Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Το φαγητό του δρόμου, ευρέως γνωστό με τον αγγλικό όρο “street food”, είναι έτοιμα προς κατανάλωση τρόφιμα και ποτά, που παρασκευάζονται και/ή πωλούνται από πωλητές ή πλανόδιους πωλητές, ιδίως στους δρόμους που βρίσκονται κοντά σε χώρους εργασίας, σχολεία, νοσοκομεία, σιδηροδρομικούς σταθμούς, τερματικούς σταθμούς λεωφορείων κ.λπ. (FAO, 1997). Ονομάζεται, επίσης, “street catering”, «άτυπος τομέας τροφίμων», «φαγητό από έξω», «λαϊκή εστίαση» ή «φαγητό εκτός σπιτιού» (Bouafou et al., 2021). Καθημερινά, 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι καταναλώνουν street food και, μηνιαίως, το #streetfood στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αγγίζει τις 2.500 αναφορές (thefoodpeople, 2023). Σύμφωνα με το F.M.I. (2023), η αγορά του street food άγγιξε, το 2022, τα $ 2,5 δις, ενώ, σύμφωνα με προβλέψεις, η αγορά θα εκτοξευτεί στα $ 8 δις μέχρι το 2032.
Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον των ερευνητών και των πολιτικών χάραξης δημόσιας υγείας για τον ρόλο του street food στο σύστημα τροφίμων (Bouafou et al., 2021), τόσο από την άποψη της συμβολής του στην τοπική οικονομία όσο και από την άποψη των πιθανών κινδύνων για την υγεία (Mohammed & Shehasen, 2020). Το ενδιαφέρον αυτό έχει οδηγήσει σε σημαντικό όγκο ερευνών και επιστημονικών ερευνών, σχετικά με διάφορες πτυχές του street food, συμπεριλαμβανομένης της προετοιμασίας, της διανομής και της κατανάλωσής του. Η έρευνα για το street food στις πιο ανεπτυγμένες περιοχές, δηλαδή στην Ευρώπη και την Ωκεανία, είναι σχεδόν ανύπαρκτη, καθώς η παράδοση του φαγητού στο δρόμο φαίνεται να είναι πιο ανεπτυγμένη σε χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα, ιδίως από την Αφρική και την Ασία, όπου το φαγητό στο δρόμο είναι μια πολύ ριζωμένη συνήθεια (Abrahale et al., 2019).
Ένα από τα βασικά ευρήματα της βιβλιογραφίας είναι η σημαντική κοινωνικοοικονομική σημασία του street food. Tο street food αποτελεί συχνά μια προσιτή επιλογή τροφίμων για πολλούς ανθρώπους, ιδίως για εκείνους/ες που ζουν σε περιοχές με χαμηλότερο εισόδημα. Επιπλέον, οι πωλητές street food μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην τοπική οικονομία, παρέχοντας θέσεις εργασίας και εισόδημα για τους/τις ίδιους/ες και για τα άτομα της κοινότητάς τους. Ωστόσο, η βιβλιογραφία έχει, επίσης, επισημάνει τους πιθανούς κινδύνους για την υγεία που συνδέονται με την κατανάλωση του street food. Το φαγητό αυτό συχνά παρασκευάζεται και σερβίρεται σε ανεπίσημο περιβάλλον, γεγονός που μπορεί να καταστήσει πιο δύσκολη τη διατήρηση των κατάλληλων προτύπων υγιεινής και ασφάλειας τροφίμων. Επιπλέον, ορισμένοι/ες πωλητές/ριες μπορεί να χρησιμοποιούν μη ελεγμένα συστατικά, να μην μαγειρεύουν ή να μην αποθηκεύουν σωστά τα τρόφιμά τους, γεγονός που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο τροφιμογενών ασθενειών. Στο παρόν άρθρο, θα εστιάσουμε στην οικονομική διάσταση του street food.
Από τη μία, η αστικοποίηση έχει τονώσει την αύξηση του αριθμού των πωλητών street food σε πολλές πόλεις σε όλο τον κόσμο. Από τη άλλη, η φθίνουσα οικονομία και ο υψηλός πληθωρισμός έχουν αυξήσει το κόστος ζωής, με αποτέλεσμα η κατανάλωση γευμάτων εκτός σπιτιού να αποτελεί το σύνηθες χαρακτηριστικό της αστικής καθημερινότητας. Πολλές ώρες ξοδεύονται εκτός σπιτιού για διάφορους σκοπούς, με κυριότερο την εργασία και τη μετακίνηση από και προς αυτή, και η αγορά φαγητού από τον δρόμο να αποτελεί μια φτηνή και εύκολη λύση. Η κατανάλωση για «φαγητό από έξω» είναι αρκετά υψηλή στις πόλεις σε όλες τις εισοδηματικές ομάδες, όμως τα υψηλά εισοδηματικά στρώματα ξοδεύουν περισσότερο στον επίσημο τομέα των εστιατορίων. Κάτι που είναι πέρα από τις δυνατότητες πολλών νοικοκυριών με χαμηλό εισόδημα, τα οποία επιλέγουν φτηνότερες επιλογές, όπως street food (Padilla, 2000).
Σύμφωνα με τους Bouafou et al. (2021), στις κυριότερες αφρικανικές πόλεις η εστίαση εκτός σπιτιού αντιπροσωπεύει ένα μεγάλο, αλλά μεταβλητό, μέρος των δαπανών για τρόφιμα, που κυμαίνεται από 30% έως 10%. Το ποσοστό αυτό διαφέρει σημαντικά από χώρα σε χώρα και οι διαφορές αυτές μπορούν να εξηγηθούν από πολιτιστικούς παράγοντες, αλλά και από το μέγεθος, τη διαμόρφωση των πόλεων, το δίκτυο μεταφορών και τις ώρες εργασίας. Συγκεκριμένα, στην Γκάνα οι ομάδες χαμηλού εισοδήματος δαπανούσαν το 85% του εισοδήματός τους για τρόφιμα, σε σύγκριση με το μεσαίο 79,99% και το υψηλότερο 60,09%. Ομοίως, 21,73%, 17,03% και 9,56% ήταν το εκτιμώμενο ατομικό ποσοστό των δαπανών των νοικοκυριών για street food στις ίδιες εισοδηματικές ομάδες (Mensah et al., 2013). Στην Καλκούτα (Ινδία), το street food κοστίζει από 0,13 έως 0,27 αμερικανικά δολάρια (Bouafou et al., 2021), όταν το κόστος τροφίμων για παρασκευή φαγητού στο σπίτι υπολογίζεται, μηνιαίως, στα 18 με 36 αμερικανικά δολάρια (godigit, 2023). Έτσι, φαίνεται ότι τα τρόφιμα του δρόμου μπορεί να είναι ο φθηνότερος τρόπος για την απόκτηση ενός ισορροπημένου διατροφικά γεύματος εκτός σπιτιού, υπό την προϋπόθεση ότι ο καταναλωτής είναι ενημερωμένος και σε θέση να επιλέξει τον σωστό συνδυασμό τροφίμων.
Εκτός από την παροχή προσιτών γευμάτων, το street food δημιουργεί, επίσης, ευκαιρίες απασχόλησης. Το σχετικά χαμηλό αρχικό κόστος των επιχειρήσεων street food, σε συνδυασμό με το ότι οι ίδιοι μπορούν να καθορίζουν τις ώρες εργασίας τους με ελάχιστους περιορισμούς στις μετακινήσεις τους, τις καθιστά ιδιαίτερα ελκυστικές (Verma et al., 2023). Η βιβλιογραφία αναφέρει ότι το street food σε χώρες της Λατινικής Αμερικής έχει επιτρέψει στους ανθρώπους να βγουν από τη φτώχεια, καθώς έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει απασχόληση για πολλά μέλη της οικογένειας και μπορεί να προσφέρει σε πολλούς άλλους ενδιαφερόμενους που εμπλέκονται στην αλυσίδα εφοδιασμού (Ekobi, 2019). Η πώληση street food αντιπροσωπεύει την απασχόληση εκατομμυρίων ανθρώπων που είναι φτωχοί, ανειδίκευτοι και έχουν περιορισμένη τυπική εκπαίδευση. Χαρακτηριστικά, στην Αφρική το φαγητό εκτός σπιτιού αντιπροσωπεύει το 2% των θέσεων εργασίας στην οικονομία των τροφίμων (Bouafou et al., 2021). Επίσης, το street food έχει επιτρέψει στα νοικοκυριά να μειώσουν τη συχνότητα της φτώχειας μέσω της απασχόλησης, σε σύγκριση με τους εμπόρους άλλων μορφών άτυπης απασχόλησης (Ekobi, 2019).
Τέλος, η οικονομία του street food μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στις κοινότητες όπου συναντάται. Οι πωλητές/τριες του δρόμου συχνά δραστηριοποιούνται σε δημόσιους χώρους, γεγονός που δημιουργεί μια ζωντανή ατμόσφαιρα και συμβάλλει στην οικοδόμηση της αίσθησης της κοινότητας (Wilson, 2022). Έτσι, ένας πάγκος στον δημόσιο δρόμο μπορεί να γίνει η τραπεζαρία μιας ομάδας ανθρώπων.
Κλείνοντας αυτό το άρθρο, θα ήθελα να τονίσω μερικά σημεία. Πρώτον, θα ήταν εσφαλμένο να υποστηρίξουμε ότι το street food απευθύνεται αποκλειστικά σε ομάδες χαμηλού εισοδήματος, καθώς αυτό μπορεί να βρεθεί σε διάφορα περιβάλλοντα και μπορεί να καλύψει ένα ευρύ φάσμα γεύσεων και προτιμήσεων, καθιστώντας το μια δημοφιλή επιλογή για πολλούς καταναλωτές (Mensah et al., 2013). Παρόλα αυτά, ως επί το πλείστον, το street food απευθύνεται στα φτωχότερα εισοδηματικά στρώματα.
Δεύτερον, το street food δεν είναι καινούριο φαινόμενο, καθώς η ιδέα του δρόμου ως δημόσιας κουζίνας είναι τόσο παλιά όσο και οι ίδιες οι πόλεις (Wilson, 2022). Πέραν, όμως, της ρομαντικής παρουσίασης του Wilson, το άρθρο του Smart (2023) υποστηρίζει ότι το street food αποτελούσε ουσιαστικό μέρος της κοινωνικής αναπαραγωγής της εργατικής τάξης της Μομπάσα (δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Κένυας) κατά την αποικιοκρατική περίοδο. Όπως και σε άλλες αναπτυσσόμενες καπιταλιστικές πόλεις, οι εργάτες της πόλης ζούσαν μακριά από τον τόπο εργασίας τους, πράγμα που σήμαινε ότι δεν μπορούσαν να επιστρέψουν στο σπίτι τους για το μεσημεριανό τους γεύμα. Οι πωλητές τροφίμων του δρόμου τους παρείχαν μεσημεριανό γεύμα σε χαμηλές τιμές σε βολικές τοποθεσίες και, ως εκ τούτου, αναπαρήγαγαν την εργάσιμη ημέρα, παρέχοντας τις απαραίτητες θερμίδες που γεφύρωναν το πρωί με το απόγευμα.
Τέλος, το street food φαίνεται ότι λειτουργεί εκτός του επίσημου οικονομικού συστήματος και οι πωλητές/τριες μπορούν να δημιουργήσουν τα δικά τους δίκτυα παραγωγής και ανταλλαγής, τα οποία μπορούν να προσφέρουν μια πιο δίκαιη κατανομή των πόρων. Η οικειοποίηση του δημόσιου χώρου που παρατηρείται στην περίπτωση του street food, μας δείχνει τρόπους όπου οι έμποροι και οι καταναλωτές δίνουν νέα νοήματα στους δημόσιους χώρους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Abrahale, K., Sousa, S., Albuquerque, G., Padrão, P., & Lunet, N. (2019). Street food research worldwide: a scoping review. Journal of Human Nutrition and Dietetics, 32(2), 152-174
- Bouafou, K. G. M., Beugré, G. F. C., & Amani, Y. C. (2021). Street food around the world: A review of the literature. Journal of Service Science and Management, 14(6), 557-575
- Ekobi, G. A. (2019). Impact of street food vending on poverty and unemployment in the Mahikeng Local Municipality (Doctoral dissertation, North-West University (South Africa))
- Street foods (FAO food and nutrition paper) – Alimentation de rue (Étude FAO alimentation et nutrition) – Alimentos que se venden en la vía pública (Estudio FAO alimentación y nutrición), fao.org, διαθέσιμο εδώ
- Street Vendors: Sector Preview & Analysis (2022 to 2032), futuremarketinsights.com, διαθέσιμο εδώ
- What Is the Cost of Living in Kolkata?, godigit.com, διαθέσιμο εδώ
- Mensah, J. O., Aidoo, R., & Teye, A. N. (2013). Analysis of street food consumption across various income groups in the Kumasi Metropolis of Ghana. International Review of Management and Business Research, 2(4), 951
- Mohammed, A. S., & Shehasen, M. Z. (2020). Street food consumption and associated health risk. International Journal of Research Studies in Agricultural Sciences, 6, 8-18
- Padilla, M. (2000). Food security in African cities: the role of food supply and distribution systems. FAO Agricultural Services Bulletin, (143), 1-30
- Padilla, M. (2000). Food security in African cities: the role of food supply and distribution systems. FAO Agricultural Services Bulletin, (143), 1-30
- Smart, D. (2023). The Reproduction of Urban Capitalism: Street Food and the Working Day in Colonial Mombasa. The Journal of African History, 1-16
- Street food revolution, thefoodpeople.co.uk, διαθέσιμο εδώ
- Verma, R., Patel, M., Shikha, D., & Mishra, S. (2023). Assessment of food safety aspects and socioeconomic status among street food vendors in Lucknow city. Journal of Agriculture and Food Research, 11, 100469
- Wilson, B. (2022), Metropolis: Η ιστορία των πόλεων, της μεγαλύτερης ανακάλυψης του ανθρώπου, μτφ. Ζεύκη-Βοργία Β., Εκδόσεις Διόπτρα
