Toυ Ελευθέριου Χονδρού,
Ο Τούρκος Πρόεδρος, Recep Tayyip Erdogan, μπορεί να αποτελεί τον πιο καθοριστικός ηγέτης για τις αρχές του 21ου αιώνα. Η διακυβέρνησή του, για δύο δεκαετίες, έχει μεταμορφώσει το πρόσωπο της χώρας του και έχει παγιώσει ένα πολιτικό στυλ, που προεικόνιζε την άνοδο πολλών εθνικιστών δημαγωγών και σε άλλα κράτη. Το 2003, τη χρονιά που ο Erdogan ανέβηκε στην εξουσία, η δεξαμενή σκέψης Freedom House έγραψε με σιγουριά για την «επέκταση της ελευθερίας» σε όλο τον κόσμο και χαιρέτισε τις λάμψεις αλλαγής στη διαβόητη σκληρωτική και κρατικιστική Τουρκία, υπό το θρησκευτικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Erdogan ή, αλλιώς, AKP. Φέτος, η ετήσια έκθεσή της τοποθέτησε την Τουρκία στο επίκεντρο μιας παγκόσμιας «δημοκρατικής ύφεσης», η οποία διαρκεί περισσότερο από μια δεκαετία.
Η εξέλιξη του ίδιου του Τούρκου Προέδρου τα τελευταία 20 χρόνια λέει, επίσης, μια ιστορία για την πορεία της παγκόσμιας πολιτικής εκείνης της εποχής. Ήταν ένας φιλελευθεροποιητής -μεταρρυθμιστής, που τροφοδότησε μια οικονομική άνθηση ως Πρωθυπουργός την πρώτη δεκαετία του αιώνα. Καθώς τα τουρκικά όνειρα για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση ξεθώριαζαν και οι οικονομικές κρίσεις συντάραξαν τη Δύση, στράφηκε προς τα νότια και τα ανατολικά και εγκαταστάθηκε στον ρόλο ενός θρησκευόμενου εθνικιστή, που είχε την τάση να ανατρέψει τη δρακόντεια κληρονομιά δεκαετιών κεμαλικής εκκοσμίκευσης. Στον απόηχο των εξεγέρσεων της Αραβικής Άνοιξης του 2011, χρησιμοποίησε την ήπια ισλαμιστική επιρροή του, για να προωθήσει ένα τουρκικό μοντέλο Δημοκρατίας για την περιοχή.
Μέσα σε ένα κύμα αραβικών αντεπαναστάσεων, η «νέο-οθωμανική» στάση του δεν είχε –σχεδόν– καμία ευκαιρία. Και όσο περισσότερο παρέμενε στην εξουσία, τόσο πιο ξεκάθαρο γινόταν ότι η μοναδική αποστολή του Προέδρου ήταν να εδραιωθεί και να διατηρήσει την εξουσία. Μέχρι τη δεκαετία του 2020, το τουρκικό μοντέλο, υπό τον Erdogan, αντιπροσώπευε κάτι τελείως διαφορετικό: ένα σχέδιο αόριστης εκλογικής απολυταρχίας, βασισμένο στην πλειοψηφική υπεροχή, τους διχαστικούς πολιτισμικούς πολέμους, το αντιδυτικό παράπονο και την παράνοια για εγχώριες και ξένες συνωμοσίες. Για να μην αναφέρουμε την κατάληψη βασικών κρατικών θεσμών, τον εκφοβισμό και τη σύλληψη αντιφρονούντων και μελών της κοινωνίας των πολιτών και τη συνεχή διάβρωση του ελεύθερου τύπου της χώρας.
Αυτό το Σαββατοκύριακο, η ιστορία της Τουρκίας μπορεί να αλλάξει δραματικά. Οι ψηφοφόροι πηγαίνουν στις κάλπες για τον πρώτο γύρο των προεδρικών και κοινοβουλευτικών εκλογών, με τον Erdogan και το AKP να αντιμετωπίζουν τη δυσκολότερη πρόκληση που έχει αντιμετωπίσει η διακυβέρνησή τους. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν τον Erdogan να ακολουθεί τον Kemal Kilicdaroglu, τον 74χρονο υποψήφιο για την προεδρία, ο οποίος υποστηρίζεται από ένα ενωμένο μπλοκ κομμάτων της αντιπολίτευσης. Ο Kilicdaroglu, ένας ισχυρός υποστηρικτής του κοσμικού Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, έχει πλαισιώσει την υποψηφιότητά του σε μία θητεία, που σκοπεύει να αποκαταστήσει τη τουρκική Δημοκρατία και να ξεδιαλύνει το ισχυρό προεδρικό σύστημα που εισήγαγε ο Εrdogan μέσω δημοψηφίσματος το 2017.
Οι πιθανότητες εξακολουθούν να είναι στοιβαγμένες εναντίον τους, δεδομένης της κυριαρχίας του Erdogan στους μοχλούς εξουσίας και επιρροής στα μέσα ενημέρωσης. Αλλά η απήχηση της αντιπολίτευσης δεν ήταν ποτέ πιο έντονη στα χρόνια της θητείας του Erdogan. Αυτό υπογραμμίστηκε τραγικά από τη σκληρότητα για τη χαλαρή επίβλεψη της εποχής Erdogan, που ακολούθησε τον καταστροφικό σεισμό του Φεβρουαρίου, ο οποίος οδήγησε σε περισσότερους από 50.000 θανάτους στη νότια Τουρκία.
Μια νέα ομάδα Τούρκων ψηφοφόρων, πολλοί από τους οποίους γνώριζαν μόνο τη ζωή υπό τον Erdogan, φαίνεται να κινητοποιείται για αλλαγή. Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν τον Kilicdaroglu προσωπικότητα παρόμοια με τον Πρόεδρο Biden, ο οποίος έκανε εκστρατεία για τον τερματισμό της μνησικακίας και του διχασμού της εποχής Trump και αποτέλεσε γέφυρα σε μια νέα πολιτική γενιά.
Μια νίκη της τουρκικής αντιπολίτευσης και η εκπαραθύρωση του καθεστώτος του Erdogan μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες. Θα μπορούσε να δει μια σημαντική αλλαγή στην εσωτερική οικονομική πολιτική; Σε μια προηγούμενη εποχή, ο Erdogan μπορούσε να κάνει εκστρατεία για το οικονομικό του ιστορικό, αλλά τα χρόνια ανορθόδοξων μέτρων, για την εξομάλυνση της τουρκικής οικονομίας, συνέβαλαν σε μια σπειροειδή κρίση κόστους ζωής, που μπορεί να του κοστίσει ψήφους. Στην παγκόσμια σκηνή, η ήττα του θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια πιο υγιή σχέση μεταξύ Τουρκίας και Δύσης, να ξεπαγώσει το μπλοκ της Τουρκίας για την ένταξη της Σουηδίας στο Ν.Α.Τ.Ο. και να μετατοπίσει τη διφορούμενη στάση της Τουρκίας στον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας πιο κοντά σε αυτή του Ν.Α.Τ.Ο.
Αλλά όλα αυτά μπορεί να ωχριούν, σε σύγκριση με το συμβολικό μήνυμα που θα πέρναγε η ήττα του Erdogan. Θα μεταδώσει κάτι σημαντικό για το μέλλον της Δημοκρατίας σε ολόκληρο τον κόσμο, καθώς μιλάμε για έναν εδραιωμένο αυταρχικό πολιτικό, που είναι εκεί για 20 χρόνια. Αν χάσει την εξουσία μέσω των εκλογών, θα δώσει σε πολλούς ανθρώπους ελπίδες ότι η αυταρχική άνοδος μπορεί να αντιστραφεί. Κλειδί για τη στιγμή είναι η φαινομενική ενότητα της περιβόητης σπασμωδικής αντιπολίτευσης της Τουρκίας, η οποία μετά από διαδοχικές, διχαστικές αποτυχίες στην εκδίωξη του Erdogan μπορεί τελικά να σπάσει.
Αλλά η ευφορία της νίκης μπορεί να είναι βραχύβια. Αν και τα περίφημα διχασμένα κόμματα της αντιπολίτευσης της Τουρκίας κατάφεραν να χαρτογραφήσουν τις διαφορές τους ενόψει αυτών των εκλογών, μια νίκη του Kilicdaroglu θα τον ανάγκαζε να αντιμετωπίσει ανταγωνιστικά συμφέροντα εντός της συμμαχίας-ομπρέλας του, η οποία περιλαμβάνει εθνικιστές, ισλαμιστές, κοσμικούς και φιλελεύθερους. Ένας άχαρος συνασπισμός μπορεί να αποδειχθεί δυσλειτουργικός. Και τότε θα υπάρχει πάντα η πιθανότητα επιστροφής του Erdogan, μέσω εκλογών, ως Πρωθυπουργός.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Yes, Erdogan’s Rule Might Actually End This Weekend, FP, διαθέσιμο εδώ
- Turkey: Erdoğan faces his greatest electoral challenge yet, Financial Times, διαθέσιμο εδώ
