Του Μάριου Κριτίδη,
Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το διεθνές σύστημα πέρασε και επίσημα από το δίπολο ισχύος Ε.Σ.Σ.Δ. – Η.Π.Α. σε έναν κατεξοχήν «Αμερικανοκεντρικό κόσμο». Η ιδεολογική «νίκη» του φιλελευθερισμού και του Δυτικού τύπου Δημοκρατίας, έναντι στον κουμμουνισμό, ώθησε συγκεκριμένους πολιτικούς συγγραφείς να μιλούν για «Τέλος της Ιστορίας» και την ανάδειξη του φιλελευθερισμού ως το τελευταίο στάδιο της ανθρώπινης ιδεολογίας. Η ιδέα αυτή, σε μεγάλο βαθμό, θα επηρεάσει και τις αμερικανικές ηγεσίες τις επόμενα χρόνια, δηλαδή κατά τις δεκαετίες του ’90, του 2000 και, εν μέρει, του 2010.
Παραδείγματα όπως ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας και το state building του Αφγανιστάν απέδειξαν την αποτυχία της εσφαλμένης πεποίθησης, ότι η Δημοκρατία δυτικού τύπου μπορεί να εξαχθεί, παρά τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες κάθε χώρας. Παρόλα αυτά, η πανδημία, η αμερικανική αποχώρηση από το Αφγανιστάν και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αποτελούν σημείο αναφοράς της γραμμής εκκίνησης ενός νέου κόσμου από αυτόν που ξέρουμε στον τομέα των διεθνών σχέσεων και στους συσχετισμούς δυνάμεων.
Οι διεθνείς αντιδράσεις στον Ρωσοουκρανικό πόλεμο αποτελούν απόδειξη ότι η διεθνής πολιτική οδεύει σε μία πολυπολική μορφή και όχι διπολική, όπως του Ψυχρού Πολέμου. Θα μπορούσαμε να πούμε πως, μέχρι στιγμής, έχουμε, από τη μία, το στρατόπεδο της Δύσης, που περιλαμβάνει τις Η.Π.Α., την Ευρώπη και τους στενούς συνεταίρους της, όπως Ιαπωνία, Αυστραλία. Στον αντίποδα, έχουμε ένα άλλο κατεξοχήν αντιδυτικό στρατόπεδο, που απαρτίζεται, κυρίως, από τη Ρωσία, το Ιράν και ένα τρίτο οικονομικά ισχυρό στρατόπεδο, το οποίο θα έχει κύριο αντιπρόσωπό της την Κίνα και της χώρες στη δική της σφαίρα επιρροής. Εξάλλου, παρόλο που η Κίνα έχει ενίοτε σχέσεις συνεργασίας με Ρωσία και Ιράν, σε καμία περίπτωση δεν επιδιώκει ρήξη με τη Δύση.
Επιπλέον, δεν θα πρέπει, σε καμία περίπτωση, να παραλείψουμε και τη δυναμική άλλων αναδυόμενων δυνάμεων, όπως η Ινδία, η Βραζιλία και η Νιγηρία, που και αυτές χτίζουν μία δικιά τους θέση στο διεθνές σύστημα. Ο κόσμος, εν τέλει, δεν εναντιώθηκε καθολικά στη ρωσική εισβολή, όπως ίσως μάταια πίστευαν οι δυτικές δυνάμεις, ούτε η δύναμη των δυτικών κυρώσεων ήταν αρκετές για να «λυγίσουν» τη Ρωσία.
Έχοντας υπόψιν τις κύριες κρατικές οντότητες, που διεκδικούν τη δική τους ισχυρή θέση στο διεθνές σύστημα, ο ευρασιατικός χώρος φαίνεται πως θα αποτελέσει τον καθοριστικότερο παράγοντα για την αναδιαμόρφωση των νέων δυναμικών, που ήδη διαφαίνονται για το μέλλον. Συγκεκριμένα, η κινεζική οικονομία έχει αναδειχθεί ως μία από τις ισχυρότερες οικονομίες του κόσμου, αν όχι αντάξιας των Η.Π.Α., ενώ είναι όλο και αυξανόμενος ο ρόλος που επιδιώκει να διαδραματίζει στον χώρο της διπλωματίας. Καίρια παραδείγματα, είναι η ανασύσταση των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας με διαμεσολάβηση της Κίνας, αλλά και η προσπάθειά της να χτίσει γέφυρες διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο μαχόμενων στρατοπέδων του Ρωσο-ουκρανικού Πόλεμου.
Από την άλλη, η Ινδία, ως πλέον η πολυπληθέστερη χώρα στον κόσμο, ευελπιστεί σε μία εκροή δυτικών κεφαλαίων από την Κίνα στην Ινδία, όσο οι σχέσεις μεταξύ των δύο μεγάλων κέντρων δυνάμεως του κόσμου γίνονται πιο αμφίρροπες. Επίσης, η Ινδία δεν ακολούθησε τις δυτικές κυρώσεις, αλλά τις εκμεταλλεύτηκε επιτυχώς εις όφελός της, αγοράζοντας φτηνό ρωσικό αέριο για τις δικές τις ανάγκες και ενίοτε μεταπωλόντας το σε μεγαλύτερη τιμή πίσω στη Δύση. Πράγματι, αυτή η ενίσχυση της δυναμικότητας κυρίως αυτών των δύο χωρών οφείλεται τόσο στα ισχυρά δημογραφικά τους δεδομένα, όσο και στη μετατόπιση μεγάλου μέρους του πλούτου από τη Δύση στην Ασία.
Θα είναι, όμως, ένας πολυπολικός κόσμος εξίσου σταθερός από αυτόν που έχουμε συνηθίσει; Πράγματι, ένας κόσμος πολυπολικός θα πρέπει να σταθεροποιηθεί πάνω στην ισορροπία δυνάμεων, για να εξασφαλιστεί η αποφυγή συγκρούσεων. Η περίοδος αυτή φαίνεται, ωστόσο, περισσότερο ως μία μεταβατική περίοδος, που μέσω διαφόρων συγκρούσεων θα εξασφαλιστούν οι βάσεις για μία ισορροπία και συμφωνία μεταξύ των δυνάμεων του κόσμου. Πέρα από την Ουκρανία, στην Ασία το ζήτημα της Ταϊβάν, τα σύνορα μεταξύ Ινδίας και Κίνας, το Αφγανιστάν, οι πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν, θα αποτελέσουν λίγα από τα πολλά ζητήματα τα οποία θα μας ανησυχούν ομοίως, αν όχι εξίσου και περισσότερο, όσο μας απασχολεί σήμερα το Ουκρανικό ζήτημα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σώτη Τριανταφύλλου, Καρχαρίες και Κοριοί: Σημειώσεις για την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2023
- Henry Kissinger, Παγκόσμια Τάξη: Σκέψεις γύρω από το χαρακτήρα των εθνών και την πορεία της ιστορίας, Εκδοτικός Οίκος Α.Α Λιβάνη, 2014
- China’s Audacious Bid for Its Vision of a Multipolar World, The Diplomat, Διαθέσιμο εδώ
- US must find the courage to give way gracefully in a multipolar world, South China Morning Post, Διαθέσιμο εδώ
- ANALYSIS – The illusion of the multipolar world, Anadolu Agency, Διαθέσιμο εδώ
