Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Τα ιστορικά μυθιστορήματα, για όσους αγαπούν το είδος, δεν είναι μόνο ένα παράθυρο σε μια ενδιαφέρουσα ιστορική περίοδο, αλλά και μια ευκαιρία να προβληματιστεί κανείς για τον σημερινό, δικό μας κόσμο. Ένα τέτοιο βιβλίο είναι και η Παρακαταθήκη του Hernan Diaz, που αποτελεί ένα έργο εποχής, στο οποίο, όμως, μπορεί κανείς να διαγνώσει και να αισθανθεί την ενέργεια των σύγχρονων σε εμάς κρίσεων και των διλημμάτων της δικής μας ζωής. Οι ενδιαφερόμενοι αναγνώστες μπορούν να αναζητήσουν το βιβλίο από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο και σε μετάφραση της Κάλλιας Παπαδάκη. Το μυθιστόρημα έχει βραβευτεί με το Kirkus Prize του 2022 και αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές από τον ξενόγλωσσο Τύπο.
Στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας παρακολουθεί τους πλούσιους Νεοϋορκέζους της Μεγάλης Ύφεσης, για να αφηγηθεί μια ιστορία της εποχής μας: την αδυσώπητη πορεία του κεφαλαίου μπροστά στην οικονομική κρίση. Το βιβλίο δε διαρθρώνεται γραμμικά, αλλά αποτελεί ουσιαστικά μια συλλογή τεσσάρων ιστοριών σε διαφορετικά στάδια ολοκλήρωσης, οι οποίες αφηγούνται διαφορετικές εκδοχές της ιστορίας ενός επιχειρηματία της Wall Street και της συζύγου του. Η πλοκή του πρώτου μέρους του έργου περιστρέφεται γύρω από ένα τέτοιο πλούσιο ζευγάρι, τους Rask, οι οποίοι δείχνουν να έχουν πολλά μυστικά. Ο Benjamin είναι ένας αυτοδημιούργητος επιχειρηματίας της Wall Street, που πλουτίζει παρά την κρίση του 1929, με υποψίες ότι ο ίδιος με κάποιον τρόπο βρέθηκε πίσω από την κατάρρευση για να κερδοσκοπήσει, ενώ η σύζυγός του, Helen, κατάγεται από μια παλιά αριστοκρατική οικογένεια και έχει αφοσιωθεί στη χρηματοδότηση των τεχνών. Εντούτοις, αυτή είναι μόνο η πρώτη μας επαφή με την ιστορία. Στην πραγματικότητα, πίσω από τον Benjamin και τη Helen βρίσκεται το ζεύγος Bevel, ο Andrew και η Mildred, για τους οποίους κάποιος σύγχρονος είχε φανταστεί το μυθιστόρημα που αφορούσε το ζεύγος Rask, ωραιοποιώντας για χάρη της λογοτεχνίας ό,τι δεν του φαινόταν ιδιαίτερα αναγνώσιμο.
Το μεγαλύτερο τμήμα και η καρδιά ουσιαστικά του μυθιστορήματος είναι τα απομνημονεύματα της Ida Partenza, μιας αυτοδίδακτης δακτυλογράφου και κόρης ενός Ιταλού αναρχικού, που είχε προσληφθεί στα νεανικά της χρόνια να εργαστεί για τον Andrew Bevel. Η προλεταριακή παρουσία της Ida σκάει τη φούσκα της ελίτ, που ο αναγνώστης έχει διαβάσει μέχρι εκείνη τη στιγμή. Σύντομα προκύπτουν ερωτήματα συνενοχής, καθώς η ίδια, ως εύπιστη αρχικά ghostwriter για λογαριασμό του Andrew Bevel, παρακολουθεί από κοντά την προσπάθεια του τελευταίου να ωραιοποιήσει και να διαστρεβλώσει την πραγματικότητα υπέρ του. Η εκμετάλλευση των κατώτερων τάξεων, η υποτίμηση της συνεισφοράς της συζύγου του και οι ηθικά αμφιλεγόμενοι τρόποι, με τους οποίους ο Bevel έχει αποκτήσει τα πλούτη του, παρουσιάζονται σε αυτό το μέρος του βιβλίου μέσα από τα απομνημονεύματα της Ida, η οποία –πλέον– βλέπει καθαρά την αλήθεια και αναζητεί στο εξής την ταυτότητα της Mildred, η οποία πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής της ως καρκινοπαθής σε ένα σανατόριο στην Ελβετία, αλλά, μάλλον, είχε να πει πολλά περισσότερα από όσα θα νόμιζε ο Andrew. Μέσα από την Ida, αναδεικνύεται το δίλημμα του αν υπάρχει συνενοχή ενός ατόμου της εργατικής τάξης, που ουσιαστικά βοηθά μέσα από την εργασία του την επικράτηση του ψέματος στο βωμό του χρήματος.
Όπως κάθε καλό πειραματικό μυθιστόρημα, η Παρακαταθήκη –μια καθαρή, γραμμική αφήγηση μέχρι το σημείο της αλλαγής της εστίασης– θρυμματίζεται σε κομμάτια. Και, όπως συμβαίνει με κάθε καλό αστυνομικό μυθιστόρημα, ο αναγνώστης πρέπει να αναλύσει αντιφατικές ιστορίες, να αποφύγει όσα φαίνονται προφανή και να αναζητήσει στοιχεία για να βρει τις απαντήσεις. Παρά το γεγονός ότι καταπιάνεται με έννοιες της πολιτικής οικονομίας, ο Diaz έχει καταφέρει να γράψει ένα ευχάριστο έργο, χωρίς διδακτικό τόνο, στο οποίο οι αναγνώστες καταλήγουν να πασχίζουν να ενώσουν τα κομμάτια και να καταλάβουν τα μυστικά των χαρακτήρων.
Μία από τις ανησυχίες του μυθιστορήματος είναι ο μισογυνισμός, ο οποίος ξεπερνά τις πολιτικές γραμμές. Οι γυναίκες κρύβουν τις απόψεις τους από τους άντρες, που μοιάζουν να είναι απορροφημένοι από τον εαυτό τους και τα επιτεύγματά τους, με αποτέλεσμα να πιστεύουν, όπως βλέπουμε μέσα από την οπτική της Ida, ότι μόνο οι δικές τους σκέψεις άξιζαν να ακουστούν και ότι άξιζε να αφήσουν πίσω τους την αφήγηση των επιτυχιών της ζωής τους. Οι συντηρητικοί άντρες του μυθιστορήματος, φυσικά, υποστηρίζουν το status quo του προνομίου τους. Εντούτοις, ακόμη και οι άνδρες που μοιάζουν αντικαπιταλιστές στην Παρακαταθήκη, φαίνεται ότι αποτελούν μέρος του προβλήματος, αναφορικά με την καταπίεση και τη σίγαση της φωνής των γυναικών. Αυτό αντισταθμίζεται μέσα από την ιστορία της Ida, αλλά και γιατί στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, η Mildred, την οποία πάντοτε ο σύζυγός της είχε υποτιμήσει, παρά την τεράστια συνεισφορά της στην επιτυχία του, βρίσκει κι εκείνη τη «φωνή» της για να πει την ιστορία από τη δική της πλευρά. Τέλος, ιδιαίτερο είναι το εύρημα του τίτλου, καθώς τόσο ο μεταφρασμένος (Παρακαταθήκη) όσο και ο πρωτότυπος (Trust) μπορούν να αναφέρονται σε οικονομικούς θεσμούς, αλλά και στην παρακαταθήκη των αξιών σε μια κοινωνία ή στους δεσμούς εμπιστοσύνης που αναπτύσσονται ανάμεσα στους ανθρώπους και, ενίοτε, σπάνε λόγω της πλεονεξίας και της εκμετάλλευσης.
