Της Κατερίνας Χασιώτη,
Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης έχει καταστεί αναπόσπαστο κομμάτι στη σημερινή ψηφιοποιημένη και τεχνολογικά βασισμένη κοινωνία. Η τεχνητή νοημοσύνη, αν και η ύπαρξή της στη ζωή των ανθρώπων μετρά χρόνια, έχει εισχωρήσει ολοκληρωτικά, πλέον, σε ένα διευρυμένο πεδίο καθημερινών δραστηριοτήτων, επηρεάζοντας ακόμα περισσότερο τη λειτουργία της σύγχρονης κοινωνίας. Υπό αυτή τη νέα τεχνολογική πραγματικότητα, κλάδοι του δικαίου, όπως το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, δοκιμάζονται και εγείρονται ερωτήματα, σχετικά με την υπαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης στο ρυθμιστικό πλαίσιο του παραδοσιακού δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Πιο συγκεκριμένα, ιδιαίτερο προβληματισμό στον νομικό κόσμο προξενεί η δημιουργία έργων, όπως μουσική, πίνακες ζωγραφικής, λογοτεχνικά κείμενα, από τεχνητή νοημοσύνη. Η δημιουργία των εν λόγω έργων γίνεται με τρόπο αυτόνομο, χωρίς την ανθρώπινη συνεισφορά κατά τη δημιουργική διαδικασία. Η χρήση, όμως, αυτή της τεχνητής νοημοσύνης, ως εργαλείο για την παραγωγή έργων και δημιουργημάτων τέχνης, προκαλεί ορισμένα θεμελιώδη ερωτήματα. Τα έργα αυτά μπορούν να προστατευτούν από τα πνευματικά δικαιώματα; Κι αν ναι, τότε ποιος ορίζεται υποκείμενο της πνευματικής ιδιοκτησίας; Ποιος λογίζεται ως δημιουργός;
Για να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα, θα πρέπει να οριστεί, αρχικά, η έννοια της τεχνητής νοημοσύνης. Η τεχνητή νοημοσύνη αφορά στην ικανότητα μιας μηχανής, ενός προγράμματος ή ενός λογισμικού να αναπαράγει τις γνωστικές λειτουργίες ενός ανθρώπου ή να αποπερατώνει οποιαδήποτε νοητική διεργασία, την οποία έχει τη δυνατότητα να εκτελέσει ο ανθρώπινος εγκέφαλος, όπως είναι η μάθηση, ο σχεδιασμός και η δημιουργικότητα. Στην ουσία, η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί ένα αυτοματοποιημένο σύστημα, με ικανότητα ανάλυσης δεδομένων, διεκπεραίωσης ενεργειών και λήψη σύνθετων αποφάσεων, χωρίς την ανάγκη συνεχούς παρέμβασης του ανθρώπου.
Ο νόμος περί πνευματικής ιδιοκτησίας παρέχει προστασία πνευματικών δικαιωμάτων σε πρωτότυπα έργα δημιουργίας. Σύμφωνα με τη νομοθεσία στην Ευρώπη, δημιουργοί μπορούν να οριστούν μόνο ανθρώπινα όντα, γεγονός που αναγνωρίζεται και από το Γραφείο για τα Πνευματικά Δικαιώματα των Η.Π.Α, το οποίο δηλώνει ότι μόνο έργα ανθρώπων-δημιουργών θα μπορούσαν να καταχωρηθούν στο συγκεκριμένο Γραφείο. Παραδοσιακά, η κτήση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας από έργα που δημιουργούνται με τον υπολογιστή δεν ήταν υπό αμφισβήτηση, διότι το πρόγραμμα που χρησιμοποιούταν ήταν απλώς ένα εργαλείο, που υποβοηθούσε τη δημιουργική διαδικασία, όπως ένα χαρτί και ένα στυλό. Με τη χρήση, όμως, συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, το πρόγραμμα του υπολογιστή δεν είναι πλέον εργαλείο, αλλά λαμβάνει αρκετές από τις αποφάσεις που εμπλέκονται στη δημιουργική διαδικασία, χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση.
Στην Ευρώπη, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Δ.Ε.Ε.) έχει. επίσης, δηλώσει σε διάφορες περιπτώσεις, ιδίως στην απόφαση-ορόσημο Infopaq (C-5/08 Infopaq International A/S κατά Danske Dagbaldes Forening, ότι το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας ισχύει μόνο για πρωτότυπα έργα και ότι η πρωτοτυπία πρέπει να αντανακλά την «πνευματική δημιουργία του ίδιου του δημιουργού». Αυτό υποδεικνύει ότι, σύμφωνα με την παραπάνω απόφαση, ως δημιουργός είναι ανάγκη να νοηθεί ένα ανθρώπινο ον, για την ύπαρξη ενός έργου πνευματικής ιδιοκτησίας.
Ωστόσο, ανεξάρτητα με τα παραπάνω, αν ορισμένα έργα που είναι δημιουργήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να προστατευτούν με το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, τότε γεννάται το ερώτημα: ποιος θεωρείται ο δημιουργούς αυτών των έργων και, επομένως, ο δικαιούχος των πνευματικών δικαιωμάτων. Μία θεωρία υποστηρίζει τη χορήγηση δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στα ίδια τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, για έργα που παράγουν, δηλαδή, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, έχουν νομική προσωπικότητα, κατά την οποία έχουν τη δυνατότητα να γίνονται υποκείμενα συναλλαγών και ευθύνης, αλλά και να αποκτούν δικαιώματα. Η εν λόγω θεωρία, θεωρείται ακραία και δε γίνεται αποδεκτή από την κρατούσα θεωρία.
Εκτός από τη παραπάνω θεωρία, υφίσταντο αρκετοί που υποστηρίζουν τη χορήγηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στον άνθρωπο που βρίσκεται πίσω από τη μηχανή, δηλαδή στον δημιουργό ή προγραμματιστή. Το πρόβλημα αυτής της θεωρίας, έγκειται στο γεγονός ότι πλέον οι πιο εξελιγμένες μορφές τεχνητής νοημοσύνης διαθέτουν ένα ικανοποιητικό βαθμό αυτονομίας , καθώς έχουν την ικανότητα να παράγουν έργα και να λαμβάνουν αποφάσεις χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση. Το γεγονός αυτό κάνει δυσδιάκριτη τη σχέση του προγραμματιστή και του αποτελέσματος που δημιουργείται από το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης.
Είναι δυνατό όμως, να διαφανεί ένα προσωπικό αποτύπωμα του προγραμματιστή στο λογισμικό του συστήματος, επί του οποίου διατηρεί παράλληλα τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, ωστόσο είναι αρκετά δύσκολο να διαπιστωθεί το προσωπικό του στίγμα στο δημιουργικό έργο που παράγει. Η συγκεκριμένη θεωρία μπορεί να εφαρμοστεί με επιτυχία στην κατηγορία των computer generated works, όπως ισχύει στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου το άτομο που δημιούργησε ή προγραμμάτισε το λογισμικό θεωρείται ο δημιουργός του έργου.
Επιπλέον, υπάρχει και η θεωρία που απονέμει τον τίτλο του δημιουργού στον χρήστη του λογισμικού, εφόσον αυτός εφαρμόζει συνδυαστικά τις ιδέες και τις λειτουργίες του λογισμικού με σκοπό να παράξει έργο, προσφέροντας έτσι την προσωπική του συνεισφορά στη δημιουργία του έργου από το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης. Ωστόσο κι αυτή η θέση φαίνεται να παρουσιάζει κενά, καθώς η προσωπική συμβολή, είναι δυνατό να περιορίζεται μόνο στο πάτημα ενός κουμπιού.
Ένα άλλο ζήτημα είναι το ενδεχόμενο τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης να παραβιάζουν υφιστάμενα πνευματικά δικαιώματα. Για παράδειγμα, υπάρχουν ανησυχίες ότι τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αυτόματη δημιουργία έργων που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα, όπως βιβλία ή άρθρα, χωρίς την άδεια των αρχικών κατόχων πνευματικών δικαιωμάτων.
Εν κατακλείδι, γίνεται σαφές ότι οι μηχανές ΑΙ δεν είναι ακόμη σε θέση να αντιμετωπιστούν ως υποκείμενα τεχνητής νοημοσύνης, ικανά να αποκτήσουν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, γεγονός που δυσχεραίνει την υπαγωγή των έργων που παράγονται από τα συστήματα αυτά στο δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας. Ωστόσο, η τεχνητή νοημοσύνη θα συνεχίζει να εξελίσσεται και να γίνεται ολοένα και πιο διαδεδομένη, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο την ανάγκη για προσαρμογή στις νέες εξωνομικές και νομικές προκλήσεις που θα φέρουν τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα και οι αυτόνομες δημιουργίες τους, χωρίς βέβαια να παραμεριστούν οι αρχές της πνευματικής ιδιοκτησίας και ο ανθρωποκεντρικός πυρήνας του δικαίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Artificial intelligence and copyright, wipo.int, διαθέσιμο εδώ
-
Η έννοια του δημιουργού υπό το πρίσμα του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας σε έργα που δημιουργούνται από τεχνητή νοημοσύνη (AI), apothesis.eap.gr, διαθέσιμο εδώ
