Της Παρασκευής Θεοδωρίδου,
Η φυλή των Apache ανήκει στη πλευρά της Νότιας Αμερικής, έχοντας ως μέρη εγκατάστασης από τον ποταμό του Αρκάνσας έως και το Νότιο Μεξικό, από το Κεντρικό Τέξας έως τη Κεντρική Αριζόνα, το νοτιοανατολικό Κολοράντο και νοτιοδυτικά και ανατολικά του Νέου Μεξικού. Οι Apache ανήκουν στις ομάδες των Athabaskan, ενώ το όνομά τους πιθανότατα προέρχεται από τη λέξη “apachu” (εχθρός). Η φυλή, έχοντας κάνει την εμφάνισή της κατά το 1000-1400 μ.Χ., υιοθέτησε τον νομαδικό τρόπο ζωής, όντας χωρισμένοι σε Ανατολικούς και Δυτικούς, με τη δημιουργία υποομάδων βασιζόμενες στη διαφορετική διάλεκτο. Μερικές από τις ομάδες αυτές ήταν οι Mescalero, Lipan, Jicarilla, Coyotero, κ.ά., ωστόσο, μόνο η ομάδα των Mescalero και Lipan διασώθηκαν στους μετέπειτα αιώνες. Στη συνέχεια του παρόντος άρθρου, θα αναφερθούμε στη καθημερινότητα της φυλής με όσα συνεπάγεται αυτή, καθώς και τις δυσκολίες με τις οποίες ήρθαν αντιμέτωποι λόγω των Ισπανών αποικιοκρατών.
Οι Apache είχαν ως κύρια πηγή τροφής τα βουβάλια, τα οποία κυνηγούσαν σε ομάδες, ωστόσο, δεν έλειπαν και λοιπές τροφές που συγκέντρωναν μέσω της σχέσης εμπορίου που είχαν αναπτύξει με τους Pueblos (ινδιάνικη φυλή των ισπανικών αποικιών). Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της φυλής είναι η υιοθέτηση της ίππευσης αλόγων, στοιχείο που πρώτα άνηκε στους Pueblos. Τα σπίτια τους είχαν την μορφή καλύβας, η οποία ήταν «ντυμένη» με δέρμα άγριων ζώων, το οποίο παράλληλα χρησίμευε και στην ενδυμασία των μελών της φυλής. Ήταν χωρισμένοι σε κοινότητες, οι οποίες είχαν τον δικό τους επικεφαλής, ενώ υφίστατο συγκέντρωση κοινοτήτων για ποικίλους λόγους, όπως για παράδειγμα κοινωνικού περιεχομένου.
Αξίζει να σημειωθεί πως η ομάδα των Lipans δεν διέθεταν οργάνωση μεγαλύτερη από μια μικρή κοινότητα, γεγονός που μελλοντικά θα επηρέαζε αρνητικά την ομάδα στις δυσχερείς σχέσεις με τους Ισπανούς, τους Μεξικάνους, τους Αμερικάνους, αλλά και με τους Τεξανούς. Σε αυτό το πλαίσιο, άξια αναφοράς είναι και η διαφορά ως προς την κοινωνική συμπεριφορά που παρουσιαζόταν ανά ομάδα. Για παράδειγμα, μια ομάδα Apache προχωρούσε σε αλλαγή πλεύσης με μια κάποτε εχθρική ομάδα, κάτι που δεν ίσχυε για άλλες ομάδες, οι οποίες αποφάσιζαν να συνεχίσουν τον δι-ομαδικό πόλεμο.
Αναφορικά με το εσωτερικό των ομάδων, όπως αναφέρθηκε πρωτύτερα, υπήρχε αρχηγός της ομάδας, αρσενικού γένους, με τις γυναίκες να έχουν σημαντικούς ρόλους εντός της φυλής. Στο θέμα του γάμου, ο γαμπρός καλούταν να μετακομίσει στο σπίτι της συζύγου και να λάβει μέρος σε κυνήγι και λοιπές δραστηριότητες με τα μέλη της οικογένειάς της. Σε περίπτωση που η σύζυγος απεβίωνε, καθήκον του χήρου ήταν να παραμείνει με την οικογένειά της, η οποία θα του έδινε μια νέα νύφη, είτε αυτή ήταν αδερφή της εκλιπούσας, είτε ξαδέρφη. Παρόμοια ήταν και η κατάσταση στην οποία εάν απεβίωνε ο σύζυγος, η οικογένειά του θα της έδινε νέο γαμπρό συγγενικού βαθμού με τον αποθανόντα.
Οι σχέσεις με άλλες φυλές άρχισαν να αποδυναμώνονται, όπως αυτό συνέβη με τους Pueblos. Οι άλλοτε ομαλές σχέσεις συνεργασίας στα πλαίσια του εμπορίου, γνώρισαν τη φθορά ύστερα από παρέμβαση των Ισπανών, οι οποίοι ανάγκασαν τους Pueblos να λήξουν κάθε μορφή συνεργασίας και να επικεντρωθούν στην αγροτική ζωή. Όμως, η εχθρικότητα δεν σταμάτησε εκεί, καθώς για δεκαεννιά χρόνια, από το 1656 έως και το 1675, τόσο οι Pueblos του Νέου Μεξικού, όσο και οι Ισπανοί άποικοι υπέφεραν από τις διαδοχικές επιδρομές των Apache. Οι επιδρομές αυτές, σε συνδυασμό με την ξηρασία και την στασιμότητα των καλλιεργειών, αποτέλεσαν συγκερασμό αφορμών για το ξέσπασμα της λεγόμενης Εξέγερσης των Pueblos το 1680, αποτέλεσμα της οποίας ήταν να οδηγηθούν οι Ισπανοί εκτός του Νέου Μεξικού.
Σύντομα, όμως, κατάφεραν να το ανακαταλάβουν το 1692, σε μια περίοδο όπου οι Apache είχαν ανέλθει σε δύναμη και εξελίχθηκαν σε ένα ισχυρό έθνος. Η ισχύς αυτή, αποδείχθηκε βραχείας διάρκειας και αυτό διότι οι ακατάπαυστες επιδρομές είχαν ως απόρροια να ανέλθουν στην επιφάνεια φυλές, οι οποίες έγιναν εχθρικές εις βάρος των Apache, όπως ήταν οι Comanche, μια από τις πιο γνωστές φυλές της εποχής. Η τελευταία επινόησε μια στρατηγική, προκειμένου να αποδυναμώσει τους Apache. Συγκεκριμένα, όταν οι Apache μετανάστευσαν νοτιότερα το 1700, στράφηκαν στη καλλιέργεια λαχανικών, όπως οι κολοκύθες και τα φασόλια και ως ήταν απαραίτητο κατά τις περιόδους της συγκομιδής παρέμεναν κοντά στα χωράφια τους, συνθήκη που αποτελούσε χρυσή ευκαιρία για τους Comanche να διεξάγουν μαζικές επιδρομές στους καταυλισμούς της φυλής.
Με αφορμή την παραπάνω επέλαση των Comanche, οι Apache βρήκαν διέξοδο δυτικά προς την Αριζόνα και το Νέο Μεξικό, ενώ ομάδες όπως οι Mescaleros και Lipans κατευθύνθηκαν νότια προς το Κεντρικό Τέξας και τη νότια πλευρά του Μεξικού. Μετά την ίδρυση του Σαν Αντόνιο το 1718 από τους Ισπανούς, οι Apache άδραξαν την ευκαιρία για διεξαγωγή νέων επιδρομών εναντίον της νέας πολιτείας. Οι Ισπανοί σύντομα άλλαξαν στρατηγική προσέγγισης του ζητήματος των επιδρομών αυτών, καθώς οι Ισπανοί του Σαν Αντόνιο γνωστοποίησαν την επιθυμία για σύναψη ειρήνης με τους Apache, μια προσπάθεια που δεν είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Τα ηνία της αλλαγής πλεύσης των τεταμένων σχέσεων, ανέλαβε ο αντιβασιλέας ο οποίος έδωσε ρητή εντολή στον κυβερνήτη του Τέξας, Fernando Perez de Almazan, να επαναπροσδιορίσει τον τρόπο σύναψης ειρήνης με τους Apache, έχοντας ως παράδειγμα τη περίπτωση του Τέξας, όπου εκεί ήδη είχαν επικρατήσει ειρηνικές συνθήκες. Σε συνέχεια της συγκεκριμένης προσπάθειας, το 1725 ο αντιβασιλέας διέταξε την διακοπή περαιτέρω επελάσεων κατά των Apache, ούτως ώστε να ανοίξει ο δρόμος της ειρήνης.
Ο πόλεμος μεταξύ των Ισπανών και των Apache συνεχίστηκε και τη δεκαετία του 1740, ενώ το 1743 o Benito Fernandez de Santa Ana, ενθάρρυνε τις ιεραποστολές στα εδάφη της φυλής, διότι ήταν πλέον η μόνη λύση για την λήξη των συγκρούσεων που λάμβαναν χώρα κατά κύριο λόγο στο Τέξας. Οι συνθήκες φάνηκαν να λαμβάνουν ειρηνική διάσταση, όταν το 1749 τέσσερις αρχηγοί των Apache διεξήγαγαν τελετή στο Σαν Αντόνιο, όπου έθαψαν μερικά από τα όπλα τους ως ένδειξη ειρήνης. Επιπλέον, η φυλή αποφάσισε να συμβιβαστεί με τον εκχριστιανισμό ως αντάλλαγμα για την προστασία που θα τους παρείχαν οι Ισπανοί. Η πρώτη επίσημη ιεραποστολή του Σαν Λορέντζο έγινε το 1754 από τον Alonso Giraldo de Terreros, με έδρα στο Μεξικό, η οποία για αρκετό χρονικό διάστημα στέφθηκε με επιτυχία.
Αργότερα όμως, η ιεραποστολή έχασε τη δυναμική της, με τους ιεραπόστολους να επιρρίπτουν την ευθύνη στην απροθυμία της φυλής να συνεργαστεί και να μετακινηθεί εκτός των εδαφών της. Η δεύτερη ιεραποστολή έγινε εγγύτερα στα εδάφη της φυλής, με την ανταπόκριση να βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα, όχι όμως και τα επιθυμητά. Λίγα ήταν τα μέλη της φυλής που προσέγγιζαν τους ιεραπόστολους, ενώ οι περισσότεροι ετοιμάζονταν για το καθιερωμένο κυνήγι βουβαλιών. Κατά τα μέσα του 1750, ανά διαστήματα εμφανίζονταν ορισμένοι Apache για να ανταποκριθούν στην ιεραποστολή, παρόλα αυτά συνέχισαν την μετανάστευσή τους νοτιότερα. Τραγικό αποκορύφωμα της ιεραποστολής ήταν το 1758, όταν φυλές όπως οι Comanche, Tejas κ.ά. έκαψαν τα κτήρια των ιεραποστόλων και σκότωσαν μερικούς από αυτούς.
Το 1762 εδραιώθηκαν δύο ακόμη ιεραποστολές, η San Lorenzo de la Santa Cruz και η Nuestra Senora de la Candelaria. Αρκετοί Lipans ανταποκρίθηκαν στην αρχή, γεγονός που αύξησε τις ελπίδες των ιεραποστόλων, ωστόσο για ακόμη μία φορά, η φυλή άρχισε να απομακρύνεται, ειδικά όταν οι ιεραπόστολοι απαιτούσαν περισσότερο εργατικό δυναμικό από τη φυλή δίχως να είναι σε θέση να της προσφέρει αρκετές προμήθειες για την επιβίωσή τους, με αποτέλεσμα οι δύο αποστολές να λάβουν πρόωρο τέλος το 1767. Για αρκετό καιρό, οι Apache ελάττωσαν ραγδαία τις επιδρομές τους εις βάρος των Ισπανών, ενώ οι τελευταίοι έστρεψαν το βλέμμα τους στα γεγονότα του Πολέμου για την Ανεξαρτησία του Μεξικού, ο οποίος ξέσπασε το 1811. Από τότε έως και τα μέσα του 1900, πολλοί από τους Lipans και άλλων φυλών αναζητούσαν νέο έδαφος εγκατάστασης, διατηρώντας παράλληλα ειρηνικές σχέσεις τόσο με τους Ισπανούς όσο και με τους Άγγλο-αμερικάνους, μέσω του εμπορίου και τροφοδοσίας ως αντάλλαγμα για της διατήρηση της ειρήνης. Κατά το 1970, ελάχιστοι Lipans είχαν απομείνει ύστερα από τη μεσολάβηση της καταστροφής των χωριών τους από τους Μεξικάνους και την φυγή τους προς τα εδάφη των Mescaleros, όπου εκεί τους ακολούθησαν και άλλες φυλές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Carlisle D. Jeffrey (2020), Apache Indians, tshaonline.org, Διαθέσιμο εδώ
- Apache, brittanica.com, Διαθέσιμο εδώ
