Της Κωνσταντίνας Λάμπου,
Κατά το άρθρο 904 παρ. 1 εδ. α΄ του Αστικού Κώδικα, για να επέλθει η ενιαία αξίωση αδικαιολόγητου πλουτισμού, απαιτείται: α) ο πλουτισμός του υποχρέου, β) η επέλευση του πλουτισμού από την περιουσία ή με ζημία του δικαιούχου, γ) η αιτιώδης συνάφεια ανάμεσα στον πλουτισμό και στη ζημία και, τέλος, η έλλειψη νόμιμης αιτίας.
Καταρχάς, πρέπει να γίνει σαφές πως ο πλουτισμός αναφέρεται στην καλυτέρευση της περιουσίας ενός προσώπου και δύναται να πραγματοποιηθεί με συγκεκριμένα μέσα, όπως: α) Με θετική αύξηση της περιουσίας. Με τον τρόπο αυτό, είτε αυξάνεται το ενεργητικό είτε μειώνεται το παθητικό της περιουσίας. Κατά τη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 904 του Αστικού Κώδικα, γίνεται φανερό, ώστε να μην υπάρχουν περιθώρια αμφιβολίας, πως το να αναγνωρίζει συμβατικά τρίτος ότι υπάρχει χρέος (ΑΚ 873) ή ότι δεν υπάρχει (ΑΚ 454), αποτελεί αύξηση της περιουσίας, β) Με αποθετική αύξηση. Έτσι, αποφεύγεται να μειωθεί το ενεργητικό ή να αυξηθεί το παθητικό της περιουσίας, και αυτό επιτυγχάνεται με εξοικονόμηση δαπανών. Εδώ, είναι απαραίτητο να υπάγονται οι δαπάνες, όπου θα έκανε σε κάθε περίπτωση ο πλουτήσας, εξαιτίας πραγματικής ανάγκης ή νομικής υποχρέωσης.
Ο πλουτισμός στη θεωρία δεν είναι ενιαίος, αλλά διαχωρίζεται σε κάποιες κατηγορίες. Αρχικά, στο σωζόμενο, που αναζητείται μόνο στην περίπτωση που διασώζεται είτε αυτούσιος είτε ως αντάλλαγμα που έλαβε ο πλουτήσας, αντί για τον αρχικό πλουτισμό (ΑΚ 909). Στην πραγματικότητα, αυτό που αρκεί είναι το να υπάρχει πλουτισμός και δεν έχει σημασία το πώς τον λαμβάνει ο λήπτης, δηλαδή αν το ήθελε ο δότης ή όχι. Επιπλέον, δεν έχει ούτε σημασία το αν ο λήπτης είναι φυσικό ή νομικό πρόσωπο, ενήλικος ή ανήλικος, με ικανότητα ή όχι για δικαιοπραξία, και το αν πρόκειται για καλόπιστο ή κακόπιστο πρόσωπο. Ο τρόπος που προσδιορίζεται η έκταση της ευθύνης του αναφέρεται στην καλή ή κακή πίστη του λήπτη του πλουτισμού.
Από την άλλη μεριά, ο πλουτισμός διακρίνεται και σε πραγματικό, στον οποίο χρειάζεται ο λήπτης να αποκόμισε στα αλήθεια ωφέλεια. Στην περίπτωση αυτή, δεν είναι αρκετό να βρεθεί ένα πρόσωπο σε μία κατάσταση, που, αν το πάρουμε με θεωρητικό τρόπο, μπορούσε να έχει κάποια ωφέλεια. Επίσης, όσον αφορά τον πλουτισμό που λαμβάνει ο λήπτης κάτω από συγκεκριμένες περιστάσεις, ο αφηρημένος τρόπος υπολογισμού του μέσα από κριτήρια του μέσου κοινωνικού ανθρώπου δεν έχει σημασία.
Μια άλλη κατηγορία πλουτισμού είναι ο επιβαλλόμενος, που κρίνεται με βάση τα παραπάνω είδη πλουτισμού, δηλαδή πραγματικό και επιβαλλόμενο. Ο επιβαλλόμενος πλουτισμός πραγματοποιείται χωρίς να το θέλει ο λήπτης και χωρίς να αναμειγνύεται, αλλά, κατά πάσα πιθανότητα, μέσω ενεργειών του δότη ή εξαιτίας τυχαίων γεγονότων. Εδώ, για τον λήπτη δεν συντρέχουν οι διατάξεις του αδικαιολόγητου πλουτισμού, αφού δεν υπάρχει για αυτόν ούτε πραγματικός ούτε συγκεκριμένος πλουτισμός. Στην περίπτωση που υπήρχε υποχρέωσή του, προκειμένου να αποδώσει δαπάνες, όπου δεν στόχευε στην πραγματικότητα να προβεί και ούτε όφειλε και, μάλιστα, οι δαπάνες αυτές δεν είχαν θετικά αποτελέσματα στην περιουσία του, ως απόρροια θα γινόταν πιο φτωχός. Όμως, κάτι τέτοιο δεν συνάδει με τα ΑΚ 904 επ., καθώς ο δότης του επιβαλλόμενου πλουτισμού μπορεί να προστατευθεί με άλλα άρθρα.
Σχετικά τώρα με τη δεύτερη κατηγορία, κατά την οποία επέρχεται αδικαιολόγητος πλουτισμός, κατά την παρ. 1 εδ. α΄ του άρθρου 904 του Αστικού Κώδικα, ο πλουτισμός είναι απαραίτητο να προέρχεται «από την περιουσία» ή να έχει αποκτηθεί με «ζημία» του δικαιούχου. Αναφέρεται σε περιουσιακές μετακινήσεις από περιουσία σε περιουσία, που συντείνουν στο να μειώνεται η περιουσία του δικαιούχου. Κάτι τέτοιο επιτυγχάνεται, αφενός, με το να μειώνεται το ενεργητικό της περιουσίας και, αφετέρου, με το να αυξάνεται το παθητικό. Έτσι, οι μετακινήσεις αυτές προκαλούν θετική ζημία του δικαιούχου και, όσον αφορά τον πλουτισμό του υποχρέου με απόδοση, προκαλείται με ζημία της περιουσίας του δικαιούχου. Τις περισσότερες φορές, αυτός που φέρει την περιουσία, μέσω της οποίας προέρχεται ο πλουτισμός, πρόκειται να είναι και ζημιωθείς, αλλά και αντίστροφα.
Συμπερασματικά, από τη διάταξη του άρθρου 904 του Αστικού Κώδικα, που αναφέρεται στον αδικαιολόγητο πλουτισμό, διαφαίνεται πως για να εγερθεί αγωγή ωφέλειας του εναγομένου από τον αδικαιολόγητο πλουτισμό σε βάρος της περιουσίας του ενάγοντος ή επί ζημία του, πρέπει ο πλουτισμός αυτός να αποκτήθηκε από αιτία μη νόμιμη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γεωργιάδης Σ. Απόστολος, Εγχειρίδιο Ειδικού Ενοχικού Δικαίου, εκδόσεις Π.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα, 2014
- ΑΚ 904 – Προϋποθέσεις αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού – πότε δύναται να σωρευθεί παραδεκτά με άλλα αιτήματα στο δικόγραφο κατά την άποψη της νομολογίας;, efotopoulou.gr, διαθέσιμο εδώ
