Της Ελένης Σολδάτου,
«Βράχοι υψηλοί, διαβόητοι, βουνά του τετραχώρου, από σας καταβαίνουσι πολλοί και δυνατοί αδάμαστοι άνδρες», «Ωδή Πέμπτη, Εις Σούλι», Ανδρέας Κάλβος.
Για αυτό το ιστορικό και αξιοθαύμαστο θέλγητρο, μεταφερόμαστε στην Ήπειρο, στον νομό Θεσπρωτίας και συγκεκριμένα στο ένδοξο Σούλι, στα σημερινά Σουλιωτοχώρια. Σε ένα τόπο γεμάτο θρύλους και ιστορικά γεγονότα επί περίοδο Τουρκοκρατίας, στο οποίο χαρακτηριστικά στοιχεία των κατοίκων του ήταν αδιαμφισβήτητα ο πειθαρχικός τρόπος ζωής τους και οι αγώνες για την ελευθερία τους πάνω και από την ίδια τους τη ζωή!
Όπως μας αναφέρει ο γνωστός μας ποιητής Ανδρέας Κάλβος, στο ποίημα Εις Σούλι, Ωδή Πέμπτη συνδέει το Σούλι με τη χώρα των Σελλών, μια αποικία στην αρχαία Ελλοπία, κοντά στη Δωδώνη. Ο Π. Φουρίκης θεωρεί την ονομασία αλβανική εκ του “sula”, που σημαίνει άκρη σκοπιάς, βίγλα, όνομα που έδωσαν στην περιοχή αυτή οι πρώτοι αλβανόφωνοι οικιστές της. Ο Γ.Μπαμπινιώτης ετυμολογεί το Σούλι από το αλβανικό “suli”, που σημαίνει αιχμηρή «κορυφή» (βουνού). Άλλες πηγές αναφέρουν ότι η λέξη Σούλι προέρχεται από την αλβανική λέξη “shul”, που, μεταξύ άλλων, σημαίνει πάσσαλος, δοκάρι, κορυφή, λόφος, δάνειο, δηλαδή από το σλαβικό ″šulƄ″ (=κούτσουρο, κορμός, όπως το νοτιοσλαβικό šulj), ή σχετικό με το σλαβικό sulica (λόγχη), ή και με το λατινικό insubulum (άξονας αργαλειού).
Η σκάλα της Τζαβέλαινας είναι ένα βραχώδες δύσβατο μονοπάτι, που ξεκινάει από ένα μέρος του χωριού Γλυκής, συνεχίζει μέσα από ξεχωριστό πέρασμα τμήματος βουνού γνωστό ως «ο βράχος της τρύπας» και πάνω από το φαράγγι του Αχέροντα ποταμού φτάνει στο χωριό Σαμονίβα, όπου μπορεί να διακριθεί με ευκολία το επιβλητικό κάστρο Κιάφα ή φρούριο Κιάφα, το οποίο ανήγειρε ο Αλή Πασάς με σκοπό να εμποδίσει την επανεγκατάσταση των Σουλιωτών στα πάτρια εδάφη τους. Παρόλα αυτά, αναδείχτηκε σε ισχυρό όπλο των Σουλιωτών, καθώς απέκρουσε πολλές εκστρατείες και δεν κατακτήθηκε ποτέ το Σούλι.
Αξιοσημείωτη, είναι επίσης η ιστορία γύρω από τη Σκάλα της Τζαβέλαινας, καθώς και η ονομασία της! Υπάρχουν δύο εκδοχές, σύμφωνα με τον θρύλο: Η πρώτη εκδοχή αφορά τη Μόσχω Τζαβέλα, που σκοτώθηκε με το άλογό της στο μονοπάτι που σήμερα αποκαλούμε «Σκάλα της Τζαβέλαινας». Η δεύτερη εκδοχή του θρύλου είναι ότι το έφτιαξε η ίδια το μονοπάτι μαζί με τους συντρόφους της, που ήταν κρεμασμένοι από τα βράχια για ευκολότερη πρόσβαση. Και στις δύο εκδοχές του θρύλου, η σκάλα συνδέεται άρρηκτα με τη Μόσχω Τζαβέλα. Η Μόσχω, σύζυγος του αρχηγού των Τζαβελαίων στο Σούλι, Λάμπρου Τζαβέλα, είναι γνωστή ως μια σημαντική ηρωίδα του 1821 και για την υπεροχή της και τη γενναιότητά της έναντι του Αλή Πασά. Η ίδια, το 1792, πρωτοστάτησε με άλλες Σουλιώτισες στον πόλεμο εναντίον του Αλή Πασά, οι οποίες, αφού κατάλαβαν ότι οι άνδρες τους είχαν σκοτωθεί, όρμισαν οι ίδιες σε αυτή την άνιση μάχη, σκοτώνοντας 2.000 άνδρες και αιχμαλωτίζοντας άλλους 207. Μετά την καταστροφή του Σουλίου, η Μόσχω έφυγε για τη Πάργα και τα Επτάνησα, όπου και άφησε την τελευταία της πνοή σε ηλικία 43 ετών, το 1803.
Η σκάλα της Τζαβέλαινας, εκτός του ότι είναι ένα μοναδικό μονοπάτι για τους λάτρεις της πεζοπορίας, έχει την ιδιαιτερότητα να συνδέεται με ένα ακόμα ιστορικό και μυθολογικό στοιχείο και δεν είναι άλλο από το φαράγγι του Αχέροντα ποταμού. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο ποταμός Αχέροντας αποτελούσε την τελευταία διαδρομή των ψυχών, όπου ο ψυχοπομπός θεός Ερμής παρέδιδε τις ψυχές στο Βασίλειο του Άδη. Αυτός είναι και ο λόγος που ο ποταμός ονομάστηκε Αχέρων, από την αρχαία ελληνική λέξη «άχος», που σημαίνει θλίψη. Εκεί, σύμφωνα με τη μυθολογία, πήγε ο άτυχος Ορφέας να πάρει πίσω την αγαπημένη του Ευρυδίκη, αλλά δεν τα κατάφερε, καθώς παράκουσε τις εντολές του Άδη να μην γυρίσει να κοιτάξει στη διαδρομή από το Βασίλειο του Άδη μέχρι τον κόσμο των ζωντανών την Ευρυδίκη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η Σκάλα της Τζαβέλενας. Το δυσπρόσιτο σκαλιστό μονοπάτι με την ένδοξη ιστορία. Πήρε το όνομά του από την μικρόσωμη Σουλιώτισσα που αψήφησε τον Οθωμανικό στρατό (drone), mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η σκάλα της Τζαβέλαινας, ellas2.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ
