Της Ιωάννας Λογάρου,
Ο Hiraoka Kimitake, γνωστός ως Yukio Mishima, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους νοβελίστες του 20ου αιώνα. Η ζωή του Mishima από τη γέννηση του, το 1925, μέχρι και την τελευταία καταγεγραμμένη του ομιλία, στις 25 Νοεμβρίου το 1970, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον.
Με μία ιδιαίτερη προσέγγιση, ο Αμερικανός σκηνοθέτης/σεναριογράφος Paul Schrader, που φημίζεται για τη συγγραφή του σεναρίου του Taxi Driver, μεταφέρει από τη δική του οπτική γωνία στιγμιότυπα της ζωής και του έργου του Mishima. Μάλιστα, στην ταινία παρατηρούμε πληθώρα χρωμάτων και σκηνικών, μέσω των οποίων ο Schrader επιλέγει να κατηγοριοποιήσει συγκεκριμένα γεγονότα. Χρησιμοποιεί, δηλαδή, το ασπρόμαυρο για να αποτυπώσει αναμνήσεις και παλαιότερες εμπειρίες του Mishima, απεικονίζει την παροντική ζωή του με έγχρωμα πλάνα και τέλος, αξιοποιεί την πλοκή των μυθιστορημάτων του Mishima, προκειμένου να κατασκευάσει σε φανταστικό χρόνο σκηνικά βασισμένα σε σουρεαλιστικά στοιχεία. Το τρίπτυχο αναμνήσεων, παρόντος και φαντασίας συνδέεται άρρηκτα με την προσπάθεια του Mishima να βρει την αρμονία σε έναν κόσμο που αισθάνεται αποξενωμένος.
Η ταινία είναι χωρισμένη σε τέσσερα μέρη. Το πρώτο μέρος ονομάζεται «Ομορφιά», το δεύτερο «Τέχνη», το τρίτο «Πράξη» και το τελευταίο «Η αρμονία της πένας και του σπαθιού».
H αλλοτρίωση του Mishima γίνεται εμφανής από την παιδική του ηλικία, καθώς, περιθάλποντας την άρρωστη γιαγιά του, αισθάνονταν αποκομμένος από τον κόσμο. Αβίαστα, θεώρησε ότι για να αντιμετωπίσει τον κόσμο χρειάζεται να εκφραστεί μέσω των λέξεων, εξού και η ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία. Μάλιστα, ένα βιβλίο, με την εικόνα του Αγίου Σεβαστιανού σημαδεμένο με βέλη, παρότρυνε τον Mishima να αφεθεί στη γοητεία του. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Mishima –επηρεασμένος– φαίνεται από αυτήν την εικόνα να διατήρησε το πάθος του για τις έννοιες της ομορφιάς, του ερωτισμού και του θανάτου. Ο Mishima, όταν στη νεαρή του ηλικία είδε για πρώτη φορά μία θεατρική παράσταση, εντυπωσιάστηκε από έναν ηθοποιό που υποδύoνταν έναν γυναικείο χαρακτήρα, εκθειάζοντας την ικανότητα αυτή μετατροπής ενός άντρα σε γυναίκα. Ως ενήλικας, κρίθηκε ακατάλληλος για στρατιωτική θητεία λόγω φυματίωσης, μια ασθένεια που προβλήθηκε με υπερβολή λόγω του φόβου του Mishima για το θάνατο.
To πρώτο μέρος, διαθέτει στοιχεία από το μυθιστόρημα του Mishima The Temple of the Golden Pavilion. Ο πρωταγωνιστής(Mizoguchi) αδυνατεί να συνδεθεί ουσιαστικά με τους υπόλοιπους ανθρώπους λόγω του τραυλίσματος του καθώς μιλά. Ως ακόλουθος σε έναν βουδιστικό ναό παρατηρεί την υπέρτατη ομορφιά του Golden Pavilion. Το δέος που το προκαλεί το Golden Pavilion κατακλύζει το μυαλό του Mizoguchi ακόμα και στην πρώτη του σεξουαλική επαφή σε έναν οίκο ανοχής. Ανίκανος να διαχειριστεί αυτό το κάλλος αποφασίζει να κάψει το κτίριο. Η ιστορία αυτή λειτουργεί ως παραλληλισμός για την αδυναμία του Mishima να έρθει αντιμέτωπος με τους φόβους του και τη σεξουαλικότητα του. Η ομορφιά για τον Mishima αποτελεί μία εσωτερική δύναμη δημιουργημένη πριν από το σώμα, επομένως πρέπει να αποδεσμευτεί από αυτό. Με παρόμοια λογική, λοιπόν, ο Mizoguchi βάζει φωτιά στο Golden Pavilion.
Το δεύτερο μέρος της ταινίας αντλεί εικόνες και πληροφορίες από ένα άλλο μυθιστόρημα του Mishima που λέγεται Kyoko’s House. Στο βιβλίο παρατίθενται ιστορίες 4 ανδρών που καταβάθος αφορούν την πολυδιάστατη ταυτότητα του συγγραφέα. Ειδικότερα, ο νεαρός Osamu εξαγοράζεται από μια τοκογλύφο, την Κiyomi προκειμένου να μη χρεοκοπήσει το εστιατόριο της μητέρας του. Σταδιακά, ο Osamu γίνεται σκλάβος της Kiyomi και ανταποκρίνεται στις σαδομαζοχιστικές διαθέσεις της (Η Kiyomi χαρακτηρίζει όμορφο το πρόσωπο του Osamu και έπειτα κόβει μέρος του δέρματος του). Παρατηρούμε, ότι η σχέση τους σχετίζεται με τις έννοιες της ομορφιάς, της αυτοκαταστροφής, της ηδονής αλλά και της αναγκαιότητας του σκοπού στην ύπαρξη. Όλες αυτές οι ιδέες φαίνεται να καθιστούν τον Mishima ιδιαίτερα σκεπτικό όσον αφορά τη σημασία του αυτοελέγχου και την καλλιέργεια της αυτοπειθαρχίας, για αυτό και στην πραγματική του ζωή ξεκινά να ακολουθεί τον κώδικα Bushidō. Ο κώδικας αυτός αφορά τους samurai και βασίζεται σε έναν ειδικό ηθικό κώδικα που επικρατεί η λογική και οι εξής αρχές: Τιμή, σεβασμός, θάρρος και συνέπεια.
Πέραν των κοινών χαρακτηριστικών μεταξύ του μυθιστορήματος του Mishima και της ζωής του, στο δεύτερο μέρος της ταινίας αποκτούμε μία πιο ξεκάθαρη εικόνα για την αισθητική του Mishima. Αναλυτικότερα, ο Mishima εξυμνώντας διαρκώς την ομορφιά, δυσανασχετούσε για την εμφάνιση του. Μετά από ένα ταξίδι στην Ελλάδα, ο Mishima ήρθε σε στενότερη επαφή με την ομορφιά και την προβολή της στη τέχνη για αυτό και αποφάσισε να αναδιαμορφώσει την εικόνα του σε έργο τέχνης, μιας και πίστευε ότι το να εκφράζεσαι καλλιτεχνικά δεν προϋποθέτει αποκλειστικά τη χρήση λέξεων. Στο σημείο αυτό αντιλαμβανόμαστε την άποψη του Mishima γύρω από τις κοινωνικές υποχρεώσεις, μιας και εκείνος πίστευε πως για να συμμορφωθείς κοινωνικά πρέπει να κατασκευάσεις τη δική σου μάσκα (Για αυτό στήριζε, ότι η ζωή είναι μία παράσταση). Η ιδέα αυτή επιβεβαιώνεται από την σεξουαλική του ταυτότητα μιας και ο Mishima ήταν ομοφυλόφιλος και η κοινωνική πίεση που αισθάνονταν δεν συνέβαλε στην αποκάλυψη αυτή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επιλογή του σκηνοθέτη να αποκρύψει τον γάμο του Mishima με τη Kimitake και τα δύο του παιδιά.
Στο τρίτο μέρος της ταινίας εν ονόματι ‘Action’ περιλαμβάνονται και πάλι κοινά στοιχεία με ένα μυθιστόρημα του Mishima (“Runaway Horses”). Σε αυτό o Isao, ως ηγέτης μιας φανατικής εθνικιστικής ομάδας αυτοκτονεί με τη τεχνική seppuku έπειτα από την αποτυχία του να ανατρέψει την κυβέρνηση. Καθώς περιμένει την ανατολή του ήλιου για να τραυματίσει με το σπαθί την κοιλιά του, παρατηρούμε η σκηνή να εναλλάσσεται και από έγχρωμο πλάνο να μεταβαίνουμε σε ασπρόμαυρο, επιστρέφοντας στη ζωή του Mishima. Πιο συγκεκριμένα, βλέπουμε ακριβώς την ίδια πράξη, με την διαφορά ότι το πλάνο αυτό λαμβάνει χώρα σε ένα στούντιο καθώς ο Mishima σκηνοθετεί την ταινία μικρού μήκους του “Patriotism or The Rite of Love and Death”.
Μέσα από την ταινία του Mishima φανερώνεται το πάθος του για τον πατριωτισμό και το πολεμικό πνεύμα του παρελθόντος της Ιαπωνίας. Παρόλο που ο ίδιος είχε υιοθετήσει έναν τρόπο ζωής άμεσα συνδεδεμένο με τον δυτικό κόσμο και διέθετε εκτεταμένες γνώσεις για αυτόν οργίζονταν στην ιδέα η Ιαπωνία να μιμηθεί υλιστικές αξίες της Δύσης. Έτσι ανέπτυξε επιμελώς τις πανάρχαιες ιαπωνικές τέχνες του καράτε και του κέντο και δημιούργησε έναν ιδιωτικό στρατό περίπου 80 μαθητών, τον Tate no Kai. Έχοντας εξιδανικευμένη εντύπωση για την εικόνα των σαμουράι, ο Mishimaεξυμνεί τη νεότητα και την ομορφιά τους και για να τους αποκαταστήσει επιθυμεί να καταστρέψει τον καπιταλισμό στην Ιαπωνία και να επαναφέρει την εξουσία στον αυτοκράτορα.
Στο τελευταίο μέρος της ταινίας που ονομάζεται ‘Harmony of Pen and Sword’ μεταφερόμαστε στις 25 Νοεμβρίου 1970. Τότε ο Mishima και τέσσερις οπαδοί της Tate no Kai κατέλαβαν τον έλεγχο του γραφείου του διοικητή στρατηγού. Έπειτα ακολούθησε δεκάλεπτη ομιλία του Mishima από ένα μπαλκόνι, όπου προέτρεπε τους στρατιωτικούς να ανατρέψουν το σύνταγμα που διαμορφώθηκε στην Ιαπωνία έπειτα από τον Β παγκόσμιο πόλεμο. Αυτό προέβλεπε την απαγόρευση του πολέμου. Μετά από την απογοητευτική αντίδραση των στρατιωτικών, ο Mishima επέστρεψε στο γραφείο λέγοντας ‘’Δεν νομίζω ότι με άκουσαν’’. Όπως ο Isao στο 3ο μέρος της ταινίας έτσι και ο Mishima διαπράττει το seppuku και αυτοκτονεί.
Με την εναλλαγή των πλάνων βλέπουμε τις τελικές εκβάσεις από τα τρία προηγούμενα μέρη της ταινίας, δηλαδή τον Mizoguchi να αντικρίζει τον ναό όσο φλέγεται, την Kiyomi και τον Osamu να βρίσκονται νεκροί στο έδαφος και τον Isao να βάζει το σπαθί στην κοιλιά και να αυτοκτονεί. Η ολοκλήρωση αυτή ταυτίζεται με τη δικαίωση του Mishima, όταν αυτός αυτοκτονεί. Η αποτυχία είναι αυτή που τον ωθεί στο να παραδοθεί στην ατέλεια και τον εκφυλισμό του κόσμου. Μάλιστα, αρκετοί μελετητές, όπως και ο σκηνοθέτης υποστήριζαν ότι το φασιστικό ιδεώδες του Mishima δεν ήταν παρά μία ακόμη μάσκα που θα λειτουργούσε σαν κίνητρο για τον θάνατο του. Ίσως να αποτελούσε δηλαδή ένα κομμάτι της προσπάθειας του να συμφιλιώσει τη τέχνη και τη δράση με μια λυτρωτική για εκείνον κατάσταση, που ανέκαθεν ήταν ο θάνατος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Mishima: A Life in Four Chapters (1985), IMDb, διαθέσιμο εδώ
- A Life in Four Chapters (1985) ORIGINAL TRAILER. YouTube, διαθέσιμο εδώ
- Mishima Yukio | Biography, Books, & Facts, Britannica, διαθέσιμο εδώ
