Της Κωνσταντίνας Λάμπου,
Για τα αναμορφωτικά μέτρα έχουν υποστηριχθεί διάφορες απόψεις. Σε μία από αυτές αναφέρεται πως είναι μέτρα ασφαλείας αναπληρωματικά της ποινής. Με τη συγκεκριμένη θέση συμφωνεί και ο τωρινός Ποινικός Κώδικας που τα εντάσσει, κατά το άρθρο 69 παρ. 1 ΠΚ, στο ρυθμιστικό πεδίο των μέτρων ασφαλείας. Από την άλλη, η Εισηγητική Έκθεση του Ν. 3189/2003 άσκησε καταλυτική επίδραση στη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής των αναμορφωτικών μέτρων και, με τον τρόπο αυτό, υποστήριξε πως αποτελούν «αυτοτελείς κατηγορίες εννόμων συνεπειών του ποινικού δικαίου ανηλίκων».
Το πιο συνηθισμένο αναμορφωτικό μέτρο στα δικαστήρια είναι η επίπληξη του ανηλίκου. Πέρα, όμως, από συνηθισμένο είναι και το πλέον ήπιο εξωιδρυματικό μέτρο και, στην ουσία, αποτελεί προφορική αποδοκιμασία από το δικαστήριο. Έχει στόχο να προωθήσει την κινητοποίηση του ανηλίκου και να ενισχύσει το αίσθημα υπευθυνότητάς του. Στο σημείο αυτό, διαπιστώνεται μια αντίθεση. Δηλαδή, αν και στην πραγματικότητα η επίπληξη ως αναμορφωτικό μέτρο αποκτά σημασία μόνο κατά την παρουσία του ανηλίκου στο δικαστήριο, πρακτικά δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που επιβάλλεται το μέτρο αυτό εν αγνοία του ανηλίκου.
Ένα άλλο αναμορφωτικό μέτρο για τους ανηλίκους είναι η ανάθεση της επιμέλειας του ανήλικου προσώπου στους γονείς ή στους επιτρόπους του. Όπως είναι εύλογο, αυτό το μέτρο επιβάλλεται μόνο αν το οικογενειακό περιβάλλον είναι κατάλληλο και «υγιές», ύστερα από έλεγχο και αξιολόγηση του επιμελητή ανηλίκων, όπως κατοχυρώνεται στα άρθρα 8 του ΠΔ 49/1979 και 7 Ν 4689/2020. Έτσι, φαίνεται πως το συγκεκριμένο μέτρο έχει στο κέντρο του, αφενός, τον ανήλικο και, αφετέρου, τους γονείς ή τους επιτρόπους του, τονίζοντας τη σημασία της ευθύνης που έχουν.
Αν και στην αρχή κάποιος θα θεωρούσε παράλογο να αναλάβει την επιμέλεια του ανηλίκου το περιβάλλον, στο οποίο ο ανήλικος παρανόμησε, όμως, αυτό δικαιολογείται από τη γενική αρχή «του μη αποχωρισμού του ανηλίκου από τους γονείς του», σύμφωνα με το άρθρο 9 παρ. 1 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Ν 2101/1992). Μάλιστα, το συγκεκριμένο μέτρο επιβάλλεται συχνά στην πράξη από τα δικαστήρια.
Αναμορφωτικά μέτρα, βέβαια, για τους ανηλίκους προβλέπονται και στο πλαίσιο του Αστικού Δικαίου. Υπό την έννοια αυτή, η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου σε ανάδοχη οικογένεια καταγράφεται στο ρυθμιστικό πεδίο του Οικογενειακού Δικαίου, ύστερα από τη θέση σε ισχύ του Ν 2447/1996, που άλλαξε άρθρα του Αστικού Κώδικα. Με το άρθρο 9 του Ν 2082/1992, εισήλθε ουσιαστικά στο δίκαιο της Ελλάδας ο θεσμός της ανάδοχης οικογένειας, που είναι κατηγορία επιμέλειας του ανηλίκου. Με τον θεσμό αυτό ανατίθεται σε τρίτα πρόσωπα, προσωρινά, που αποτελούν ακολούθως τους ανάδοχους γονείς, η πραγματική φροντίδα του ανηλίκου. Και η αναδοχή, με τη σειρά της, τροποποιήθηκε με τον νόμο 4538/2018, με τίτλο «Μέτρα για προώθηση των Θεσμών της Αναδοχής και Υιοθεσίας και άλλες διατάξεις».
Το μέτρο της ανάδοχης οικογένειας επιβάλλεται όταν κρίνεται από το δικαστήριο πως δεν δύνανται οι φυσικοί γονείς ή οι επίτροποι του ανηλίκου να φροντίσουν τον ανήλικο. Ας σημειωθεί, όμως, πως για την επιβολή του συγκεκριμένου μέτρου δεν κρίνεται απαραίτητη η κακή άσκηση της γονικής μέριμνας από τους φυσικούς γονείς, όπως, αντίστοιχα, στα άρθρα 1532 και 1533 του Αστικού Κώδικα. Επομένως, το συγκεκριμένο μέτρο χρειάζεται να καθορίζεται με ακρίβεια από το δικαστήριο, όσον αφορά τα πεδία εφαρμογής του και ως προς την εύρεση της ανάδοχης οικογένειας θα πρέπει να προηγείται το ευρύτερο οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον του ανηλίκου.
Δεν θα μπορούσε να παραληφθεί μια αναφορά στην ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε ιδρύματα ανηλίκων ή σε επιμελητές ανηλίκων. Οι προστατευτικές εταιρείες είναι οι εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων, που είναι νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου που δε μένουν ανεξέλεγκτα, αλλά εποπτεύονται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Έχουν τη λειτουργία τους στην έδρα κάθε πρωτοδικείου, όπως κατοχυρώνεται από το άρθρο 18 του Ν 2298/1995, όπως αντικαταστάθηκε τελευταία από το άρθρο 11 παρ. 7 και 8 του Ν 4109/2013.
Συνεπώς, τα αναμορφωτικά μέτρα είναι στην ουσία η πιο βασική θεμελιώδης επιλογή, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ανήλικοι δράστες και να μειωθεί η παραβατική τους συμπεριφορά, κατά τις κύριες αρχές της διαπαιδαγώγησης των ανηλίκων, που διέπονται από τη μεταχείριση του ανήλικου δράστη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κοσμάτος Κώστας, Δίκαιο Ανηλίκων-Θεωρία και πράξη, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2020
