Από τον Μεσαίωνα στους Νεότερους Χρόνους: Το πέρασμα σε μια νέα εποχή (Α΄ Μέρος)

Του Βασίλη Παπαδήμου,

Οι ιστορικοί έχουν ορίσει τον 15^ο αιώνα ως ορόσημο, καθώς τότε προσδιορίζουν το τέλος του μεσαίωνα και την έναρξη των νεότερων χρόνων. Κρίνεται, ωστόσο, αναγκαίο να διευκρινιστεί ότι οι περιοδολογήσεις στον χώρο της ιστορίας είναι κάπως αυθαίρετες, καθώς δε χρησιμοποιούνταν από τους ανθρώπους της εποχής για να προσδιορίσουν την εποχή τους, αλλά αποτελούν κατασκευή των ιστορικών και χρησιμοποιούνται συμβατικά, με σκοπό την καλύτερη κατανόηση της ιστορίας και την διευκόλυνση του έργου τους. Επίσης, η «μετάβαση» από μια ιστορική περίοδο σε μια άλλη δεν είναι μια πράξη η οποία συμβαίνει μέσα σε μια νύχτα. Τέτοιου είδους κοινωνικές διαδικασίες είναι συνήθως αρκετά αργές και «απλώνονται» στον χρόνο. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και κατά τη μετάβαση της ευρωπαϊκής κοινωνίας από τον μεσαίωνα στους νεότερους χρόνους. Εκείνη την περίοδο, συνέβησαν σημαντικές μεταβολές, οι οποίες άλλαξαν τελείως σε βάθος χρόνου, όπως προαναφέρθηκε, την ευρωπαϊκή ήπειρο και όχι μόνο, επηρεάζοντας κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η Αναγέννηση, αποτελεί ένα κίνημα το οποίο σηματοδοτεί ακριβώς τη μετάβαση προς κάτι καινούριο. Επρόκειτο για τη στροφή προς τον κλασικισμό, την προσπάθεια αναβίωσης της αρχαιότητας και την τόνωση του ενδιαφέροντος για κείμενα της αρχαιοελληνικής και λατινικής γραμματείας. Πλήθος έργων τέχνης και αρχιτεκτονικών κοσμημάτων της περιόδου μαρτυρούν το ενδιαφέρον που επικράτησε για τις τέχνες και τον πολιτισμό. Με την εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο, στα μέσα του 15^ου αιώνα, η διάδοση της γνώσης έγινε ευκολότερη, καθώς τα δαπανηρά χειρόγραφα του μεσαίωνα αντικαταστάθηκαν από τα βιβλία τα οποία ήταν φθηνότερα και πιο προσιτά στο ευρύ κοινό. Ωστόσο, μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ευρώπης, που ήταν κυρίως αγρότες, αν και πλέον γνώριζε έστω ανάγνωση, δεν ήταν ιδιαίτερα μορφωμένο. Στο συγκεκριμένο πνευματικό κίνημα εντάσσεται και ο Ουμανισμός, ο οποίος έθεσε τον άνθρωπο ως ύπαρξη στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και θεωρούσε την μελέτη της κλασσικής γραμματείας απαραίτητη προϋπόθεση ενός ευσυνείδητου και ενάρετου πολίτη.

Στα τέλη του 15^ου αιώνα, μεγάλοι θαλασσοπόροι, όπως ο Κολόμβος, ο Βάσκο ντα Γκάμα και ο Βαρθολομαίος Ντίαζ, ξεκίνησαν να πραγματοποιούν μεγάλα υπερπόντια ταξίδια διασχίζοντας τους ωκεανούς, ανακαλύπτοντας νέους θαλάσσιους εμπορικούς δρόμους αλλά και νέες περιοχές όπως την Αμερική, στην οποία έφτασε ο Κολόμβος το 1492. Η χρήση σε αυτά τα μεγάλα ταξίδια μιας νέας εφεύρεσης, αυτής της πυξίδας, συνέβαλε τα μέγιστα στην επίτευξή τους. Η ανακάλυψη του Νέου Κόσμου ήταν ένα πολύ σπουδαίο γεγονός για τους Ευρωπαίους, καθώς βρέθηκαν νέες πηγές άντλησης πρώτων υλών, ανακαλύφθηκαν νέες καλλιέργειες, οι οποίες ενίσχυσαν και βελτίωσαν την αγροτική παραγωγή και πλήθος Ευρωπαίων, κυρίως τυχοδιώκτες, μετανάστευσαν στις νεοανακαλυφθείσες περιοχές αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον. Ακόμη, η Παπική Εκκλησία βρήκε ευκαιρία με τις ανακαλύψεις να διαδώσει τον Χριστιανισμό στους γηγενείς πληθυσμούς, όχι πάντα με ειρηνικά μέσα, αλλά και να επεκτείνει την εξουσία της. Για τους γηγενείς, ωστόσο, η άφιξη των Ευρωπαίων ήταν ολέθρια καθώς οι νέες για εκείνους αρρώστιες που μετέφεραν και οι διώξεις, που υπέστησαν, τους οδήγησαν στην εξόντωση.

Οι ανακαλύψεις, βεβαίως, προκάλεσαν αλλαγές στις εμπορικές δραστηριότητες, αλλαγές οι οποίες συμπαρέσυραν εξελίξεις στον χώρο της οικονομίας. Τα μεγάλα, δαπανηρά και χρονοβόρα καραβάνια με τα οποία γίνονταν οι μεταφορές από και προς την Ανατολή, αντικαταστάθηκαν από τις μεταφορές των εμπορευμάτων με πλοία, καθώς ήταν πιο σύντομες και με χαμηλότερο κόστος, ενώ οι εμπορικές δραστηριότητες επεκτάθηκαν και εκτός Μεσογείου πέραν των ωκεανών. Επιπλέον, με την επέκταση του εμπορίου αλλά και την ανάδειξη νέων εμπορικών κέντρων, σταδιακά παρατηρείται ο εκχρηματισμός της οικονομίας με παράλληλη ανάπτυξη τραπεζικού συστήματος, γεγονός το οποίο επιτάχυνε την παρακμή των φεουδαρχικών δομών και άνοιξε τον δρόμο για την ανάπτυξη του καπιταλισμού.  Γενικά, η οικονομία άρχισε να αναπτύσσεται, το ίδιο και ο ευρωπαϊκός πληθυσμός, ο οποίος ολοένα και αυξανόταν, με νέες πόλεις να ιδρύονται από τον 15^ο αιώνα και μετά, ενώ οι ήδη υπάρχουσες άρχισαν να διευρύνονται.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Merriman John, (2022), Ιστορία της Νεότερης Ευρώπης από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα, Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.
• Roberta M. John, (2002), Παγκόσμια Ιστορία, Τόμος Β΄, Αθήνα: Εκδόσεις Οδυσσέας.