Της Γεωργιάνας Τσίχλη,
Από την Ελλάδα και το «ζακέτα να πάρεις» της Ελληνίδας μάνας που αγωνιά για το παιδί της —ακόμη κι αν πλέον δεν είναι πια τόσο παιδί—, στις βίαιες πρακτικές φυλών που επιτρέπουν στα παλαιότερα και μεγαλύτερα μέλη να επεμβαίνουν αφενός στη σωματική διάπλαση και αφετέρου στον ψυχισμό των παιδιών. Η ενηλικίωση ενός ατόμου στη χώρα μας, και κατ’ επέκταση και στις χώρες της Ευρώπης, δεν θυμίζει σε τίποτα τα σκηνικά σκληρότητας και τις πρακτικές εξαναγκασμού του παιδιού, με σκοπό να κάνουν αυτό να αλλάξει σκέψη και όψη, κατόπιν επιβολής μιας σειράς εθιμικών πρακτικών.
Δεδομένου ότι η ανάγκη για επίτευξη αυτάρκειας και η ανεξαρτησία ενός νεαρού ενήλικα είναι επιβεβλημένη, προκειμένου να μπορέσει να πατήσει δυνατά «στα πόδια του» και να στηριχθεί στις δικές του δυνάμεις, η σημασία «απογαλακτισμού» από τους γονείς και το σπίτι είναι αισθητή. Γίνεται σαφές πως η προσπάθεια αυτή δεν σχετίζεται με την παντελή απομάκρυνση από τους γονείς και τα συγγενικά του πρόσωπα, μα σημαίνει μια νέα αρχή με επιλογές, λάθη και ευκαιρίες για αυτοβελτίωση. Όλα αυτά, συνδυαστικά με ικανοποιήσεις και απογοητεύσεις, οδηγούν στην ωρίμανση και την απόκτηση αυτοπεποίθησης από τη μεριά των νέων, που νιώθουν την ανάγκη να αποδείξουν ότι «μπορούν να τα καταφέρουν και μόνοι τους», ακόμη και αν όχι τέλεια.
Σε όλη αυτήν τη διαδρομή «ενηλικίωσης» —που στην Ελλάδα συνδέεται συνήθως με το ξεκίνημα της φοιτητικής ζωής ή εργασίας του νέου— οι σχέσεις μεταξύ γονέων και παιδιών είναι αμφιταλαντευόμενες μεταξύ αποξένωσης και συμφιλίωσης. Τα παιδιά, από τη μεριά τους, καλούνται να προβούν σε αποφάσεις που θα επηρεάζουν τη μετέπειτα ζωή τους, ενώ οι γονείς καλούνται εάν όχι να στηρίξουν, έστω να μη σταθούν εμπόδιο σε αυτές με το επιχείρημα της αποφυγής λάθος αποφάσεων. Στόχος, δεν είναι, άλλωστε, η αποξένωση, μα το χτίσιμο ουσιαστικότερης σχέσης. Στόχος είναι να επιτύχουμε αυτό που λέμε «Σκληρή αγάπη» ή άλλως «Αγάπη άνευ όρων και όχι άνευ ορίων».
Τα πράγματα, όμως, είναι διαφορετικά, όταν στο προσκήνιο έρχονται τα εθιμοτυπικά πρότυπα μιας φυλής που για δεκαετίες αναπαράγει πρακτικές και τελετουργικά που έκαναν οι πρόγονοί τους. Είναι το έθιμο; Η θρησκεία; Ο φόβος του εχθρού και η ανάγκη να σκληραγωγηθούν σε πρώιμη ηλικία τα παιδιά; Ο φόβος των υπολοίπων μελών; Ό,τι και να είναι, το σίγουρο είναι πως προκαλεί σωματικό πόνο και δεν δίνει περιθώριο σε κανέναν νέο να το αποφύγει.
1. Κόψιμο κάτω χείλους [Φυλή Mursi – Ethiopia]
Ας πάρουμε για αρχή το παράδειγμα της φυλής Mursi στη νότια Αιθιοπία, μιας από τις πλέον πιο εχθρικές φυλές του κόσμου, της οποίας τα μέλη διατηρούν πρωτόγονα έθιμα συμπεριφοράς, αλλά και διακόσμησης του σώματός τους. Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες ζωγραφίζουν το σώμα τους αναπαριστώντας διάφορα σύμβολα με τη χρήση εντόμων, κλαδιών, τμημάτων ζώων και άλλα. Το πιο χαρακτηριστικό, όμως, είναι το γεγονός ότι οι κοπέλες σε ηλικία μόλις δεκαέξι ετών κόβουν το κάτω χείλος τους και τοποθετούν ενδιάμεσα ένα πιάτο, το οποίο με τον καιρό αντικαθιστούν με μεγαλύτερο —γεγονός που σημαίνει ότι δικαιούνται και μεγαλύτερη προίκα— με κορύφωση το χρονικό σημείο του γάμου τους, που συνεπάγεται την αντικατάσταση του πιάτου από ένα πήλινο. Πρόκειται για δείκτη ωρίμανσης ομορφιάς, ενώ έχει υποστηριχθεί και αντίθετη άποψη που θέλει τις παλιότερες γυναίκες της φυλής να υιοθετούν μια απωθητική εικόνα σαν αυτή για να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να δοθούν ως δούλοι.
2. Το τρόχισμα των δοντιών [Φυλή Μentawai της Ινδονησίας]
Στη φυλή των Mentawai στην Ινδονησία, μια φυλή που βρίσκεται υπό απειλή, της οποίας τα μέλη είναι κυνηγοί, ο δείκτης ετοιμότητας μιας κοπέλας για να θεωρηθεί γυναίκα είναι το σχήμα των δοντιών. Ωστόσο, και οι άντρες τροχίζουν τα δόντια τους για να γίνουν πιο γοητευτικοί. Η πρακτική που ακολουθείται είναι το τρόχισμά τους με βράχο, με στόχο να μοιάσουν με τα δόντια του καρχαρία. Όσο «ξένο» και αν μοιάζει αυτό για τις ανεπτυγμένες χώρες, στη Φυλή αυτή τα τροχισμένα δόντια θεωρούνται σύμβολο ομορφιάς. Το μέγεθος και το σχήμα των δοντιών είναι αυτό που δίνει τη γοητεία στη γυναίκα, σύμφωνα με τις παραδόσεις των Mentawai.
3. Η μυρμηγκοδοκιμασία [Φυλή Sateré-Mawé στον Αμαζόνιο]
Στο επίκεντρο αυτή τη φορά βρίσκονται τα ανήλικα αγόρια της φυλής, που για να επιτύχουν την μετάβαση από παιδιά σε άντρες, υποχρεούνται να περάσουν μια βάναυση δοκιμασία που οδηγεί τα χέρια τους σε παράλυση λίγων ημερών. Πώς συμβαίνει αυτό; Οι άντρες της φυλής συγκεντρώνουν πλήθος μεγάλων μυρμηγκιών —γνωστά ως “bullet”— και τα εγκλωβίζουν σε φύλλα δημιουργώντας γάντια τα οποία πρέπει να φορέσουν τα ανήλικα αγόρια σε ηλικία περίπου έντεκα ετών, ώστε να δεχθούν τα τσιμπήματα αυτών χωρίς να ουρλιάξουν για δέκα λεπτά. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται πολλές φορές και βασίζεται στην επιθετικότητα που έχουν τα έντομα αυτά, λόγω του γεγονότος ότι είχαν σε προηγούμενο χρόνο ναρκωθεί. Η ενηλικίωση, σε αυτήν την περίπτωση, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιδέα της δύναμης και προετοιμασίας του άνδρα να γίνει πολεμιστής.
4. Τατουάζ στο πρόσωπο [Φυλή Chin στο Μιανμάρ]
Σε ηλικία άνω των δέκα περίπου ετών, οι γυναίκες πρέπει να κάνουν «τατουάζ» στο πρόσωπό τους, προκειμένου αφενός να απεικονίσουν στοιχεία της παράδοσής τους, όπως λόγου χάρη τον συμβολισμό της υπεροχής της θυσίας έναντι της απόλαυσης, αφετέρου να μπορέσουν να παντρευτούν. Θεωρούνταν ότι όποιος δεν φέρει σημάδι στο πρόσωπό του αυξάνει τις πιθανότητες να του αποκλειστεί η είσοδος στον παράδεισο μετά θάνατον. Μία άλλη εξήγηση των ιδιαίτερων αυτών σχεδίων που χαράσσουν στο πρόσωπό τους είναι η ανάγκη των γυναικών προγόνων τους να αποφύγουν τις αρπαγές και τους βιασμούς εν καιρώ πολέμου, χάρις στο σημαδεμένο πρόσωπο που ήταν απωθητικό για τους εχθρούς.
Πολλές είναι οι φυλές των οποίων η παράδοση επιτάσσει στα αγόρια σε πολύ μικρή ηλικία να πίνουν αίμα αγελάδας —με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη φυλή των Μασάι στην Κένυα και την Τανζανία— σε συνδυασμό με αλκοόλ και γάλα ή να προβαίνουν σε περιτομή των γεννητικών τους οργάνων, όπως συμβαίνει στη φυλή των Αβορίγινων (Mardudjara) ή να συμμετέχουν σε μάχες μαστιγώματος —αφρικανική φυλή των Fulani— με μέλη της αντίπαλης φυλής.
Συμπερασματικά, είναι εμφανές πως κάθε λαός/φυλή ή τοπική κοινωνία έχει υιοθετήσει δικούς της κανόνες, ήπιους ή πιο σκληρούς, τυπικούς ή άτυπους, βάσει των οποίων θεωρείται ότι ένα παιδί οδηγείται στην ενήλικη ζωή του.
Σε αντίθεση με τα παραπάνω, στον ανεπτυγμένο κόσμο, η ενηλικίωση συνεπάγεται τη δυνατότητα του ατόμου να έχει νομικό έλεγχο των πράξεών του και πρόκειται, ταυτόχρονα, για τη χρονική στιγμή κατά την οποία οι γονείς απεκδύονται των νομικών τους ευθυνών για τις πράξεις των τέκνων τους. Πότε επέρχεται αυτή; Με τη συμπλήρωση της ηλικίας των δεκαοκτώ ετών, όπως προβλέπεται από τον Νόμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Into The Skin επ. 2: Αμαζόνιος | George Mavridis, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- Into The Skin επ. 1: Αιθιοπία | George Mavridis, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- Into The Skin επ. 3: Μιανμάρ | George Mavridis, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- Τελετές ενηλικίωσης που προκαλούν φρίκη, newsbeast.gr, διαθέσιμο εδώ
- Φυλή Mursi: η πιο επιθετική φυλή του κόσμου, vantagemag.gr, διαθέσιμο εδώ
