Της Δήμητρας-Αδελαΐδας Αργυρίου,
Στα πλαίσια της παρέμβασης σε παιδιά και εφήβους, είναι απαραίτητη η βαθιά γνώση της αναπτυξιακής πορείας, αλλά και των αναπτυξιακών οροσήμων, που αναμένονται να κατακτηθούν σε κάθε ηλικιακό στάδιο. Η γνώση αυτή, αν και δεν αποτελεί το μοναδικό εργαλείο και μέτρο αξιολόγησης, μπορεί να βοηθήσει τους Εργοθεραπευτές, ώστε να εντοπίσουν, καθώς και να προσδιορίσουν τις δυσκολίες τις οποίες μπορεί να αντιμετωπίζει ένα παιδί. Επιπλέον, βοηθά στη στοιχειοθέτηση και οργάνωση της παρέμβασης, τον καθορισμό των θεραπευτικών στόχων, αλλά και τη διαδοχή των θεραπευτικών ενεργειών, που θα πρέπει να λάβουν χώρα στα πλαίσια της παρέμβασης, ώστε να κατακτηθούν οι παραπάνω στόχοι. Και αυτό γιατί κάθε κίνηση μας ή συμπεριφορά μας εκδηλώνεται, εφόσον έχει κατακτηθεί μία προηγούμενη κινητική αντίδραση ή συναισθηματική απόκριση και ούτω καθεξής.
Η παραπάνω προσέγγιση πλαισιώνεται από το Αναπτυξιακό Πλαίσιο Αναφοράς (Developmental Frame of Reference). Το Αναπτυξιακό Πλαίσιο Αναφοράς περιγράφει πως η ανάπτυξη είναι διαδοχική, όπως επίσης και το ότι οι συναισθηματικές μας αποκρίσεις και οι συμπεριφορές μας επηρεάζονται από το εάν και κατά πόσο έχουν κατακτηθεί και ενσωματωθεί οι δεξιότητες προηγούμενων σταδίων. Το Αναπτυξιακό Πλαίσιο Αναφοράς βλέπει την εξέλιξη και την αναπτυξιακή πορεία των ατόμων ως δυναμική και συνεχώς αναπτυσσόμενη, ενώ υποστηρίζει πως η διαδικασία της ανάπτυξης χαρακτηρίζεται από περιόδους «ανάπτυξης» και «παρακμής», στάδια απαραίτητα για την ωρίμανση, τα οποία και πρέπει να ενσωματωθούν από το άτομο κατά την πορεία της ζωής του.
Οι άνθρωποι, όμως, είμαστε διαφορετικοί, για αυτό και αναπτυσσόμαστε με διαφορετικό ρυθμό. Παρά τη διαφορετικότητα, που μπορεί να παρατηρείται, το Αναπτυξιακό Πλαίσιο Αναφοράς ορίζει πως κάθε στάδιο της ανάπτυξης είναι δυνατό να προχωρήσει κανονικά, μόνο, εάν τα προηγούμενα στάδια έχουν ολοκληρωθεί επιτυχώς. Επιπλέον, υποστηρίζεται πως η ατελής ανάπτυξη ενός σταδίου ή σε συγκεκριμένους τομείς έργου ή δεξιοτήτων, ασκεί επιρροές στην μετέπειτα ανάπτυξη και εξέλιξη.
Βάσει των παραπάνω, το Αναπτυξιακό Πλαίσιο Αναφοράς διακρίνει έξι προσαρμοστικές δεξιότητες: Τη δεξιότητα Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης (ικανότητα λήψης, εγγραφής, επεξεργασίας, οργάνωσης, συνδυασμού και συντονισμού αισθητηριακών πληροφοριών τόσο από το εξωτερικό όσο και από το εσωτερικό περιβάλλον), τη γνωστική ικανότητα (ικανότητα αντίληψης, αναπαράστασης και οργάνωσης αισθητηριακών πληροφοριών για σκέψη και επίλυση προβλημάτων, σχεδιασμό ενεργειών κ.ο.κ.), την ικανότητα δυαδικής αλληλεπίδρασης (ικανότητα συμμετοχής σε μια ποικιλία πρωταρχικών ομάδων, όπως για παράδειγμα η αλληλεπίδραση του παιδιού με τους γονείς-φροντιστές του, τα αδέλφια κ.λπ.), τη δεξιότητα ομαδικής αλληλεπίδρασης (ικανότητα συμμετοχής σε πλαίσια όπως το σχολείο, η παιδική χαρά, μία ομάδα εξωσχολικών δραστηριοτήτων κ.ά.), την ικανότητα αυτοπροσδιορισμού (δηλαδή την ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς τον εαυτό του ως αυτόνομο, ολιστικό, αποδεκτό άτομο που έχει μονιμότητα και συνέχεια χρόνο) και την ικανότητα σεξουαλικής ταυτοποίησης (ικανότητα να αντιλαμβάνονται τη σεξουαλική φύση – σεξουαλικό προσδιορισμό).
Η επίτευξη των δεξιοτήτων σε επίπεδο κατάλληλο για τη χρονολογική ηλικία, σε όλους τους τομείς ανάπτυξης, είναι απαραίτητη για την επίτευξη ικανοποιητικών συμπεριφορών αντιμετώπισης και προσαρμοστικών σχέσεων. Σύμφωνα, λοιπόν, με το Αναπτυξιακό Πλαίσιο Αναφοράς, η Αναπτυξιακή Εργοθεραπεία αποτρέπει την ανάπτυξη δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών και δεξιοτήτων, ενώ παράλληλα προάγει την ανάπτυξη και τους αναπτυξιακούς δεσμούς, περιορίζοντας έτσι το χάσμα ανάμεσα στην προσδοκία και στην ικανότητα, μέσω της εξειδικευμένης εφαρμογής των δραστηριοτήτων και των σχέσεων. Οι αξιολογήσεις, που βασίζονται στο παραπάνω μοντέλο, περιλαμβάνουν συνεντεύξεις, παρατηρήσεις, ανασκοπήσεις αρχείων, προβολικές τεχνικές, δοκιμές και συνεργασία με γονείς- φροντιστές για την αξιολόγηση της διακοπής ή καθυστέρησης της ανάπτυξης. Οι τεχνικές παρέμβασης περιλαμβάνουν δραστηριότητες προς επίτευξη του εκάστοτε στόχου, καθώς και προσαρμογές στο περιβάλλον, για τη διευκόλυνση της ανάπτυξης συγκεκριμένων δεξιοτήτων.
Το παραπάνω πλαίσιο αναφοράς, ωστόσο, έχει μια αρκετά ιατρικό-κεντρική προσέγγιση, η οποία αν και σημαντική, δεν συμβαδίζει με τις σύγχρονες τάσεις στον κόσμο της Εργοθεραπείας και της θεραπευτικής αποκατάστασης. Όπως αναφέραμε και παραπάνω, είναι εξαιρετικά σημαντική η βαθιά γνώση των αναπτυξιακών οροσήμων, ώστε να μπορούν οι εργοθεραπευτές να κατανοήσουν, αλλά και να προσδιορίσουν τα πιθανά ελλείμματα, που μπορεί να υπάρχουν σε ένα παιδί αναφορικά με τις δεξιότητες του και το πώς αυτά μπορεί να επηρεάζουν την καθημερινότητά του και τη λειτουργικότητά του. Δεν θα πρέπει, όμως, να ξεχνάμε πως κάθε άτομο πέραν από το σώμα του και το τι αυτό μπορεί να κάνει, είναι και μια ξεχωριστή και μοναδική οντότητα με διαφορετικά ενδιαφέροντα, διαφορετικές δυνατότητες και διαφορετικά στοιχεία προσωπικότητας. Στόχος των εργοθεραπευτών θα πρέπει να είναι, επομένως, μέσω μίας ολιστικής οπτικής θεώρησης, να ενισχύσουν το άτομο μέσω μιας εξατομικευμένης και προσαρμοσμένης σε αυτό παρέμβασης, η οποία θα υποστηρίξει και θα προάγει τη λειτουργικότητα και τη συμμετοχή του στην καθημερινότητά του, αλλά και θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Developmental Frame of Reference, ottheory.com. Διαθέσιμο εδώ
- Child Development, heottoolbox. Διαθέσιμο εδώ
