Του Γιώργου Γαλανάκη,
Ο στρατός κατέχει σημαίνουσα θέση στο τουρκικό κράτος από την επίσημη ίδρυσή του στις 29 Οκτωβρίου 1923, και κατά την διάρκεια όλου του 20ου αιώνα. Οι Τούρκοι πολίτες ήταν εξοικειωμένοι από την αρχή της ίδρυσης του κράτους με τις μιλιταριστικές αξίες, καθώς αυτές τις αξίες ασπαζόταν το νεοτουρκικό κόμμα «Επιτροπή Ένωση και Πρόοδος», το οποίο συμμετείχε και εν τέλη κέρδισε τον λεγόμενο «Πόλεμο της Ανεξαρτησίας» (1919-1922), που οδήγησε στην ίδρυση του κράτους.
Η Τουρκία ανακηρύσσεται μονοκομματικό κράτος, και η επιτυχία της ίδρυσής του θεωρείται αποτέλεσμα της τουρκικής πολεμικής αρετής. Ο στρατός συμπορεύεται με το Ρεπουμπλικανικό λαϊκό κόμμα του Κεμάλ Ατατούρκ και έχουν στόχο την ανάπτυξη του τουρκικού κράτους μέσω της δημιουργίας τουρκικής επιχειρηματικής αστικής τάξης, η οποία θα περιορίσει την δραστηριότητα των μειονοτήτων. Μετά την θέσπιση του πολυκομματισμού το 1945 και την κυριαρχία του οικονομικού φιλελευθερισμού, ο στρατός ταυτίζεται με τα συμφέροντα της αδύναμης ακόμα αστικής τάξης. Εν συνεχεία, το 1950 έρχεται στην εξουσία το Δημοκρατικό Κόμμα (Δ.Κ.). Δύο χρόνια μετά, με την ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, ο στρατός αναλαμβάνει την πάταξη του κομμουνισμού. Στην συνέχεια όμως της δεκαετίας, οι σχέσεις στρατού-Δ.Κ. αρχίζουν να διαταράσσονται. Το Δ.Κ. υποστηρίζει τον αγροτικό χώρο και τους μουσουλμάνους επιχειρηματίες, τομείς που ο στρατός εχθρεύεται. Επίσης, το κυβερνών κόμμα παρεμβαίνει στα εσωτερικά του στρατού, και στα τέλη της δεκαετίας οι συνθήκες ζωής του στρατεύματος επιδεινώνονται λόγω της οικονομικής κρίσης που ξέσπασε.
Όλα αυτά οδηγούν το 1960 το στρατό να προχωρήσει σε πραξικόπημα, το πρώτο στην ιστορία του κράτους. Ο στρατός αυτοανακηρύσσεται κηδεμόνας της δημοκρατίας, με οικονομικό σκοπό την προώθηση της εκβιομηχάνισης, που θα εκπορευόταν από την φιλοκεμαλική αστική τάξη. Το 1962, ιδρύεται το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (Σ.Ε.Α.) με σκοπό τον καθορισμό των κινδύνων και των μέτρων που πρέπει να ληφθούν. Ένας από τους κινδύνους θεωρείται οι λανθασμένοι χειρισμοί των πολιτικών. Στη συνέχεια της δεκαετίας, οι αρμοδιότητες της στρατιωτικής δικαιοσύνης αυξάνονται και καταγράφεται εκδίκαση μη στρατιωτικών για στρατιωτικά αδικήματα. Τέλος, το ανώτατο στρατιωτικό δικαστήριο αποκτά παράλληλη θέση με εκείνη του Αρείου Πάγου.
Το 1971, η χώρα γνωρίζει στρατιωτική επέμβαση μετά την οποία παραιτείται η κυβέρνηση του Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, και ο στρατός πετυχαίνει την περαιτέρω αύξηση των αρμοδιοτήτων της στρατιωτικής δικαιοσύνης και την αναθεώρηση που πλέον προβλέπει ότι το Σ.Ε.Α. είναι αρμόδιο όχι απλά να ενημερώνει, αλλά και να προχωρά σε συστάσεις απέναντι στην πολιτική ηγεσία. Τέλος, τα οικονομικά του κράτους παύουν πλέον να υπόκεινται σε κρατικό έλεγχο. Εν τω μεταξύ, στη χώρα μετά τις πολιτικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες που έφερε το σύνταγμα του 1961, δημιουργήθηκαν οργανώσεις είτε αριστερές (Ρ.Κ.Κ.) είτε δεξιές (Γκρίζοι Λύκοι), οι οποίες αμφισβητούσαν την κεμαλική κοσμικότητα. Αυτά οδήγησαν στο πραξικόπημα του 1980, το σφοδρότερο στην ιστορία της Τουρκίας. Κατά την διάρκεια αυτού, φυλακίστηκαν πολιτικοί αρχηγοί, διαλύθηκαν τα κόμματα και υπήρξε απόλυτη στρατιωτικοποίηση του κράτους. Οι ένοπλες δυνάμεις ανάγονται σε νομοθετική εξουσία, και τα ατομικά δικαιώματα καταπατώνται στο όνομα της ευνομίας. Στη συνέχεια, η κυβέρνηση του Τουργκούτ Οζάλ προσπάθησε να περιορίσει το στρατό χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Η δεκαετία του 1990 χαρακτηρίζεται και αυτή από τον παρεμβατισμό του στρατού. Το 1997, γίνεται το λεγόμενο «Βελούδινο Πραξικόπημα», το οποίο είναι ουσιαστικά έγγραφο της στρατιωτικής ηγεσίας σχετικά με τους κινδύνους που απορρέουν από την συμμετοχή των μη κοσμικών επιχειρηματιών στους τομείς της οικονομίας, της εκπαίδευσης και της δημόσιας διοίκησης. Γίνονται διώξεις σε θρησκευόμενους επιχειρηματίες και απαγορεύεται η μαντίλα. Έτσι, φτάνουμε στο αποκορύφωμα του στρατιωτικού αυταρχισμού και της τρομοκρατίας στην τουρκική κοινωνία. Αυτά οδηγούν στην αντίδραση της κοινωνίας στην στρατοκρατία μέσω της δημιουργίας κομμάτων που στόχευαν στην ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.). Το 1999, στη σύνοδο του Ελσίνκι, γίνεται αποδοχή της υποψηφιότητας της Τουρκίας ως μέλος της Ε.Ε. Τα δεδομένα αρχίζουν σιγά-σιγά να αλλάζουν. Το τέλος στον παρεμβατισμό του στρατού έβαλε με αργά και σταθερά βήματα η κυβέρνηση του Α.Κ.Ρ. υπό τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αχμέτ Ινσέλ & Αλί Μπαϊράμογλου (2007), Τουρκικός στρατός: Ένα πολιτικό κόμμα, μία κοινωνική τάξη, Αθήνα: Εκδόσεις Βιβλιόραμα.
- Μια παράξενη απόπειρα πραξικοπήματος: η Τουρκία μετά τα γεγονότα του Ιουλίου, Μια παράξενη απόπειρα πραξικοπήματος: η Τουρκία μετά τα γεγονότα του Ιουλίου, chronos.fairead.net, Διαθέσιμο εδώ
