Της Χριστίνας Γουτσίκα,
Με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι νικήτριες Συμμαχικές Δυνάμεις (Η.Π.Α., Ε.Σ.Σ.Δ., Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία) ήταν αποφασισμένες να τιμωρήσουν τους υπεύθυνους, ώστε να μην επαναληφθεί αυτή η φρικαλεότητα στην Ευρώπη. Ήδη από το 1943 είχαν αποφασίσει από κοινού στην άνευ όρων συνθηκολόγηση της Γερμανίας, η οποία και υπογράφηκε στις 7 Μαΐου 1945 και η πλέον ηττημένη Γερμανία βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Συμμαχικών Δυνάμεων. Στην Διάσκεψη της Γιάλτας τον Φεβρουάριο του 1945, οι τέσσερις νικητές είχαν συμφωνήσει στον ολικό εκδημοκρατισμό και αποναζιστικοποίηση –δηλαδή στην καταστροφή των συμβόλων της ναζιστικής ιδεολογίας και στον εκδημοκρατισμό της γερμανικής κοινωνίας– της Γερμανίας προς όφελος της ειρήνης στην Ευρώπη.
Αρχικά οι τρεις (Η.Π.Α., Ε.Σ.Σ.Δ., Μεγάλη Βρετανία) εκ των τεσσάρων δυνάμεων υποστήριζαν ότι η Γερμανία έπρεπε να παραμένει ενωμένη, ενώ η μοναδική που διαφωνούσε ήταν η Γαλλία. Τελικά στην Διάσκεψη του Πότσνταμ που διήρκησε από τον Ιούλιο μέχρι τον Αύγουστο του 1945, το αρχικό σχέδιο άλλαξε και οι Σύμμαχοι προχώρησαν στον διαμελισμό της Γερμανίας σε δυτικό τμήμα με τρεις ζώνες κατοχής (αγγλική, γαλλική και αμερικανική) και σε ανατολικό τμήμα με σοβιετική κατοχή και στον διαμελισμό του Βερολίνου σε δυτικό και ανατολικό τμήμα με αντίστοιχες ζώνες κατοχής στο καθένα. Τόσο στο δυτικό όσο και στο ανατολικό τμήμα, οι δυνάμεις κατοχής ήταν αποφασισμένες και τελικά προχώρησαν σε αλλαγές στο εσωτερικό, αλλά προς διαφορετικές κατευθύνσεις και με την χρήση διαφορετικών μέσων, τα οποία κατακρίνονταν κυρίως από την πλευρά των δυτικών με αποδέκτη την σοβιετική ζώνη.
Η ιδιάζουσα αυτή κατάσταση προκάλεσε ένα κύμα καχυποψίας μεταξύ των Δυνάμεων Κατοχής, κυρίως μεταξύ των Η.Π.Α. και της Ε.Σ.Σ.Δ.. Η Ε.Σ.Σ.Δ. υποστήριζε ότι το Σχέδιο Μάρσαλ υπονόμευε την δύναμή της στην Ανατολική Ευρώπη, ενώ η αμερικανική πλευρά θεωρούσε ότι η Ε.Σ.Σ.Δ. αποτελεί απειλή για την τάξη στην Ευρώπη μετά το κομμουνιστικό πραξικόπημα στην Τσεχία το Φεβρουάριο του 1948. Οι Σοβιετικοί αποχώρησαν από την Συμμαχική Επιτροπή Ελέγχου που ήταν υπεύθυνη για την Γερμανία και απέκλεισαν το δυτικό κομμάτι του Βερολίνου, που είχε ως αποτέλεσμα την διχοτόμηση της πόλης και κατ’ επέκταση της χώρας.
Στις 23 Μαΐου 1949, υπογράφτηκε το Σύνταγμα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΟΔΓ) ή απλώς Δυτική Γερμανία και μετά από μία εβδομάδα υπογράφτηκε το Σύνταγμα στο ανατολικό τμήμα που επίσημα ανακηρύχτηκε τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (ΛΔΓ) ή με την ονομασία που ευρέως χρησιμοποιούνταν από τις άλλες χώρες Ανατολική Γερμανία. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε ουσιαστικά την αρχή μιας μακράς περιόδου καχυποψίας και ανταγωνισμού σε πολιτικό, στρατιωτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, αθλητικό επίπεδο μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων της εποχής –των Η.Π.Α. και της Ε.Σ.Σ.Δ.- που διήρκησε για σαράντα χρόνια και χώρισε την Ευρώπη σε δύο στρατόπεδα. Ο διαμελισμός της Γερμανίας σε δύο στρατόπεδα καθόρισε την αρχή του Ψυχρού Πολέμου.
Στην δεκαετία του 1980 τα προβλήματα στο εσωτερικό της Ε.Σ.Σ.Δ. αφορούσαν δύο τομείς, τον οικονομικό και τον πολιτικό. Το μεγαλύτερο μέρος της σοβιετικής οικονομίας αφορούσε τον αμυντικό εξοπλισμό, καθώς και την συντήρηση των υπολοίπων κομμουνιστικών καθεστώτων. Η οικονομική δυσκαμψία είχε ως φυσικό επακόλουθο την πολιτική αδράνεια στο καθεστώς του Μπρέζνιεφ μέχρι και το 1985 που διορίστηκε γενικός γραμματέας και ηγέτης της Ε.Σ.Σ.Δ. ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο νεότερος μέχρι τότε ηγέτης της Ε.Σ.Σ.Δ.. Ο Γκορμπατσόφ υιοθέτησε τα δύο περίφημα μέτρα, την «Γκλάσνοστ» (διαφάνεια) και την «Περεστρόικα» (ανασυγκρότηση). Επίσης έκανε προσπάθειες να ανοίξει δίαυλους επικοινωνίας με την Δύση, και κυρίως υιοθέτησε την τακτική να μην συμπεριφέρεται στα όμορα κράτη ως δορυφόρους της Σοβιετικής Ένωσης.
Όπως και στην Σοβιετική Ένωση, έτσι και στην Ανατολική Γερμανία η οικονομική κρίση ήταν το μείζον πρόβλημα. Η σωρηδόν μετανάστευση προς την Δύση αποτελούσε ανοιχτή πληγή για το καθεστώς του Έριχ Χόνεκερ και την οποία μετανάστευση ενθάρρυνε η Δυτική Γερμανία. Η στάση αυτή της Δυτικής Γερμανίας άλλαξε στα τέλη Αυγούστου 1989, η οποία παρείχε οικονομική βοήθεια προς την Ανατολική και της άσκησε πίεση ώστε να αλλάξει το καθεστώς σχετικά με τις άδειες για μετακίνηση των πολιτών έξω από τα σύνορα.
Στις 6-7 Οκτωβρίου 1989, γιορταζόταν η 40η επέτειος από την ίδρυση της Ανατολικής Γερμανίας στο Ανατολικό Βερολίνο και ο Έριχ Χόνεκερ προσκάλεσε τον Γκορμπατσόφ. Εκείνες τις μέρες συγκεντρώθηκε περίπου 70.000 κόσμου που ζητούσε την παραίτηση του Χόνεκερ και η αστυνομία ακολουθώντας το παράδειγμα του Γκορμπατσόφ δεν κατέστειλε τις διαδηλώσεις, με αποτέλεσμα λίγες μέρες μετά, στις 17 Οκτωβρίου ο Έριχ Χόνεκερ να παραιτηθεί. Ο διάδοχός του, ο Έγκον Κρεντς, σε καθημερινές δηλώσεις στον Τύπο έδωσε το δικαίωμα να ταξιδεύουν ελεύθερα οι πολίτες με κάποια άδεια, και εξαιτίας κακής συνεννόησης με τον προκάτοχό του, δήλωσε ότι το τείχος του Βερολίνου ήταν ανοικτό. Την ίδια στιγμή πλήθος κόσμου εκατέρωθεν του τείχους συγκεντρώθηκε, και αυτό είχε ως επακόλουθο τα ξημερώματα της 10ης Νοεμβρίου 1989 την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, που σηματοδότησε και την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη, μαζί με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Ο Χέλμουτ Κολ, καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, έστειλε βοήθεια προς ανατολάς, για να επισπεύσει την επικείμενη επανένωση. Στις 28 Νοεμβρίου 1989, παρουσίασε στο Γερμανικό Κοινοβούλιο τα «Δέκα Σημεία» που στην ουσία ήταν οικονομική και ανθρωπιστική βοήθεια προς την Ανατολική Γερμανία και προϋποθέσεις που προανήγγειλαν την επανένωση. Τον Φεβρουάριο του 1990 ο Γερμανός καγκελάριος πήρε την έγκριση από τον ηγέτη της Ε.Σ.Σ.Δ. για την επανένωση, και τον Μάρτιου του ίδιου χρόνου άρχισαν συνομιλίες με τις τέσσερις κατοχικές δυνάμεις και τις δύο Γερμανίες οι επονομαζόμενες «συνομιλίες 2 συν 4» που προέβλεπαν διατάξεις σχετικά με την κατάργηση των δικαιωμάτων κατοχής και την ασφάλεια στα γερμανικά εδάφη. Το καθεστώς της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας κατέρρευσε, και στις 18 Μαΐου του ίδιου χρόνου οι δύο Γερμανίες υπέγραψαν οικονομική ένωση, που άρχισε να ισχύει από την 1η Ιουλίου και σήμαινε την κοινή χρήση του γερμανικού μάρκου.
Στις 12 Σεπτεμβρίου 1990, υπογράφηκε στην Μόσχα το τέλος της σοβιετικής κατοχής στην Γερμανία, και στις 3 Οκτωβρίου με βάση το άρθρο 23 του «Θεμελιώδους Νόμου» του Συντάγματος της Δυτικής Γερμανίας η πρώην Ανατολική Γερμανία προσχωρεί στην ήδη υπάρχουσα Ομοσπονδιακή Γερμανία, αποτελώντας πλέον την Γερμανία. Οι τέσσερις Δυνάμεις αποκήρυξαν τα δικαιώματά τους από τα γερμανικά εδάφη και απαγόρευσαν στην Γερμανία να κατέχει ή να κατασκευάσει οποιοδήποτε βιολογικό, χημικό ή πυρηνικό όπλο. Στις 2 Οκτωβρίου 1991, ο Χέλμουτ Κολ γίνεται ο πρώτος Καγκελάριος της ενωμένης Γερμανίας.
Καταληκτικά, η Γερμανία στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και μέχρι και την δεκαετία του 1980 αποτελούσε απειλή για την ειρήνη και την ασφάλεια της Ευρώπης. Από την δεκαετία του 1990 και έπειτα εξελίχθηκε, μετά από πολύ αγώνα, σε μεγάλη οικονομική δύναμη και σε προστάτη της ευρωπαϊκής δημοκρατίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Mazower, Mark (2020), Σκοτεινή Ήπειρος: Ο Ευρωπαϊκός Εικοστός Αιώνας, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
- Young, John W. (2006), Η Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου, 1945-1991 πολιτική ιστορία, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
- Πετρής, Κωνσταντίνος Ι. (2019), Η Γερμανία των δυο κόσμων 1945-1990: Από την πτώση του Χίτλερ στο Τείχος του Βερολίνου και την επανένωση, Καλαμάτα: Μεταπτυχιακή Εργασία Πανεπιστήμιου Πελοποννήσου .
- Κατιώνη, Σοφία (2011), Το Γερμανικό Ζήτημα μετά την πτώση του Τείχους και η επανένωση της Γερμανίας, Θεσσαλονίκη: Διπλωματική Εργασία.
