Της Μιχαέλας Βαλερά,
Είναι γεγονός ότι περίπου 400 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πάσχουν από κάποια ψυχική ασθένεια, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.). Αναλογιζόμενοι, λοιπόν, πως η κατάθλιψη μαστίζει 300 εκατομμύρια άτομα και την ίδια στιγμή οι σχιζοφρενείς ανέρχονται στο 0,5% του συνολικού πληθυσμού, η πρόληψη της ψυχικής μας υγείας οφείλει να αποτελεί πρωτεύον μέλημα.
Μεταξύ άλλων διαταραχών, πολλοί είναι αυτοί που μπορεί να μην έχουν ξανακούσει για μια ψυχοκινητική διαταραχή, που η συμπτωματολογική της εκδήλωση γίνεται φανερή σε πολλά νοσήματα και ονομάζεται κατατονία. Άνθρωποι με σχιζοφρένεια ή διπολική διαταραχή συχνά εμφανίζουν συμπτώματα κατατονίας, ενώ άλλες φορές εξαιτίας εσφαλμένης διάγνωσης αυτή συγχέεται με την σχιζοφρένεια. Αυτό συμβαίνει, διότι είναι μια διαταραχή, που έχει ποικιλότροπες εμφανίσεις. Το 1874, ο Karl Kahlbaum ήταν ο πρώτος, που διαχώρισε τις ψυχοκινητικές ανωμαλίες από τις παραισθήσεις και το παραλήρημα, εισάγοντας τον όρο κατατονία. Στα πιο κοινά συμπτώματα συγκαταλέγονται η ακινησία ή η υπερκινητικότητα, η αλαλία (μουτισμός), η ηχολαλία (η επανάληψη λέξεων που ακούγονται από άλλους), η ηχοπραξία (η μίμηση κινήσεων), η καταληψία (η παραμονή σε αγαλματώδεις στάσεις του σώματος ενάντια στην βαρύτητα) και ο μανιερισμός (η μίμηση περίεργων εκφράσεων του προσώπου).
Στη βιβλιογραφία έχουν καταγραφεί διάφορες μορφές της νόσου. Μία από τις κυριότερες συνιστά η κακοήθης κατατονία (malignant catatonia), κατά την οποία τα άτομα βιώνουν παραλήρημα, που συνοδεύεται από έντονο πυρετό, ταχυκαρδία, εφίδρωση, ακαμψία και υψηλή αρτηριακή πίεση. Αξίζει να αναφερθεί και η διεγερμένη κατατονία (excited catatonia), κατά την οποία ο ασθενής είναι ανήσυχος και εκτελεί άσκοπες κινήσεις.
Σε παλαιότερες εποχές, όταν και η κατατονία δεν είχε αναγνωριστεί ως ξεχωριστή αυτοτελής διαταραχή, οι ψυχίατροι παρατηρούσαν ανεξήγητα συμπτώματα και δεν γνώριζαν πως να τα ερμηνεύσουν. Περιστατικά ασθενών που κάθονταν επί ώρες ακίνητοι, αμίλητοι, καθιστοί με σηκωμένα τα πόδια από το έδαφος, κοιτάζοντας ανήσυχα το δωμάτιο και επαναλαμβάνοντας τα λόγια των γιατρών διήγειραν πολλές ερωτήσεις. Πώς θα μπορούσαν οι ειδικοί να ανακαλύψουν την αιτία από την στιγμή που ο ασθενής δεν μπορούσε να απαντήσει;
Ήταν εύκολο κάποιος να συμπεράνει πως τα συγκεκριμένα άτομα, αφού δεν μπορούσαν να κινηθούν και να μιλήσουν, δεν είχαν και συνείδηση. Τα τελευταία χρόνια αυτή η πεποίθηση έχει καταρριφθεί μετά την απεικόνιση της εγκεφαλικής λειτουργίας με fMRI, που απέδειξε την έντονη διεγερσιμότητα των εγκεφάλων κατατονικών ασθενών. Είναι, όμως, ενδιαφέρον να επισημανθεί πως τα άτομα αυτά σημειώνουν διακυμάνσεις του συνειδησιακού τους επιπέδου, το λεγόμενο στούπορ. Ειδικές εγκεφαλικές ανωμαλίες όπως αλλοιωμένη δομή και ανώμαλη αιμάτωση στις κινητικές περιοχές του βρεγματικού λοβού είναι συχνό φαινόμενο σε κατατονικούς ασθενείς, γεγονός που μπορεί να ερμηνεύσει τα κινητικά συμπτώματα της νόσου.
Άλλη μια θεωρία διατείνεται πως η ακινησία ή η υπερκινησία μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μιας έντονης συναισθηματικής αναταραχής, όπως ο φόβος του θανάτου, κάποια ψυχαναγκαστική ιδέα ή ο συνδυασμός και των δύο. Δεν είναι λίγοι οι κατατονικοί ασθενείς που παραμένουν ακίνητοι σε μια συγκεκριμένη άβολη θέση, νομίζοντας πως, αν κουνηθούν, θα τους συμβεί κάτι ανεπιθύμητο, όπως ο θάνατος. Η χρήση αντιψυχωσικών φαρμάκων, που είναι ισχυροί ανταγωνιστές των υποδοχέων D2 της ντοπαμίνης, μπορούν να προκαλέσουν αυξημένη δραστηριότητα του υποδοχέα του γάμμα-αμινοβουτυρικού οξεός (GABA B). Η κατατονία μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της μη φυσιολογικής ισορροπίας μεταξύ των υποδοχέων GABA A και GABA B. Τόσο η malignant όσο και η excited catatonia φαίνεται να πηγάζουν από την ανισορροπία σημάτων μεταξύ του GABAκαι της ντοπαμίνης και άρα η χορήγηση αντιψυχωσικών είναι μάλλον αμφιλεγόμενη.
Παρόλ’ αυτά, η θεραπευτική αγωγή είναι η πρώτη μέθοδος, που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των κατατονικών συμπτωμάτων. Οι βενζοδιαζεπίνες ανέρχονται πρώτες στη λίστα λόγω της αγχολυτικής και ηρεμιστικής τους δράσης. Σε αντίθεση με τον ενδογενή συνδέτη GABA, οι βενζοδιαζεπίνες συνδέονται σε διαφορετικές θέσεις πάνω στην πρωτείνη-υποδοχέα GABA A, προκαλώντας μια θετική αλλοστερική διαμόρφωση της πρωτείνης, που οδηγεί σε είσοδο των ιόντων χλωρίου και υπερπόλωση της μεμβράνης. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να απαλυνθεί η συναισθηματική αναστάτωση, που βιώνει ο ασθενής.
Συνεργατικά με τις βενζοδιαζεπίνες, χρησιμοποιείται και η ηλεκτροσυσπασμοθεραπεία (ECT). Με αυτήν τη μέθοδο, ο ασθενής αφότου υποβληθεί σε ολική αναισθησία και μυοχάλαση, εξειδικευμένος ιατρός τοποθετεί σε συγκεκριμένα σημεία στο κεφάλι του ασθενούς ηλεκτρόδια, τα οποία προκαλούν τεχνητά επιληπτικές κρίσεις, που διαρκούν 30-60 δευτερόλεπτα. Η αποτελεσματικότητα των επιληπτικών κρίσεων έγκειται στην μεταβολή των ποσοτήτων των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο, κυρίως της ντοπαμίνης και του GABA, που ευθύνονται για τα κινητικά και τα συναισθηματικά συμπτώματα της διαταραχής, αντίστοιχα.
Η κατατονία, συνεπώς, πρόκειται για μια πολυδιάστατη διαταραχή, για την οποία, δυστυχώς, δεν υπάρχει πρόληψη. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο θα μπορούσε να προληφθεί είναι η εξερεύνηση της αλήθειας, που μπορεί να μας φέρει ένα βήμα πιο κοντά στην κατανόηση ψυχικών ασθενειών, με τις οποίες όσο και να ερχόμαστε αντιμέτωποι καθημερινά, γνωρίζουμε ελάχιστα γι’ αυτές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- GABA A receptor, wikipedia. Διαθέσιμο εδώ
- Ηλεκτροσπασμοθεραπεία – Ηλεκτροσόκ (ECT), therapia.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Going Back to Kahlbaum’s Psychomotor (and GABAergic) Origins: Is Catatonia More Than Just a Motor and Dopaminergic Syndrome?, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Social psychiatry could stem the rising tide of mental illness, theconversation.com. Διαθέσιμο εδώ
- What you need to know about catatonia, healthline.com. Διαθέσιμο εδώ
- Catatonia: the person’s body may be frozen but their minds are not – new study, theconversation.com. Διαθέσιμο εδώ
- The many misconceptions of catatonia- treatment is often successful with the right knowledge, psychiatryadvisor.com. Διαθέσιμο εδώ
