Της Καρολίνας Σόμπτσυκ,
Βούβαλοι, κογιότ, «φαλακροί» αετοί… τοτέμ, ατελείωτα ερημικά μονοπάτια… και, φυσικά, καλαμπόκια! Εικόνες ιδιαίτερα γνώριμες στο ευρύ κοινό, κυρίως χάρη σε πλήθος ταινιών του Hollywood. Τι κοινό μπορεί να έχουν τα παραπάνω στοιχεία, τίνος τη φυσιογνωμία επιχειρούν να συνθέσουν και ποιων ιστοριών την έμπνευση αποτελούν; Πρόκειται για τα πιο χαρακτηριστικά εθνικά «σήματα κατατεθέντα» της Βορείου Αμερικής.
Καταρχάς, Βόρειος Αμερική αποκαλείται η περιοχή από το Βόρειο Μεξικό μέχρι τον Αρκτικό Κύκλο και υπολογίζεται ότι κατοικείται επί 30.000 χρόνια. Τα «Πρώτα Έθνη», «Ιθαγενείς Αμερικάνοι» ή κοινώς «Ινδιάνοι» ήταν οι πρώτοι της κάτοικοι και έφτασαν κατά τη διάρκεια της τελευταίας εποχής παγετών, πριν δηλαδή από περίπου 30.000-11.000 χρόνια. Από τη βορειοανατολική Ασία πέρασαν τη Σιβηρία και μετά στην Αλάσκα από το Βερίγγειο Πορθμό, που τότε ήταν καλυμμένος με παχιά στρώματα πάγου.
Μεταξύ άλλων εκφάνσεων, λοιπόν, της ζωής, ο κλάδος της μυθολογίας δεν θα μπορούσε να λείπει από την ανθρωπολογική μελέτη των εν λόγω λαών. Σε γενικές γραμμές, οι μύθοι που διασώζονται σήμερα και προσφέρουν σχετικό υλικό προς μελέτη, δεν είναι δυνατό να τοποθετηθούν σε χρονολογική σειρά. Η καταγραφή τους έρχεται μετά από μια μακρόχρονη προφορική διάδοσή τους, κατά την οποία ασφαλώς πολλοί μύθοι παραποιήθηκαν, εμπλουτίστηκαν, άλλαξαν τα κυριότερα σημεία τους ή αλληλοδανείστηκαν άλλα δευτερεύοντα. Όταν δε οι άποικοι και κατακτητές από τη Γηραιά Ήπειρο ασχολήθηκαν από το 15ο αιώνα με τον πολιτισμό –για την ακρίβεια, τους πολιτισμούς– των ντόπιων, αποτύπωσαν αυτούς μεν γραπτά, αλλά με βάση τις δικές τους επιστημονικές πρακτικές της δικής τους λογοτεχνικής και μυθολογικής κληρονομιάς. Έτσι, εντοπίζονται συχνά στις διάφορες «πρωτοαμερικανικές» ιστορίες επιρροές ευρωπαϊκής προέλευσης.
Παρ’ όλα αυτά, οι επιρροές αυτές ευτυχώς δεν έφτασαν να καταργήσουν τους παλαιότερους μύθους, οπότε η μυθολογία της Βορείου Αμερικής μπορεί να χωριστεί σε δύο τμήματα με σχετική ευκρίνεια: στο πλαίσιο της λαογραφίας των Πρώτων Εθνών και στις φολκλόρ ιστορίες του Νέου Κόσμου. Περαιτέρω, η κυρίως μυθολογία των Ιθαγενών έχει χωριστεί σε δέκα τοπικές, αντίστοιχες προς τις δέκα πολιτισμικές περιοχές εκείνων: Αρκτική, Υποαρκτική, Βορειοδυτική Ακτή, Καλιφόρνια, Νοτιοδυτική, Μεγάλη Λεκάνη (δυτικά), Οροπέδιο Κολούμπια (δυτικά στην ενδοχώρα), Μεγάλες Πεδιάδες, Νοτιοανατολική και Βορειοανατολική.
Η κυρίαρχη τάση στη θρησκεία και, κατ’ επέκταση, στη μυθολογία των Ινδιάνων είναι ο ανιμισμός: δεν υπάρχουν άψυχα αντικείμενα, αλλά κυριολεκτικά όλα τα πράγματα στη γη έχουν ψυχή ή πνεύμα. Τα ζώα, τα φυτά, όλα τα στοιχεία της φύσης (νερό, γη, βουνά, ξύλο, φωτιά, μέταλλα), τα καιρικά φαινόμενα, ακόμα και τα αστέρια μπορούν να επηρεάσουν την ανθρώπινη ζωή, γι’ αυτό κάθε τι θα πρέπει να αναγνωρίζεται και να χαίρει του απαραίτητου σεβασμού. Αργότερα, ο πολιτισμός των Ευρωπαίων κατοίκων της ηπείρου εμπνεύστηκε μεν και τους δικούς του αυτοτελείς μύθους από τα παραπάνω, ωστόσο τους τελευταίους χαρακτηρίζει μια πιο επιφανειακή, ίσως και «εμπορική» υφή, με πρώτο το αίσθημα του τρόμου και του δέους. Πιθανόν αυτό να εξηγείται από τη βραχύχρονη σχέση (μικρότερη των πέντε αιώνων) που αυτοί ανέπτυξαν με τον τόπο που τους φιλοξενεί ως σήμερα.
Αυτές, λοιπόν, οι τάσεις βλέπουμε να προσαρμόζονται στην υπερποίκιλη χλωρίδα και πανίδα της ηπείρου, την άγρια ζωή, την πλούσια μορφολογία του εδάφους της (έρημοι, βραχώδη όρη, οροσειρές, κοιλάδες, βαλτότοποι) και τα επικίνδυνα φυσικά και καιρικά φαινόμενα (όπως οι τυφώνες, οι σίφωνες και οι καταιγίδες). Το αποτέλεσμα αυτού του παντρέματος είναι εντυπωσιακοί μύθοι, όπως ο «Πύργος της Αράχνης στο Φαράγγι του Νεκρού», το Πουλί του Κεραυνού, ο Wendigo και πολλοί άλλοι. Από την άλλη, οι μύθοι του Νέου Κόσμου χαρακτηρίζονται από περισσότερη «κομψότητα» και λιγότερη αγριότητα, με πρωταγωνιστές ανθρώπους –και κατά συνειδητή προτίμηση ανθρώπους της λευκής φυλής, ενώ περιλαμβάνουν τις γεμάτες υπερβολή στην καθημερινότητα «ψηλές ιστορίες» (tall tales), καθώς και φιγούρες, όπως τους Paul Bunyan, Johnny Appleseed και Sally Ann.
Επιστρέφοντας στην ευρωπαϊκή ήπειρο και δη στην πατρίδα της γράφουσας, παρατηρούμε τη διαφορά στη φαντασία που έπλασε τους μεν αμερικανικούς μύθους, τη δε, στη σφαίρα του κλασικού πλέον, ελληνική μυθολογία, που επηρεάστηκε από την αρχαιοελληνική θρησκεία. Μέσα στον μύθο, θεοί και θνητοί πλέκουν τις ιστορίες τους με ίσους ρόλους και με τις ίδιες διαθέσεις, μικρότητες και πάθη. Διακρίνεται για τον ανθρωπομορφισμό και τον ανθρωποκεντρισμό της και, φυσικά, για την απουσία της ανάγκης των λαών να επιβιώσουν σε μια ατελείωτη ήπειρο και να τιθασεύσουν μια πραγματικά άγρια φύση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- North American Mythology, mythicalcreaturesguide.com, Διαθέσιμο εδώ
- Native American Gods and Goddesses: Deities from Different Cultures, historycooperative.org, Διαθέσιμο εδώ
- 32 Creatures From American Folklore (That Aren’t Bigfoot!), parade.com, Διαθέσιμο εδώ
- American Mythology 101: Your Guide To American Myths and Legends, dreamsandmythology.com, Διαθέσιμο εδώ
