Του Εμμανουήλ Μακράκη,
Η Ελλάδα, για πολλά χρόνια, αποτελούσε ένα «μωσαϊκό» πολιτισμών. Εν καιρό ειρήνης, οι περισσότερες φυλές μεταξύ τους διατηρούσαν καλές σχέσεις και ζούσαν αρμονικά, άλλοτε υπό ελληνική και άλλοτε υπό ξένη κατοχή. Τα πρώτα εβραϊκά φύλα εμφανίστηκαν στην Ελλάδα για πρώτη φορά τον 1ο αιώνα μ.Χ., σύμφωνα με ιστορικά κείμενα. Οι πληθυσμοί τους αυξήθηκαν σταδιακά στα ρωμαϊκά χρόνια και ιδιαίτερα μετά την δημιουργία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Σύμφωνα με τα ευρήματα, η κοινωνική τους θέση ήταν εφάμιλλη με αυτή των Ελλήνων υπηκόων.
Οι σχέσεις των Ελλήνων με τους Εβραίους ήταν καλές (πέρα από μεμονωμένες αντιπαραθέσεις τους με Έλληνες αντισημιτιστές), παρά τις διαφορές στην κουλτούρα και στην θρησκεία. Οι Εβραίοι είχαν αναπτύξει πληθώρα οικισμών σε όλη την Ελλάδα και κυρίως στην Θεσσαλονίκη, και διατηρούσαν τους δικούς τους ναούς και έθιμα, σεβόμενοι τους Έλληνες και Μουσουλμάνους της ελληνικής επικράτειας. Με την είσοδο στον 20ο αιώνα, οι κοινότητες των Εβραίων στην Ελλάδα, όπως αυτές στην Κρήτη, στην Ρόδο και στην Θεσσαλονίκη επεκτάθηκαν. Οι Εβραίοι δημιούργησαν τα δικά τους σωματεία και οργανώσεις, όπως την σοσιαλιστική Φεντερασιόν, και άλλες σιωνιστικές οργανώσεις (που ξεπέρασαν τις 200 μέχρι των Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο). Παράλληλα, πολλοί ακολούθησαν και το κύμα των Νεότουρκων που εναντιώθηκε στον σουλτάνο και προέβαλαν τις θέσεις για ισονομία και ισοπολιτεία για όλες τις φυλές υπό Οθωμανική διοίκηση, ενώ αρκετοί κατατάχθηκαν στον τουρκικό στρατό.
Με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, οι Εβραίοι διατήρησαν όλα τα πολιτικά τους δικαιώματα καθώς συνέχισαν να ζουν αρμονικά με τους Έλληνες. Με την έναρξη του Εθνικού Διχασμού, η εβραϊκή κοινότητα, και κυρίως αυτή της Θεσσαλονίκης, τάχθηκε υπέρ των βασιλικών, καθώς φοβόντουσαν πως οι βενιζελικοί θα προσπαθούσαν να περιορίσουν την εμπορική τους δράση στην περιοχή. Η αιτία για αυτήν την αντίληψη ήταν η ροπή του κόμματος των Φιλελευθέρων για την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας. Το 1917, με την μεγάλη πυρκαγιά στην Θεσσαλονίκη, οι κάτοικοι της συναγωγής βρέθηκαν άστεγοι. Από εκείνη την στιγμή η στάση της πολιτικής ηγεσίας άλλαξε, καθώς δεν επετράπη να ξαναχτιστεί η συναγωγή στην περιοχή που βρίσκονταν και παλαιότερα. Το γεγονός αυτό ανάγκασε πολλούς Εβραίους να μεταναστεύσουν. Το 1922, θεσπίστηκε η αργία της Κυριακής, κάτι το οποίο αποτελούσε προσβολή καθώς οι ισραηλινοί έχουν ως ιερή μέρα το Σάββατο, οπότε δεν μπορούσαν να τηρήσουν τα έθιμά τους. Το 1931 εν καιρώ εκλογών, μία ομάδα οπλισμένων εισέβαλε και κατέστρεψε τον συνοικισμό της Καμπέλ. Πολλοί επιζώντες έφυγαν για την Παλαιστίνη.
Με την έναρξη της ιταλικής επίθεσης τον Οκτώβριο του 1940, πολλοί Ισραηλινοί τάχθηκαν με το μέρος του ελληνικού στρατού και πολέμησαν στις τάξεις του σε όλη την διάρκεια του πολέμου. Τον Απρίλιο του 1941, η ελληνική άμυνα καταρρέει και οι Γερμανοί εισβάλουν στην Θεσσαλονίκη, επιβάλλοντας την κατοχή τους στην ελληνική επικράτεια. Άμεσα, όλα τα έντυπα που εκδίδονταν από εβραίους έκλεισαν και ο Πρόεδρος της συναγωγής αντικαταστάθηκε από τους Ναζί. Το καλοκαίρι του 1942, οι Γερμανοί στρατολόγησαν άνδρες ηλικίας 18-45 για καταναγκαστική εργασία, όπου πολλοί από τους απαχθέντες πέθαναν κάτω από τις δύσκολες συνθήκες εργασίας. Ως αντάλλαγμα, οι Γερμανοί ζήτησαν από την κοινότητα δυόμιση δισεκατομμύρια δραχμές για να απαλλαχθούν από τις επιταγές τους. Μέσα σε λίγους μήνες πολλές επιχειρήσεις έκλεισαν, είτε κατασχέθηκαν, ενώ το εβραϊκό νεκροταφείο έγινε λατομείο. Το 1943, η κοινότητα μετατράπηκε σε γκέτο, οι ισραηλινοί έπρεπε να ζουν και να μετακινούνται μόνο εντός της συνοικίας τους και απαγορευόταν η μετακίνηση σε άλλη περιοχή.
Η τελική προσπάθεια των Γερμανών να εξοντώσουν την κοινότητα έγινε στις 14 Μαρτίου του 1943. Οι Γερμανοί διέταξαν την συγκέντρωσή τους στην πλατεία Ελευθερίας. Ο ραβίνος και εκπρόσωπος των Εβραίων Κόρετς είχε συμφωνήσει για την μεταφορά τους, καθώς του δόθηκαν εγγυήσεις για την μεταφορά των ομοεθνών του στην Πολωνία. Στην πραγματικότητα, όμως, είχε συμφωνήσει για την μεταφορά τους στα κολαστήρια του Άουσβιτς και του Νταχάου. Περίπου 40.000 ελληνικής καταγωγής εβραίοι απελάθηκαν από την χώρα. Η εβραϊκή κοινότητα αποδεκατίστηκε, καθώς το 95% του πληθυσμού της απελάθηκε βιαίως από τους Γερμανούς. Μετά τον πόλεμο, όσοι Εβραίοι επέζησαν από την κόλαση των στρατοπέδων συγκέντρωσης, επέστρεψαν στις χώρες που ζούσαν είτε μετανάστευσαν για να επιβιώσουν.
Σήμερα στην Ελλάδα ζουν περίπου 5.000 Εβραίοι και είναι οργανωμένοι σε 9 κοινότητες. Αξιοσημείωτο όσο και συγκινητικό είναι πως μετά από τόσες δυσκολίες, διώξεις και συμφορές, η κοινότητα ακόμα και ολιγάριθμη εξακολουθεί να υπάρχει με τους όποιους επιζώντες και απογόνους να ζουν στην Θεσσαλονίκη και σε άλλα μέρη της Ελλάδας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, jmth.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Οι Εβραίοι της Ελλάδας, jewishmuseum.gr, Διαθέσιμο εδώ
