Της Μυρσίνης-Ειρήνης Ταχλιαμπούρη,
Όλοι μας έχουμε ακούσει για την έννοια του μεταβολισμού, κυρίως στη διατροφή. Η διαδικασία αυτή δεν αφορά μόνο την τροφή μας, αλλά και τα φάρμακα που λαμβάνουμε, αφού και τα δύο αποτελούνται από χημικά μόρια. Ο μεταβολισμός των φαρμάκων, όπως και της τροφής που καταναλώνουμε, είναι η διαδικασία με την οποία το σώμα μας τροποποιεί —από χημική άποψη— τα μόρια αυτά, με στόχο την ευκολότερη απέκκρισή τους από το σώμα, με τη διαφορά ότι στην τροφή παράγεται παράλληλα ενέργεια, προκειμένου να επιβιώνουμε.
Οι μεταβολές που υφίσταται ένα φάρμακο —και συγκεκριμένα η δραστική χημική ένωση— περιλαμβάνουν την οξείδωση, την υδρόλυση, την ενυδάτωση (προσθήκη νερού στη χημική ένωση), τη σύνδεση του χημικού μορίου με άλλα χημικά μόρια κ.ά. Το ήπαρ παίζει ίσως τον πιο σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό των φαρμάκων, καθώς είναι υπεύθυνο για την τροποποίηση των περισσότερων από αυτών. Το όργανο αυτό διαθέτει ένζυμα, που βοηθούν στη μετατροπή των φαρμάκων σε ουσίες, που μπορούν να απεκκριθούν από το σώμα. Τα ένζυμα, που συμβάλλουν στην οξείδωση χημικών ενώσεων στο ήπαρ συγκαταλέγονται σε μία ομάδα, που ονομάζεται κυτόχρωμα P450. Τα ένζυμα της ομάδας αυτής είναι εκείνα που «αναλαμβάνουν» το μεγαλύτερο ποσοστό το μεταβολισμό των φαρμάκων.
Ορισμένα τρόφιμα και ποτά μπορούν να «διαταράξουν» τον μεταβολισμό των φαρμάκων αλληλεπιδρώντας με τα ένζυμα του ήπατος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το grapefruit και ο χυμός του, που δύναται να αναστείλει τη δραστικότητα ενός ενζύμου της παραπάνω ομάδας, του CYP3A4, το οποίο είναι υπεύθυνο για το μεταβολισμό πληθώρας φαρμάκων. Οι ενώσεις, που είναι υπεύθυνες για την αναστολή του ενζύμου και περιλαμβάνονται στο φρούτο είναι οι φουρανοκουμαρίνες, ενώ παραδείγματα φαρμάκων, των οποίων ο μεταβολισμός διαταράσσεται, είναι οι στατίνες (φάρμακα που συμβάλλουν στη μείωση της χοληστερόλης), αντιυπερτασικά φάρμακα, αντιαρρυθμικά φάρμακα, αντιισταμινικά φάρμακα κ.ά.
Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα του φαρμάκου στον οργανισμό, αφού αυτό δεν μεταβολίζεται με τον ρυθμό που πρέπει, αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης παρενεργειών και τη τοξικότητα του φαρμάκου. Επιπλέον, το βότανο βαλσαμόχορτο, ή αλλιώς σπαθόχορτο (St. John’s wort), μπορεί να αυξήσει τη δραστικότητα του ενζύμου CYP3A4, οδηγώντας σε ταχύτερο μεταβολισμό ορισμένων φαρμάκων, όπως κάποιων αντισυλληπτικών και αντικαταθλιπτικών, μειώνοντας έτσι την αποτελεσματικότητά τους.
Επιπλέον, το αλκοόλ (συγκεκριμένα η αιθυλική αλκοόλη, που χρησιμοποιείται στα ποτά) αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα τροποποίησης του μεταβολισμού φαρμάκων. Χαρακτηριστικά, η κατανάλωσή του μπορεί να αυξήσει τη γονιδιακή έκφραση του CYP2E1, ενός ακόμη ενζύμου του κυτοχρώματος P450. Το ένζυμο αυτό είναι υπεύθυνο για το μεταβολισμό καρκινογόνων και τοξικών ουσιών και φαρμάκων όπως η παρακεταμόλη, το σαλικυλικό οξύ και διάφορα εισπνεόμενα αναισθητικά. Πέραν του μεταβολισμού, το αλκοόλ αλληλεπιδρά με πληθώρα παραμέτρων, που αφορούν σε διάφορα φάρμακα και πρέπει πάντα να καταναλώνεται με προσοχή. Αξίζει να σημειωθεί πως ακόμη και η παρατεταμένη νηστεία ή ο μη ελεγχόμενος διαβήτης δύναται να επηρεάσουν με τον ίδιο τρόπο το ένζυμο CYP2E1.
Διατροφικές συνήθειες μπορούν, επίσης, να επηρεάσουν το μεταβολισμό των φαρμάκων. Για παράδειγμα, μια δίαιτα με υψηλή πρόσληψη πρωτεϊνών, φαίνεται πως μπορεί να αυξήσει τη δραστικότητα ενζύμων του P450. Ένα φάρμακο που επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το γεγονός αυτό είναι η βαρφαρίνη, η οποία δρα ως αντιπηκτικός παράγοντας. Το αποτέλεσμα είναι το φάρμακο να μεταβολίζεται γρήγορα, χωρίς να επιτελεί τον σκοπό του.
Προκειμένου να μην υπάρξει σύγχυση, οι τροφές μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο δρα ένα φάρμακο επιδρώντας σε στοιχεία πέραν του μεταβολισμού του, όπως στην απορρόφησή του. Ως απορρόφηση του φαρμάκου ορίζεται η διαδικασία με την οποία το φάρμακο, πριν μεταβολιστεί, μεταφέρεται από το σημείο χορήγησής του στο κυκλοφορικό σύστημα. Αναφέρεται χαρακτηριστικά πως τροφές πλούσιες σε ασβέστιο, όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, μπορούν να επηρεάσουν την απορρόφηση ορισμένων φαρμάκων, όπως τα αντιβιοτικά. Ακόμα, εναλλαγές στο pH του στομάχου, που οφείλονται σε κατανάλωση τροφής, επίσης επιδρούν στην απορρόφηση φαρμάκων.
Συμπερασματικά, πληθώρα παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων τροφίμων και ποτών, μπορεί να επιδράσει στον μεταβολισμό των φαρμάκων, μεταβάλλοντας τα επίπεδά τους στον οργανισμό και, τελικά, την αποτελεσματικότητα και την τοξικότητά τους. Οι ασθενείς και κυρίως οι ιατροί θα πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένοι όσον αφορά σε πιθανές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των φαρμάκων και των τροφίμων/ ποτών, προκειμένου να γίνεται η λήψη ενός πλήρους ιστορικού και να ακολουθείται ένα εμπεριστατωμένο –και άρα αποτελεσματικό– σχέδιο θεραπείας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Grapefruit Juice and Some Drugs Don’t Mix, fda.gov. Διαθέσιμο εδώ
- 5 Things To Know About St. John’s Wort and Depression, National Center of Complmentary and Integrative Health. Διαθέσιμο εδώ
- Food-Drug Interactions, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- CYP2E1 in Alcoholic and Non-Alcoholic Liver Injury. Roles of ROS, Reactive Intermediates and Lipid Overload, mdpi.com. Διαθέσιμο εδώ
- Pharmacokinetic Interactions of Drugs with St John’s Wort, Sage Journals. Διαθέσιμο εδώ
- How does food change drug absorption?, vinmec.com. Διαθέσιμο εδώ
- Potential interaction between warfarin and high dietary protein intake, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
