόχου του, μαζί με τον ίδιο, πιάστηκαν από τους αντάρτες και οδηγήθηκαν στη βάση που είχαν στο βουνό. Έμειναν στα χέρια τους για ένα διάστημα και μετά τους απελευθέρωσαν. Ύστερα, περιγράφεται το στρατοδικείο που στήθηκε για τον ίδιο και όσους ακόμα γλίτωσαν και με τις κατηγορίες να είναι το λιγότερο υπερβολικές. Το αποτέλεσμα ήταν η καταδίκη «τετράκις εις θάνατον». Έτσι, στάλθηκε στις φυλακές, περιμένοντας την εκτέλεσή του εντός των επόμενων τριών ημερών, με την αγωνία που πέρασε να μην έχει προηγούμενο. Οι ενέργειες, όμως, της οικογένειάς του του εξασφάλισαν χάρη, ρίχνοντας την ποινή σε ισόβια.
Η διήγησή του για τα δραματικά εκείνα χρόνια μας συγκινεί και μας προβληματίζει για τα δεινά του Εμφυλίου. Η περιπέτειά του διήρκεσε οκτώ χρόνια, έως ότου καταφέρει να απεμπλακεί. Το διασωθέν ημερολόγιο φτάνει μέχρι τη μεταγωγή του στις φυλακές Αβέρωφ, στο κελί 44.
Στο έργο αυτό περιλαμβάνεται και χρήσιμο επίμετρο της Βασιλικής Λάζου, Δρ. Ιστορίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου. Σε αυτό αναλύονται τα γεγονότα του Εμφυλίου, προσφέροντας στον αναγνώστη μια ευρεία εικόνα της εποχής.
