Της Μαριάννας Κώστα,
Η εμπορία ανθρώπων (human trafficking) αποτελεί ένα φαινόμενο με δυναμική ροπή, όπου μπορεί να κατευθυνθεί σε διεθνείς διαστάσεις. Ειδικότερα, η διαβίωση σε χώρες εμπόλεμης ζώνης ή συνθηκών ακραίας φτώχειας, καθώς και σε χώρες με έντονη πολιτικοοικονομική αστάθεια, γεννούν την ανάγκη για μετανάστευση. Η εμπορία ανθρώπων αποτελεί μια μορφή μαζικού οργανωμένου εγκλήματος με εξαναγκαστικές τακτικές. Στις σύγχρονες διαστάσεις του φαινομένου, εκδηλώνεται μέσω της πλαστογραφίας, της νομιμοποίησης της παράτυπης έλευσης μεταναστών στη χώρα διαμονής και της πρόκλησης σωματικής βλάβης, με σκοπό το κερδοσκοπικό συμφέρον. Τουτέστιν, η εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου σώματος αφενός μέσω της ζήτησης οργάνων για μεταμοσχεύσεις, αφετέρου μέσω της σεξουαλικής εκμετάλλευσης είναι κομβικοί παράγοντες ανάπτυξης του φαινομένου αυτού.
Η Σύμβαση του Ο.Η.Ε ενάντια στο Διεθνικό Οργανωμένο Έγκλημα όρισε από τα δύο Πρωτόκολλα του Παλέρμο (2003) τη διαφορά μεταξύ του human trafficking και του human smuggling. Συγκεκριμένα, εννοεί το πρωτόκολλο ενάντια στην παράτυπη μεταφορά μεταναστών μέσω ξηράς, αέρα και θάλασσας και το πρωτόκολλο για την πρόληψη, καταστολή και δίωξη εμπορίας προσώπων με έμφαση στις γυναίκες και στα παιδιά. Τουτέστιν, το human trafficking αποτελεί έγκλημα που προσβάλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ενώ το human smuggling καθιστά ένα έγκλημα κατά των εθνικών και διεθνών συνόρων.
Η περίπτωση των Βαλκανίων
Για την κατανόηση της συγκεκριμένης κοινωνικής παθογένειας στον χώρο των Βαλκανίων, αρμόζει να ληφθεί υπόψη η λειτουργία των πολιτικών θεσμών και η οικονομική δραστηριότητα. Με τη διάλυση των κομμουνιστικών καθεστώτων και τις δυσμενείς επιπτώσεις του Ψυχρού Πολέμου, θεμελίωσαν το ενδεχόμενο διεύρυνσης εγκληματικών δραστηριοτήτων, καθώς η έννομη τάξη των κρατών ήταν ανεπαρκής για την παρεμπόδισή τους. Τουτέστιν, το δημοκρατικό έλλειμμα που προκλήθηκε λόγω της αναποτελεσματικότητας ελέγχου των συνόρων, της εφαρμογής κράτους δικαίου και της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων ευνόησαν στην υπεροχή των εγκληματικών οργανώσεων και της αδυναμίας των εκτελεστικών οργάνων των κρατών στην καταστολή τους.
Εκτός αυτής της περίπτωσης, οι επαναλαμβανόμενες πολεμικές συγκρούσεις στη Συρία οδήγησαν, επίσης, σε ένα σημαντικό αριθμό ανθρώπων να καταφύγουν σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Βαλκανικών χωρών με στόχο την επανατοποθέτηση τους σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Συνήθως, οι πρόσφυγες είναι ευάλωτοι όσον αφορά την εμπορία ανθρώπων, καθώς δεν είναι άμεσα εξοικειωμένοι με τη γλώσσα, τον πολιτισμό και το νομικό σύστημα της χώρας διαμονής. Ειδικότερα, αδυνατούν να έχουν πρόσβαση σε πόρους και σε υποστηρικτικές υπηρεσίες, με συνέπεια οι διακινητές να υπόσχονται στους μετανάστες άμεση επαγγελματική απορρόφηση από την αγορά εργασίας, καθώς και άλλα οφέλη με στόχο την εκμετάλλευσή τους, μόλις φτάσουν στη χώρα του προορισμού τους.
Σύμφωνα με τον δείκτη της σύγχρονης δουλείας (modern slavery index, 2016) του οργανισμού Walk Free, εκτιμάται ότι περίπου 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται σε μια τέτοια περίπτωση, στην περιοχή της Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας, όπου καλύπτουν το 9% του συνόλου του φαινομένου, σε παγκόσμια κλίμακα. Επιπλέον, το 91% του συνόλου είναι θύμα καταναγκαστικής εργασίας, ενώ το 9% είναι θύμα καταναγκαστικού γάμου, το οποίο είναι το χαμηλότερο ποσοστό σε παγκόσμια κλίμακα. Το 36% των θυμάτων της καταναγκαστικής εργασίας, όπου μεγαλύτερο ποσοστό των ανδρών παγιδεύονται λόγω του χρέους, ενώ η περιοχή αυτή σε επίπεδο σεξουαλικής εκμετάλλευσης αντιπροσώπευε το 14% παγκοσμίως. Στην περιοχή των Βαλκανίων, είναι υψηλό το ποσοστό σύγχρονης δουλείας αναλογικά με τον μόνιμο πληθυσμό των χωρών στη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας, ενώ ακολουθεί η Ελλάδα και η Αλβανία.
Κυβερνητικές αντιδράσεις στην περιοχή της Ευρώπης
Ενώ επικρατεί σθεναρά αυτή η συνθήκη σε όλες τις χώρες, συνολικά η περιοχή της Ευρώπης και των Βαλκανίων έχουν μια ανταπόκριση στη σύγχρονη δουλεία σημειώνοντας τη βαθμολογία ΒΒ (5/10). Ειδικότερα, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε οφείλουν να τηρήσουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις εντός του ενωσιακού δικαίου καθώς είναι υποχρεωμένες να διαθέτουν πολλαπλούς περιφερειακούς φορείς που ασκούν έλεγχο και καταστολή σε περίπτωση εντοπισμού του κυκλώματος. Σε γενικές γραμμές, οι κυβερνήσεις λαμβάνουν περισσότερα μέτρα τα τελευταία χρόνια για την ενίσχυση της νομοθεσίας, την παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών για τα θύματα, και την αντιμετώπιση των κίνδυνων.
Το 2011, η Ε.Ε. υιοθέτησε την «Οδηγία για την αντιμετώπιση της εμπορίας των ανθρώπων», η οποία ορίζει την πρόληψη αλλά και την προστασία των θυμάτων σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή επικράτεια. Απαιτεί από τα κράτη-μέλη να ποινικοποιούν κάθε μορφή εμπορίας ανθρώπων, καθώς να παρέχουν ψυχοκοινωνική και οικονομική υποστήριξη στα θύματα με σκοπό την επανένταξή τους στην καθημερινότητα.
Επιπλέον, η Ε.Ε συνεχίζει τη στρατηγική της για την εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων 2012-2016, με τη νέα στρατηγική για την καταπολέμηση του φαινομένου μεταξύ της πενταετίας 2021-2025, δίνοντας προτεραιότητα, αφενός στην ενίσχυση επιβολής του νόμου και της δικαστικής συνεργασίας, αφετέρου στην αναθεώρηση της κοινωνικής πολιτικής σε ευάλωτες ομάδες.
Ωστόσο, τα βασικότερα μέτρα που εφαρμόζει η Ε.Ε για να βοηθήσει τις Βαλκανικές χώρες στην αντιμετώπιση του Human trafficking περιλαμβάνουν:
- Την παροχή οικονομικής στήριξης μέσω των προγραμμάτων Ιnstrument for Pre–Accession Assistance (IPA) και the European Instrument for Democracy and Human Rights (EIDHR) με στόχο της τη στήριξη των πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση του ζητήματος.
- Στην ενίσχυση της συνεργασίας της Ε.Ε. με τις Βαλκανικές χώρες, ενισχύοντας το Κράτος Δικαίου, την επιβολή του νόμου και την ενίσχυση των φορέων για τη καταστολή του φαινομένου.
- Παροχή εκπαιδευτικών ή συμβουλευτικών υπηρεσιών για τις ευάλωτες ομάδες σχετικά με τους κινδύνους του human trafficking, της πρόληψης και αντιμετώπισης αυτού του φαινομένου.
Συνοπτικά, οι προσπάθειες της ΕΕ για την καταπολέμηση του human trafficking στις Βαλκανικές χώρες επικεντρώνεται στη συνεργασία των συμβαλλόμενων μερών και στην αποτελεσματικότητα των κρατικών μηχανισμών των χωρών (λ.χ. δικαστικό σύστημα, υποστηρικτικές υπηρεσίες, αστυνομία). Τουτέστιν, η εφαρμογή του νόμου και το επίπεδο προστασίας των θυμάτων μέσω προνοιακής πολιτικής που δίνεται εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τόπο στον οποίο βρίσκονται τα θύματα. Διαφορετικά, αν μια χώρα αδυνατεί να προασπίσει τα δικαιώματα του ανθρώπου, τότε αδυνατεί να αντιμετωπίσει και τα οργανωμένα κυκλώματα εμπορίας ανθρώπων και κάθε μορφής εγκλήματος που δημιουργούν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Europe and Central Asia, Walk Free, διαθέσιμο εδώ
- Report: Global Estimates of Modern Slavery: Forced Labour and Forced Marriage, ILO.org, διαθέσιμο εδώ
