Της Ματίνας Γεώργα,
Ο Φουτουρισμός (Futurism) υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα καλλιτεχνικά ρεύματα που εκδηλώθηκαν κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Έχοντας ως ιδρυτικό έτος το 1909, ξεκίνησε από τη χώρα της Ιταλίας και, πιο συγκεκριμένα, από τον συγγραφέα και ποιητή Filippo Tommaso Marinetti. Για αυτό και η ίδια η ονομασία του ρεύματος προέρχεται ετυμολογικά από τη λέξη “futuro”, η οποία σημαίνει, στα ιταλικά, «μέλλον». Ο «μελλοντισμός», επομένως —αυτή ήταν η μεταφορά του όρου στα ελληνικά— αποδίδει και δηλώνει μέσα από τις ποικίλες εκφάνσεις του, καθώς επηρέασε σημαντικά πολλά από τα πεδία της τέχνης, την ανάγκη όχι μόνο εκσυγχρονισμού της κοινωνίας, αλλά και της εξύμνησης των νέων επιτευγμάτων.
Δεδομένων των επικρατουσών κοινωνικοπολιτικοοικονομικών συνθηκών της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, ο φουτουρισμός ερχόταν σε ρήξη με κάθε τι που συμβόλιζε ή αντιπροσώπευε την παλαιά, προ βιομηχανική και παραδοσιακή εποχή, και κατάφερε ταχύτατα να διαδοθεί όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και στη Ρωσία. Για αυτό, καθοριστικός παράγοντας αποτέλεσε η δημοσίευση του Μανιφέστου του Φουτουρισμού από τον Marinetti στον Τύπο, στη γαλλική εφημερίδα Le Figaro, ενώ είχε προηγηθεί σε μια άλλη τοπική της Ιταλίας με σαφώς μικρότερο αναγνωστικό κοινό. Σε αυτό το Μανιφέστο, μέσω ενός λόγου έντονου και στομφώδους, εξυψώνεται το νέο έναντι του παλαιού, η απόρριψη έναντι του έρωτα, η φωτιά και η τεχνολογία έναντι των κλασικών τεχνών. Πρώτος ο Marinetti αντιλήφθηκε τη νέα κοινωνική δυναμική που εμφανίστηκε σε μια φάση αλλεπάλληλων και γρήγορων αλλαγών και υποστήριξε πως για να καταφέρει ο νέος άνθρωπος να συμβαδίσει με αυτές, θα πρέπει να αποκοπεί από τα δεσμά που τον τραβούν στη στασιμότητα και στο παρελθόν.
Όσον αφορά το καλλιτεχνικό πεδίο των εικαστικών τεχνών, οι φουτουριστές δήλωσαν ευθέως πως δεν τους αρκούν πλέον οι πεπερασμένες μέθοδοι, ούτε και η έννοια του χρώματος και της φόρμας όπως αυτές μέχρι τότε κυριαρχούσαν. Για την αποτύπωση ενός αντικειμένου, αρκεί η μεταφορά σε καμβά του σχήματος και των βασικών χαρακτηριστικών του, διότι μόνο έτσι ο θεατής θα μπορέσει πλήρως να κατανοήσει το μεγαλείο του έργου, αφήνοντας την προσωπική φαντασία του ελεύθερη να δει κάτι άλλο πέρα από το προφανές. Οι πίνακες του Φουτουρισμού διακρίνονται από φωτεινά χρώματα και γεωμετρικά σχήματα, αποφεύγονται οι λεπτομέρειες και επιλέγεται η αποτύπωση της γρήγορης κίνησης και του πολυεπίπεδου, ενώ συνήθη θέματά τους αποτελούν η ζωή στην πόλη, το μέλλον, οι αγώνες ταχύτητας ποδηλάτου ή αυτοκινήτου, ο χορός, τα μέταλλα και τα τρένα. Με αυτόν τον τρόπο, οι καλλιτέχνες επικοινωνούν τον δυναμισμό τους, την ενέργεια και την επαναστατική τους διάθεση.
Ακόμα, εφαρμόστηκε πολλάκις η μέθοδος της χρονογραφίας, η οποία και προσέφερε στο τελικό προϊόν θέασης την πολυπόθητη κίνηση. Στην αρχιτεκτονική, κατά τρόπο παρόμοιο, η αστική και απρόσωπη μεγαλούπολη θεωρείται ως ένα από τα σπουδαιότερα ανθρώπινα δημιουργήματα, επικροτείται αυτός ο χαοτικός τρόπος διαβίωσης και προτείνεται η κατασκευή σύγχρονων κτιρίων με αυστηρές γραμμές και με μοναδική διακόσμηση το υλικό κατασκευής τους, χαρίζοντας έτσι την αίσθηση του δυναμισμού.
Στη λογοτεχνία, η οποία επηρεάστηκε περισσότερο από τον Φουτουρισμό κυρίως στη Ρωσία, απορρίφθηκαν οι κλασικοί τρόποι γραφής, σύνταξης και γραμματικής, με τα έργα του ρεύματος αυτού πολλές φορές να μην βγάζουν, οριακά, νόημα. Απορρίφθηκαν, όμως, και οι κλασικοί λογοτέχνες ως σημείο αναφοράς, επιρροής και έμπνευσης, τη στιγμή που οι φουτουριστές έσπερναν συνειδητά τη διχόνοια, και με έντονη και καυστική στάση εναντιώνονταν βίαια στα δημιουργήματα μιας άλλης εποχής. Τάσσονταν υπέρ της καταστροφής των μουσείων, τα οποία και εξίσωναν με νεκροταφεία, των βιβλιοθηκών και των κάθε είδους ακαδημιών, αναγνωρίζοντας ως υγιή κινητήριο δύναμη αλλαγής τον πόλεμο, τη θερμότητα, την ταχύτητα και το μίσος. Επαγγέλματα όπως ξεναγοί, αρχαιολόγοι και καθηγητές έπρεπε να σταματήσουν να ασκούνται και ιδεολογίες όπως ο φεμινισμός και η ηθικότητα έπρεπε να πάψουν να υποστηρίζονται.
Ο Φουτουρισμός αποτέλεσε το ρεύμα που έφερε την αλλαγή με έναν θυελλώδη και ορμητικό τρόπο. Ανέτρεψε καθετί παρωχημένο, γνωστό και στατικό, και απετέλεσε μια ωδή στην καινοτομία, τον πολιτισμό και τον πολιτικό βίο. Τυγχάνοντας διαφόρων ανάμεικτων αντιδράσεων, υποστήριξε την ανωτερότητα των ανθρώπων που ακολουθούν τις επιταγές της νέας εποχής που είχε πλέον καταφθάσει και εκείνων που κατανοούν τη σπουδαιότητα του αυτοκινήτου, της ενέργειας, των μεγάλων πόλεων, του υπερωκεάνιου, της βιομηχανίας και του κινηματογράφου. Μπορεί μετέπειτα να συνδέθηκε με τη φασιστική ιδεολογία και ουσιαστικά να εξαλείφθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, όμως κατόρθωσε να προσφέρει μια άλλη, διαφορετική προσέγγιση των τεχνών και να προβάλλει έναν ρηξικέλευθο τρόπο ζωής για τους τολμηρούς που δέχονται να τον ακολουθήσουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ο Φουτουρισμός δια μέσου του 20ού αιώνα, vakxikon.gr, διαθέσιμο εδώ
