Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Η αρχή της υπεροχής του Ενωσιακού Δικαίου είναι μία από τις τρεις βασικές αρχές που διέπουν την ιδιαίτερη έννομη τάξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ οι άλλες δύο είναι η αρχή του άμεσου αποτελέσματος και η αρχή της ευθύνης των κρατών για παραβιάσεις των κοινοτικών διατάξεων. Παρόλα αυτά, στα πρώτα βήματα της Ε.Ε. δεν είχε διαμορφωθεί ακόμη η νομολογία, που θα συγκεκριμενοποιούσε τις Συνθήκες και θα έδινε στη νεοπαγή Ένωση τον ιδιαίτερο χαρακτήρα που έχει και σήμερα στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου, καθώς η νέα ένωση κρατών είχε συσταθεί με βάση μια διεθνή συνθήκη, αλλά αξίωνε να βρεθεί ένα βήμα πιο κοντά στην ενοποίηση και στην εναρμόνιση των εννόμων τάξεων των κρατών-μελών της. Μία από τις πιο θεμελιώδεις υποθέσεις για αυτό το ζήτημα, η οποία κοντεύει τα 60 έτη (!), παρουσιάζουμε σήμερα.
Η υπόθεση Costa-Enel, γνωστή και ως υπόθεση “Italian Electricity”, ήταν μια απόφαση ορόσημο του ΔΕΚ (πλέον ΔΕΕ), το 1964, που βοήθησε στην καθιέρωση της υπεροχής του δικαίου της Ε.Ε. έναντι των εθνικών νόμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ας αρχίσουμε, όμως, από τα πραγματικά περιστατικά. Στην υπόθεση, ο Flaminio Costa, Ιταλός πολίτης και δικηγόρος ο ίδιος, αμφισβήτησε την απόφαση της ιταλικής εθνικής εταιρείας ηλεκτρικής ενέργειας, ENEL, να αυξήσει τις τιμές της. Ο Κόστα υποστήριξε ότι η αύξηση παραβίαζε τη Συνθήκη της Ρώμης, η οποία ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (Ε.Ο.Κ.) και απαγόρευε στα κράτη-μέλη να επιβάλλουν μέτρα, που θα περιόριζαν την ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών και υπηρεσιών.
Τα ιταλικά δικαστήρια απέρριψαν την υπόθεση Costa, υποστηρίζοντας ότι το εθνικό δίκαιο υπερισχύει του κοινοτικού δικαίου. Ο Κόστα άσκησε έφεση κατά της απόφασης στο Δ.Ε.Κ., το οποίο έκρινε ότι το δίκαιο της Ε.Ε. έχει άμεση ισχύ και υπερισχύει του εθνικού δικαίου. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Συνθήκη Ε.Ο.Κ. δεν ήταν μόνο μια συνθήκη μεταξύ των κρατών-μελών, αλλά δημιούργησε, επίσης, μια νέα έννομη τάξη, που ήταν ανεξάρτητη από τις εθνικές έννομες τάξεις των κρατών-μελών. Ως εκ τούτου, τα κράτη-μέλη ήταν υποχρεωμένα να εφαρμόζουν το δίκαιο της Ε.Ε. και να διασφαλίζουν ότι υπερισχύει οποιασδήποτε αντικρουόμενης εθνικής νομοθεσίας. Η συγκεκριμένη απόφαση ήταν η πρώτη φορά στην οποία έγινε αναφορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως «ιδιαίτερη έννομη τάξη», η οποία μπορεί να ιδρύθηκε από Συνθήκη Διεθνούς Δικαίου, αλλά στο εξής διαγράφει τη δική της πορεία. Αυτή η απόφαση, ασφαλώς, συνέχισε στον δρόμο που είχε χαραχθεί από την προγενέστερη Υπόθεση Van Gend En Loos, η απόφαση για την οποία είχε εκδοθεί τον προηγούμενο χρόνο (1963) και είχε χαρακτηρίσει την Ε.Ε. ως μια sui generis έννομη τάξη, που ακολουθεί πλέον τους δικούς της εξειδικευμένους κανόνες.
Η υπόθεση Costa-Enel ήταν ιδιαίτερα σημαντική και θεωρείται πλέον ορόσημο για το δίκαιο της Ε.Ε. από πολλές απόψεις. Πρώτον, καθιέρωσε την αρχή της υπεροχής του δικαίου της Ε.Ε., η οποία αποτελεί, έκτοτε, θεμελιώδη αρχή του δικαίου της Ε.Ε. Αυτή η αρχή διασφαλίζει ότι το δίκαιο της Ε.Ε. υπερισχύει έναντι των αντικρουόμενων εθνικών διατάξεων, ακόμη και αν εγκρίθηκαν μετά τη σχετική ενωσιακή διάταξη. Δεύτερον, η υπόθεση βοήθησε στην καθιέρωση της εξουσίας του Δ.Ε.Κ. στην επιβολή του δικαίου της Ε.Ε. Η απόφαση έδωσε στο Δ.Ε.Κ. την εξουσία να ερμηνεύει το δίκαιο της Ε.Ε. και να καθιστά ανενεργούς τους εθνικούς νόμους που έρχονται σε σύγκρουση με το δίκαιο της Ε.Ε., ουσιαστικά, δίνοντας τη δυνατότητα στη Νομολογία να αποτελεί μια ξεχωριστή πηγή δικαίου, όπως τη γνωρίζουμε στη σημερινή ενωσιακή έννομη τάξη.
Συνολικά, η υπόθεση Costa-Enel ήταν μια κρίσιμη καμπή στην ανάπτυξη του δικαίου της Ε.Ε., καθώς καθιέρωσε την υπεροχή του δικαίου της Ε.Ε. και την εξουσία του σημερινού Δ.Ε.Ε. να το επιβάλλει. Αξίζει, τέλος, να αναφερθεί ότι η αρχή της υπεροχής ισχύει για όλες τις διατάξεις των εθνικών δικαίων, ακόμη και αν πρόκειται για συνταγματικές ρυθμίσεις, ενώ, επίσης, ισχύει για όλες τις πηγές του ενωσιακού δικαίου, τόσο σε ό,τι αφορά το πρωτογενές (Συνθήκες), όσο και το παράγωγο δίκαιο (Οδηγίες, Κανονισμοί, Αποφάσεις), πάντα όπως αυτά εξειδικεύονται από τη Νομολογία του Δ.Ε.Ε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Χριστιανός, Β., Κουσκουνά, Μ., Παπαδοπούλου, Ρ.Ε. & Περάκη, Μ. (2011). Το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσα από Νομολογία. Εκδόσεις Σάκκουλα.
- Χριστιανός, Β. (2013). Εισαγωγή στο Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2η έκδ. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
