Του Μανώλη Κουφόπουλου,
Το τελευταίο διάστημα παρατηρείται η προώθηση και η εμμονή των ατόμων με την ποσοτικοποίηση διαφόρων χαρακτηριστικών του σώματός τους. Ο δείκτης μάζας σώματος (BMI), το ποσοστό λίπους, μυϊκής και οστικής μάζας, η ενυδάτωση, η ηλικία σώματος και οι θερμίδες που καίμε είναι ορισμένες από τις μετρήσεις, που οι εταιρείες υπόσχονται να μας δώσουν. Η αλήθεια είναι ότι η δημοφιλία των έξυπνων ζυγαριών έχει αυξηθεί εκθετικά. Αυτό παρατηρήθηκε ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπου οι ζυγαριές προβλήθηκαν εκτεταμένα από διάφορα μοντέλα και influencers, που τις προωθούσαν για οικονομικό όφελος.
Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται η ψευδής πεποίθηση ότι, γνωρίζοντας αυτές τις μετρήσεις, θα καταφέρουμε να αποκτήσουμε και να διατηρήσουμε ένα υγιές σωματικό βάρος και διάπλαση. Πράγματι, ορισμένες από τα παραπάνω συνιστούν ισχυρά εργαλεία στη φαρέτρα μας και διευκολύνουν την προσέγγιση αυτού του φλέγοντος ζητήματος, της υγείας μας. Ωστόσο, τα δεδομένα είναι χρήσιμα, όταν εξάγονται από ειδικά μηχανήματα και αξιολογούνται από ειδικούς. Αντίθετα, όταν τα διαβάζουμε εμείς πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί, αφού μπορούν να μας παραπλανήσουν και να μας οδηγήσουν σε λανθασμένα συμπεράσματα.
Στο άρθρο αυτό, λοιπόν, θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τη χρησιμότητα αυτών των μετρήσεων, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να τις αξιοποιήσουμε στο σπίτι μας.
BMI: Δείκτης μάζας σώματος
To ΒΜΙ ή δείκτης μάζας σώματος είναι μία ένδειξη, που υποδεικνύει τον βαθμό παχυσαρκίας ενός ατόμου με βάση το ύψος και το βάρος αυτού. Τουλάχιστον αυτός ήταν ο αρχικός στόχος. Ο δείκτης χρησιμοποιούνταν ευρέως στο παρελθόν λόγω της ευκολίας υπολογισμού του, ώστε οι γιατροί να συμπεριλάβουν το βάρος (παχυσαρκία) στον κίνδυνο το άτομο να εμφανίσει κάποια ασθένεια. Παρόλο που μπορεί να μας προσανατολίσει ως προς την κατεύθυνση της υγείας μας, έχει πολλά μειονεκτήματα και παραδοχές. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων (99%) αναγνωρίζει ορθά την ύπαρξη παχυσαρκίας σε ένα άτομο. Από την άλλη, το 50% των γυναικών (35% των ανδρών), των οποίων τα αποτελέσματα θεωρούνται φυσιολογικά, είναι στην πραγματικότητα λανθασμένα.
Το κύριο μειονέκτημα του ΒΜΙ είναι ότι δεν λαμβάνει υπόψιν το ποσοστό λίπους και μυϊκής μάζας του ατόμου, που συνιστούν πολύ σημαντικότερα στοιχεία για την υγεία από το βάρος αυτό καθαυτό. Παρόλο που έχουν γίνει απόπειρες να συμπεριληφθεί το επίπεδο δραστηριότητας, δεν είναι εφικτό να υπολογιστεί η σύνθεση του σώματος λόγω της πολυπλοκότητάς του.
Επίσης, να αναφέρουμε ότι το ύψος, η ηλικία και η καταγωγή μπορούν να επηρεάσουν τη χρησιμότητα του δείκτη. Οι Ασιάτες, για παράδειγμα, έχουν τον ίδιο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων με τους Ευρωπαίους σε χαμηλότερες τιμές BMI. Ως προς το ύψος, όταν είναι πολύ χαμηλό το ΒΜΙ δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ακρίβεια. Άλλη χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί αυτή των ηλικιωμένων, όπου ΒΜΙ χαμηλότερο από το φυσιολογικό συνεπάγεται μεγαλύτερη θνησιμότητα.
Με βάση τα παραπάνω μπορούμε εύλογα να συμπεράνουμε ότι το ΒΜΙ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μία αρχική εκτίμηση του βάρους μας, αλλά για να υπολογίσουμε την πραγματική υγεία του σώματός μας θα χρειαστούμε πολύ περισσότερες πληροφορίες, όπως είναι το ποσοστό λίπους και μυϊκής μάζας.
Ποσοστό λίπους, μυϊκής και οστικής μάζας
Ίσως το σημαντικότερο νούμερο, για να χαρακτηρίσει το βάρος ενός ατόμου είναι το ποσοστό λίπους και κατ΄ επέκταση η μυϊκή του μάζα. Για να αναλύσουμε ορθά το ζήτημα, οφείλουμε να αναφέρουμε ότι το λίπος στο σώμα χωρίζεται σε δύο βασικές κατηγορίες. Το υποδόριο και το σπλαχνικό. Το υποδόριο λίπος είναι αυτό που όλοι ξέρουμε και βρίσκεται κάτω από το δέρμα. Μάλιστα είναι αυτό που οι περισσότεροι θέλουν να «χάσουν» όταν αναφέρονται στο αδυνάτισμα. Από την άλλη το σπλαχνικό, όπως μας προϊδεάζει και το όνομά του βρίσκεται γύρω από τα εσωτερικά μας όργανα. Παρόλο που δεν το βλέπουμε, είναι αυτό που «σκοτώνει». Συγκεκριμένα, στην περίπτωση που το υποδόριο λίπος είναι χαμηλό και το σπλαχνικό αυξημένο (δηλαδή το άτομο φαίνεται αδύνατο), μπορεί να κινδυνεύει χωρίς να το ξέρει. Προφανώς, το παραπάνω παράδειγμα είναι μία ακραία, αλλά πιθανή περίπτωση. Για να αξιολογηθεί από τους ειδικούς το ποσοστό, χρησιμοποιείται ο λόγος σπλαχνικού/υποδόριου λίπους. Όσο πιο μεγάλος, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης νόσου.
Γιατί, όμως, το ποσοστό λίπους συνιστά μία σημαντική παράμετρο; Το ίδιο το λίπος προσβάλλει άμεσα (αυξημένη καταπόνηση του οργανισμού και καταστροφή ιστών) και έμμεσα (ορμόνες) τα συστήματα του οργανισμού. Επίσης, επειδή το λίπος αντικατοπτρίζει τα αποθέματα του οργανισμού σε ενέργεια, υποδηλώνει έμμεσα και τις συνήθειες του ατόμου (όσο πιο μεγάλο συνήθως τόσο πιο καταστροφικές είναι για την υγεία του). Εάν μάλιστα συνδυαστεί με το ποσοστό μυϊκής μάζας, μπορούμε να εξαγάγουμε διάφορες πληροφορίες για το επίπεδο κινητικότητας και γενικότερης υγείας του ατόμου.
Πώς το μετράμε;
Το ποσοστό λίπους του ατόμου μπορεί να υπολογιστεί με διάφορους τρόπους. Ο πλέον αξιόπιστος είναι η μέθοδος DEXA ή μέθοδος μέτρησης οστικής πυκνότητας. Αυτή μπορεί να μας δώσει ακριβείς πληροφορίες για τη σύσταση του σώματος. Παλαιότερα οι διατροφολόγοι χρησιμοποιούσαν ειδικά παχύμετρα με τα οποία υπολόγιζαν την ποσότητα του λίπους σε συγκεκριμένα σημεία στο σώμα και με έναν ειδικό αλγόριθμο έβγαζαν ένα συνολικό ποσοστό.
Η πιο γνωστή βέβαια μέθοδος είναι με τη χρήση ηλεκτρικού ρεύματος. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιώντας την ιδιότητα ότι κάθε ιστός έχει διαφορετική βιοηλεκτρική αντίσταση, η ζυγαριά στέλνει ένα ανεπαίσθητο ρεύμα στο σώμα μας. Καταγράφοντας τις αλλαγές στο ρεύμα μπορεί να υπολογίσει προσεγγιστικά από τι ιστούς αποτελούμαστε. Ωστόσο, οι μετρήσεις απέχουν πολύ από την πραγματικότητα, παρόλο που ο αλγόριθμος υπολογισμού λαμβάνει υπόψιν του σωρεία δεδομένων. Αυτά εξαρτώνται από πολλές παραμέτρους, όπως είναι η υγρασία των ποδιών μας και η σωστή εισαγωγή των δεδομένων μας (ηλικία, ύψος, επίπεδο δραστηριότητας κ.λπ.) στην συνοδευόμενη εφαρμογή.
Αν ψάξουμε να βρούμε κάποιο μοντέλο έξυπνης ζυγαριάς θα δούμε ότι οι περισσότερες υπόσχονται τον υπολογισμό δεκάδων δεδομένων. Μάλιστα με την πάροδο του χρόνου, για να αυξηθούν οι πωλήσεις, προστίθενται ολοένα και περισσότερα δεδομένα. Ενώ ξεκίνησαν με το ποσοστό λίπους πλέον αναφέρονται στην ηλικία σώματος, το ποσοστό πρωτεΐνης και άλλα στοιχεία, που στην πραγματικότητα δεν έχουν την παραμικρή χρησιμότητα, ειδικά αν λάβουμε υπόψιν την αδυναμία λήψης ακριβών μετρήσεων. Ωστόσο, η χρησιμότητα έγκειται όχι τόσο στον ίδιο τον αριθμό της μέτρησης αλλά στις μεταβολές του.
Αυτό είναι και το σημαντικό μήνυμα που πρέπει να περάσουμε. Συγκεκριμένα, οφείλουμε να μην ασχολούμαστε με τον αριθμό, που βλέπουμε αυτόν καθ΄ αυτόν αλλά με τις μεταβολές του στην πάροδο του χρόνου. Όταν γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι το βάρος μας πρέπει να μειωθεί (ανεξάρτητα με την τιμή της ζυγαριάς) και όσο η τιμή πέφτει, τότε κινούμαστε προς την σωστή κατεύθυνση.
Σε γενικές γραμμές, οι έξυπνες ζυγαριές δεν προκαλούν κάποιο άμεσο πρόβλημα στην υγεία μας. Η χρήση τους αντενδείκνυται μόνο σε ασθενείς με βηματοδότη. Εκτός αυτών, όμως, η συνεχής ενασχόληση με ορισμένες μετρήσεις και η εμμονή με νούμερα μπορούν να αποβούν ιδιαίτερα καταστροφικά για τον ψυχισμό μας. Συγκεκριμένα, όπως συμβαίνει εκτεταμένα με το βάρος (π.χ. ανορεξία), το άτομο μπορεί να αποπροσανατολιστεί από την πραγματική χρησιμότητα των μετρήσεων. Συχνά, αποδύεται σε μία ατέρμονη προσπάθεια να τις διατηρήσει σε πολύ περιορισμένο πλαίσιο, θεωρώντας ότι είναι υψίστης σημασίας για την εικόνα του ή και την υγεία του. Αυτό φυσικά είναι ανθυγιεινό, αφού οι φυσιολογικές τιμές είναι διαφορετικές για κάθε άτομο και μάλιστα μπορούν να διαφέρουν από μέρα σε μέρα χωρίς όμως να αλλάζει πραγματικά κάτι (π.χ. κατακράτηση νερού).
Το συμπέρασμα είναι, ότι εφόσον χρησιμοποιήσουμε με σύνεση τα εργαλεία που διαθέτουμε, μπορούμε να φτάσουμε ένα βήμα πιο κοντά στο στόχο μας. Ας μην ξεχνάμε πως αυτό που μετράει πάνω από όλα είναι η συνολική υγεία (σωματική και ψυχική) και αν ασχολούμαστε εμμονικά με την πρώτη, η δεύτερη θα μας εγκαταλείψει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Accuracy of Smart Scales on Weight and Body Composition: Observational Study. JMIR Mhealth Uhealth. Διαθέσιμο εδώ
- Concordance of In-Home “Smart” Scale Measurement with Body Weight Measured In-Person, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Collecting health-related research data using consumer-based wireless smart scales, sciencedirect.com. Διαθέσιμο εδώ
- Accuracy of Self-Report Versus Objective Smart-Scale Weights During a 12-Week Weight Management Intervention, onlinelibrary.wiley.com. Διαθέσιμο εδώ
- Self-managed weight loss by smart body fat scales ameliorates obesity-related body composition during the COVID-19 pandemic: A follow-up study in Chinese population, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Frequency of Self-Weighing and Weight Change: Cohort Study With 10,000 Smart Scale Users, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- The efficacy of a daily self-weighing weight loss intervention using smart scales and e-mail, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Safety evaluation of smart scales, smart watches, and smart rings with bioimpedance technology shows evidence of potential interference in cardiac implantable electronic devices, heartrhythmjournal.com. Διαθέσιμο εδώ
- Obesity, BMI, and Health: A Critical Review, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Body Mass Index: Obesity, BMI, and Health: A Critical Review, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
