Η Ιταλία και οι ανερχόμενες δυνάμεις της κατά τον Ύστερο Μεσαίωνα

Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,

Η περίοδος του Ύστερου Μεσαίωνα βρίσκει την ιταλική χερσόνησο κατακερματισμένη με πολλές τοπικές εξουσίες, ενώ ακόμα και η παπική εξουσία βρισκόταν σε κρίση, μετά και από τη μεταφορά της έδρας της στην Αβινιόν της Γαλλίας (μεταξύ 1309-1377). Η εξέλιξη αυτή επιδείνωσε τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και τα κρατίδια της κεντρικής Ιταλίας, με το καθένα από αυτά να προσπαθεί, ανεπιτυχώς, να επικρατήσει εκεί.

Έτσι, ισχυρές φεουδαλικές οικογένειες, όπως οι Ουρσίνοι, Κολόνοι, Γκαετάνοι, προβαίνουν σε έναν ανούσιο αγώνα για την κατάληψη της εξουσίας, ενώ, με τη σειρά τους, πόλεις όπως το Σπολέτο, η Μπολόνια, το Ορβιέτο κ.α., επωφελούνται από την απουσία της παποσύνης και απολαμβάνουν την αυτονομία τους. Αυτή η αστάθεια ευνοούσε τις επιθετικές βλέψεις τρίτων χωρών, όπως της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ισπανίας, που για μακρό διάστημα στρέφονταν κατά της Ιταλίας καταλαμβάνοντας πολλές περιοχές.

Στις αρχές του 15^ου αιώνα, η πορεία της περιοχής αλλάζει και αρχίζει να βρίσκει τον βηματισμό της, με την εδραίωση των ανερχόμενων δυνάμεών της. Η χερσόνησος χωρίζεται πλέον σε τρεις πόλους εξουσίας, στον Βορρά, το Κέντρο και τον Νότο. Ξεκινώντας από τον Βορρά, συναντάμε τρεις κυρίαρχες πόλεις, τη Βενετία, το Μιλάνο και τη Φλωρεντία, που καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα διαδραμάτισαν καίριο ρόλο σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα.

Η πρώτη ήταν μια ναυτική και εμπορική δύναμη, που βασιζόταν στην αριστοκρατία και διέθετε ένα δημοκρατικά ολιγαρχικό, θα λέγαμε, καθεστώς, με τον επικεφαλής να φέρει τον τίτλο του Δόγη. Το Μιλάνο, με τη σειρά του, διέθετε μια δυναστική εξουσία, με τον Τζαν Γκαλεάτσο Βισκόντι να είναι ο πρώτος Δούκας του. Τέλος, η Φλωρεντία διοικούνταν από ένα περίπλοκο δημοκρατικό σύστημα, ενώ από το 1434 την εμφάνισή της κάνει η τραπεζική οικογένεια των Μεδίκων. Με το πέρασμα του χρόνου αυτές οι πόλεις κατάφεραν να επεκταθούν εδαφικά.

Έπειτα, οι περιοχές του Κέντρου συσπειρωθήκαν πάλι κάτω από την παπική εξουσία, ύστερα από την επιστροφή της έδρας της από την Αβινιόν στη Ρώμη, το 1377, με τον πάπα Γρηγόριο ΙΑ΄. Κλείνοντας με τον Νότο συναντάμε το βασίλειο της Νάπολης, που πέρασε από πολλές φάσεις μέχρι να εδραιωθεί η δύναμή του, με τους Βασιλείς της Αραγονίας και της Γαλλίας να ερίζουν για το ποιος θα επικρατήσει. Το έτος 1282 θεωρείται κομβικό σημείο, καθώς ξεσπά ο πόλεμος του Σικελικού Εσπερινού και έτσι η Αραγονία ισχυροποιεί τη θέση της.

Οι πέντε περιοχές αυτές (Βενετία, Μιλάνο, Φλωρεντία, τα παπικά κράτη και το βασίλειο της Νάπολης) ήταν αυτές που επικράτησαν στο πολιτικό προσκήνιο της ιταλικής χερσονήσου από τα τέλη του Μεσαίωνα έως τους Πρώιμους Νεότερους Χρόνους. Σε αυτό συνέβαλε και η Συνθήκη του Λόντι που υπογράφηκε το 1454 και προέβλεπε τη διατήρηση του status quo και την αμοιβαία επίθεση όλων στο κράτος που θα τη διατάρασσε. Μια νέα περίοδος επιθέσεων θα έρθει το 1494 με τις εισβολές των Γάλλων, που, όμως, θα αντιμετωπίσουν χάρη στη βοήθεια των Ισπανών.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Berstein, P. Milza (1997), Ιστορία της Ευρώπης: Από τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη 5^ος-18^ος αιώνας, , Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
• E.M. Burns (2020), Ευρωπαϊκή Ιστορία, Ο Δυτικός Πολιτισμός Νεότεροι Χρόνοι, Αθήνα: Εκδόσεις Επίκεντρο.
• Ε. Αρβελέρ, M. Aymard (2003), Οι Ευρωπαίοι: Αρχαιότητα, Μεσαίωνας, Αναγέννηση, Αθήνα: Εκδόσεις Σαββάλας.
• Konstam (2005), Ιστορικός Άτλας της Μεσαιωνικής Ευρώπης, Αθήνα: Εκδόσεις Σαββάλας.
• D. Nicholas (2007), Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη, 312-1500, Αθήνα:  Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
• J. Norwich (2011), Mare Nostrum. Μια Ιστορία της Μεσογείου, Αθήνα: Εκδόσεις Γκοβόστη.