Της Νίκης Καραχάλιου,
Μπορεί στην Ελλάδα του σήμερα, η γενιά μας να απολαμβάνει ένα καθεστώς πολιτικής σταθερότητας, στο οποίο οι πολιτικοί και οι πολιτικές τους κατευθύνουν τον λαό, οι γενιές, ωστόσο, του περασμένου αιώνα δεν διέθεταν αυτό το προνόμιο και είχαν, θα λέγαμε, μία εντελώς διαφορετική εμπειρία ως προς την σταθερότητα της Δημοκρατίας και της βαρύτητας των Εκλογών. Λογικό, αν σκεφτούμε ότι στην Ελλάδα του 20ου αιώνα έλαβαν χώρα κάτι παραπάνω από 15 στρατιωτικά πραξικοπήματα, τα οποία, μάλιστα, ο ίδιος ο στρατός χαρακτήριζε ως επαναστάσεις. Λέγεται δε ότι συνέβαινε ανά τέσσερα χρόνια περίπου κι ένα πραξικόπημα, πράγμα που σημαίνει ότι περισσότερα πραξικοπήματα συνέβησαν παρά εκλογές.
Η αδύναμη και πολύπαθη Δημοκρατία και η συνεχής επάνοδος του στρατού στα πολιτικά πράγματα, αν αντιληφθούμε το ιστορικό υπόβαθρο, δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση. Η Ελλάδα του τότε ήταν ιδιαιτέρως φτωχή, στην εξωτερική πολιτική αντιμετώπιζε προκλήσεις, δεν είχε ακόμη καταφέρει να σταθεροποιήσει τα σύνορά της, τα λάθη των πολιτικών της ήταν ορισμένες φορές τραγικά, ενώ ακόμα και στο εσωτερικό ο λαός ήταν εκτεθειμένος είτε στην απουσία της συνταγματικής προστασίας είτε στην καταπάτηση του Συντάγματος και στη βασιλική και πολιτική αυθαιρεσία. Από την άλλη, η δυναμική του στρατού τότε ήταν εντελώς διαφορετική από αυτή που έχει σήμερα.
Με την Επανάσταση του 1821 να βρίσκεται στο κοντινό ιστορικό παρελθόν, ο στρατός –του αναγνώριζε πολλές φορές κι ο λαός αυτό το δικαίωμα– θεωρούσε ότι μπορούσε ή επιβαλλόταν να υπεισέρχεται στην πολιτική, ώστε να διορθώνει τα κακώς κείμενα, ως προασπιστής του έθνους και συνεχιστής του έργου των Επαναστατών. Εξού και τα πραξικοπήματα αυτά προτιμούσαν να τα ονοματίζουν ως επαναστάσεις, κινήματα ή εξεγέρσεις. Η ωμή αλήθεια, βέβαια, είναι ότι κάποιοι από τους πρωτοστάτες πραξικοπηματίες στόχευαν πότε στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων των πολιτικών δυνάμεων της αρεσκείας τους και πότε στην κατάκτηση από τους ίδιους μίας θέσης στο βουλευτικό θώκο. Ο λαός και η Δημοκρατία βρίσκονταν κάπου στη μέση. Στο παρόν άρθρο, θα κάνουμε μια επιγραμματική ιστορική αναδρομή στα σημαντικότερα πραξικοπήματα που συνέβησαν στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος κατά τον 19ο αιώνα και που επηρέασαν κατά πολύ την εξέλιξη της Ελλάδας στο ιστορικό γίγνεσθαι, ενώ στο επόμενο μέρος θα ασχοληθούμε με τον 20ο αιώνα και τα επακόλουθά του.
Το πρώτο πραξικόπημα, που συναντάμε στο χρονοντούλαπο της ελληνικής Ιστορίας, συνέβη μόλις λίγους μήνες αφότου αναγνωρίστηκε επισήμως το ελληνικό κράτος, το θέρος του 1831, το οποίο είναι γνωστό κι ως η Ανταρσία της Ύδρας. Συγκεκριμένα, οι καπεταναίοι της Ύδρας κι ένα μέρος του πολεμικού ναυτικού, υπό την ηγεσία του ναυάρχου Μιαούλη, στασίασε εναντίον του καθεστώτος του Καποδίστρια, καταλαμβάνοντας μέρος του πολεμικού στόλου. Αίτημά τους ήταν να δοθούν περισσότερες αρμοδιότητες στους αγωνιστές της Επανάστασης ως ένδειξη τιμής για τους αγώνες τους. Μάλιστα, το πραξικόπημα αυτό γρήγορα πήρε και διαστάσεις εμφυλίου πολέμου, αφού ο Καποδίστριας, στην προσπάθειά του να καταπνίξει την επανάσταση, ανέθεσε στον Κανάρη να αποκλείσει την Ύδρα. Η διαμάχη έληξε μετά την πυρπόληση της φρεγάτας «Ελλάς» και της κορβέτας «Ύδρα».
Το χάος, ωστόσο, θα ενταθεί για μία ακόμη φορά, μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια, όταν στρατιωτικά σώματα διεκδικούσαν την εξουσία, την οποία προσωρινά κατείχε ο Αυγουστίνος Καποδίστριας, τον οποίο απειλούσαν με καθαίρεση. Εν τέλει, λύση στο πρόβλημα της αναρχίας έδωσε η άφιξη του πρώτου Βασιλιά στην Ελλάδα, του Όθωνα, ο οποίος συγκέντρωσε στο πρόσωπό του και το σύνολο των εξουσιών. Η λύση αυτή, βέβαια, αποδείχθηκε προσωρινή, αφού ο στρατός ενεπλάκη για μία ακόμη φορά στην πολιτική, δέκα χρόνια μετά την άφιξη του Βασιλιά. Αυτήν τη φορά, όμως, είχε και τη στήριξη του λαού. Το βράδυ της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843, ο αρχηγός του ιππικού, Δημήτρης Καλλέργης, έχοντας μαζί του χιλιάδες κόσμου, πολιόρκησαν τα ανάκτορα. Αμφότεροι, στρατός και πλήθος, απαιτούσαν την παραχώρηση Συντάγματος, με το οποίο θα περιορίζονταν οι βασιλικές εξουσίες, καθώς και τη θέσπιση μιας σειράς θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Τα αιτήματα έγιναν δεκτά, η δυσαρέσκεια του λαού, όμως, απέναντι στο καθεστώς του Όθωνα μεγάλωνε όλο και περισσότερο. Σύντομα, η λαϊκή αγανάκτηση κατέληξε σε επανάσταση, με κύριο αίτημα την απομάκρυνση του Βασιλιά. Στην επανάσταση συμμετείχαν κατά κύριο λόγο και πάλι αξιωματικοί, οι οποίοι απαιτούσαν τη διάλυση της Βουλής. Στις 12 Οκτωβρίου 1862, ο Όθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Πάντως ούτε το τέλος της βασιλείας του Όθωνα κατάφερε να εξυγιάνει το πολιτικό καθεστώς που ακόμα προσπαθούσε να βρει τον βηματισμό του. Στον επόμενο αιώνα τα πραξικοπήματα θα κάνουν την εμφάνισή τους με μεγαλύτερη ένταση και τραγικότερες συνέπειες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μπαλάσης, Παναγιώτης, Τα στρατιωτικά κινήματα της ιστορίας του ελληνικού κράτους, maxmag.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Τα 20 σημαντικότερα στρατιωτικά κινήματα και πραξικοπήματα της ελληνικής ιστορίας, Newsbeast.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Οι δικτατορίες και τα στρατιωτικά κινήματα στην Ελλάδα (1ο μέρος), Cognoscoteam.gr, Διαθέσιμο εδώ
