Του Χρήστου Πεξομάτη,
Οι διεθνείς σχέσεις, δηλαδή, οποιαδήποτε αλληλεπίδραση μεταξύ των κρατών σε οποιοδήποτε επίπεδο, είναι ένα σχετικά διαχρονικό φαινόμενο. Παρά το γεγονός ότι η ανάπτυξη της θεωρητικής και κριτικής προσέγγισης των διεθνών σχέσεων είναι πολύ πρόσφατη, με την αφετηρία της να εντοπίζεται μόλις στα πρόθυρα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι σχέσεις γενικότερα μεταξύ οργανωμένων μορφών εξουσίας είναι μια ακατάλυτη κατάσταση. Οι συνθήκες στις οποίες λαμβάνει χώρα η κατάσταση αυτή μπορεί να εξελίσσονται και να μεταβάλλονται αλλά το βασικό περιεχόμενο παραμένει σταθερό.
Υπάρχουν ποικίλες προσεγγίσεις στις διεθνείς σχέσεις. Οι κύριες θεωρητικές προσεγγίσεις, που στοχεύουν στην ερμηνεία και την προώθηση της κρατικής δράσης, είναι ο «Ρεαλισμός» και ο «Φιλελευθερισμός». Οι μεταγενέστερες εκδοχές των δύο αυτών θεωριών μονοπωλούσαν το πεδίο των διεθνών σχέσεων και είχαν την τιμητική τους καθ’ όλη τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου. Ένα καίριο σημείο σύγκλισης αυτών των θεωριών, και όχι μόνο, είναι η διπλωματία.
Ο στόχος της διπλωματίας είναι η προώθηση ειρηνικών και αμοιβαία ευεργετικών σχέσεων ανάμεσα στα κράτη. Είναι, επίσης, η επίτευξη κοινών στόχων μέσω διαλόγου και συνεργασίας, αποφεύγοντας τις πολεμικές συρράξεις. Ουσιαστικά, η διπλωματία είναι το μέσο για τη δημιουργία και τη διατήρηση ενός σταθερού και ευημερούς διεθνούς συστήματος, όπου τα κράτη δρουν συλλογικά. Αυτός της ο ρόλος την καθιστά ιδιαίτερα σημαντική, ειδικά αν αναλογιστούμε τον πρωτόγνωρο βαθμό ενοποίησης, συνεργασίας και αλληλεξάρτησης των χωρών του κόσμου σήμερα. Αυτό, άλλωστε, αποδεικνύεται και μέσα από τον αριθμό των διεθνών οργανισμών σήμερα, όπως π.χ. ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, η Ευρωπαϊκή Ένωση ή ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου.
Η διπλωματία, όμως, έχει και πολλές διαφορετικές εκφάνσεις. Όπως ήδη αναφέρθηκε, άλλωστε, αφορά τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ κρατών σε κάθε επίπεδο. Εδώ συμπεριλαμβάνονται ενδεικτικά η πολιτισμική διπλωματία, η δημόσια, η οικονομική και η «στρατιωτική» διπλωματία. Επειδή, ακριβώς, ο στόχος του συγκεκριμένου άρθρου είναι η κατανόηση της διπλωματίας στον χώρο των διεθνών σχέσεων, μία εμβάθυνση σε αυτά τα διαφορετικά είδη είναι σημαντική για την καλύτερη αντίληψη των σχέσεων αυτών.
Αρχικά, η πολιτισμική διπλωματία είναι ένα μέσο που προωθεί την καλύτερη κατανόηση και τον σεβασμό ανάμεσα σε κάθε διαφορετικό κράτος, και όπως υποδηλώνει το όνομά της, την κουλτούρα του. Ουσιαστικά πρόκειται για ανταλλαγή ιδεών, γλωσσικών στοιχείων, οποιουδήποτε είδους τέχνης και κοινών βιωμάτων ανάμεσα σε διαφορετικές κουλτούρες. Όπως αναφέρει και η UNESCO, μέσω αυτής της μεθόδου, δίνεται η ευκαιρία αξιοποίησης της κουλτούρας, ως εφόδιο για την επίτευξη της κοινωνικής συνοχής και της συνεργασίας σε διεθνές επίπεδο. Αυτό που είναι άξιο αναφοράς είναι ότι σε αυτό το είδος, συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία τόσο το κράτος, όσο και οι πολίτες του. Φέρουν και οι δύο, άλλωστε, τη δυνατότητα της διάδοσης της εκάστοτε κουλτούρας, συμβάλλοντας στη γενικότερη διαπολιτισμική κατανόηση μεταξύ των εθνών και κατ’ επέκταση στη διατήρηση φιλικών σχέσεων μεταξύ των κρατών.
Η δημόσια διπλωματία αφορά ουσιαστικά τη διπλωματία που φαίνεται, τις επίσημες θέσεις ενός κράτους σε διάφορα ζητήματα και τη δημόσια εικόνα που το εκάστοτε κράτος προωθεί στη διεθνή κοινότητα για το ίδιο. Ο στόχος, σε αυτή την περίπτωση, είναι διφορούμενος. Στη μία περίπτωση, είναι γενικά η δημιουργία μιας φιλικής και προσιτής εικόνας, χωρίς, όμως, να στοχεύει στη στήριξη της διεθνούς κοινότητας. Στην άλλη, είναι η κοινή γνώμη να ανεχθεί την κρατική δράση του εκάστοτε κράτους και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να την υποστηρίξει ενεργά.
Η οικονομική διπλωματία δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση, πρόκειται για τις δράσεις του κράτους που στοχεύουν στην επίτευξη της οικονομικής του ευημερίας, μέσω του διεθνούς συστήματος. Σήμερα, ο κυριότερος διεθνής οργανισμός που οργανώνει το διεθνές εμπόριο είναι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, αφού στο πλαισίου αυτού και της GATT, έχει συμφωνηθεί ολόκληρη η δομή του διεθνούς εμπορίου, κυρίως μέσα από τον γύρο διαπραγματεύσεων της Ουρουγουάης. Το διεθνές εμπόριο και η ύπαρξη ενός οργανισμού, όπως ο Π.Ο.Ε, έχουν συμβάλει στη γενικότερη ανάπτυξη πολλών οικονομιών ανά τον κόσμο.
Ο όρος «στρατιωτική διπλωματία» είναι ο τρόπος μου να αποδώσω τον αγγλικό όρο «gunboat diplomacy», αφού το περιεχόμενο του σχετίζεται με την καθαρή στρατιωτική υποστήριξη ενός διπλωματικού, και φαινομενικά ειρηνικού, εγχειρήματος. Η σκέψη πίσω από τον όρο αυτό είναι ότι η ισχυρή στρατιωτική παρουσία μπορεί να αποτελέσει από μόνη της κίνητρο προς άλλα κράτη να συμμορφωθούν με τα αιτήματα του κράτους, που χρησιμοποιεί αυτή τη τακτική, χωρίς όμως, να είναι απαραίτητη η απειλή της χρήσης βίας. Ένα τέτοιο παράδειγμα χώρας είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου είναι ευρέως γνωστό ότι πρόκειται για μια στρατιωτική υπερδύναμη.
Από τους στόχους και τα περιεχόμενα των διαφορετικών αυτών προσεγγίσεων προς τη διπλωματία, αρχίζει να διαμορφώνεται ένα συμπέρασμα για την επιρροή της στις διεθνείς σχέσεις. Η διπλωματία είναι ένα μεγάλο μέρος των σχέσεων αυτών. Σε αυτήν οφείλουμε το πρωτοφανές επίπεδο ενοποίησης και συνεργασίας μεταξύ των κρατών, όπως, επίσης, και την επιτυχία εγχειρημάτων όπως η Ε.Ε. και ο Π.Ο.Ε. Δυστυχώς, ορισμένες φορές, οι διεθνείς θεσμοί και οι κανόνες δεν είναι αρκετοί για την αποτροπή της βίας, και η διπλωματία τότε αποτυγχάνει. Σίγουρα, όμως, μετρά ποικίλα επιτεύγματα τον 20ο και τον 21ο αιώνα που δεν θα έπρεπε να λησμονούμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Acharya, A., & Buzan, B. (2019). International Relations 1919–1945: The First Founding of the Discipline. Cambridge University Press eBooks, 82–111. Διαθέσιμο εδώ
- Diplomatic Realism: William R. Castle, Jr., and American Foreign Policy, 1919-1953. (2023, March 29). UH Press. Διαθέσιμο εδώ
- Ruey, T. (2017, August 10). Purposes and Functions of Diplomacy. GRIN. Διαθέσιμο εδώ
- FutureLearn. (2022, August 26). Exploring international relations: What is diplomacy? – FutureLearn. FutureLearn. Διαθέσιμο εδώ
- FutureLearn. (2022b). Updates, Insights, and News from FutureLearn | Online Learning for You. FutureLearn. Διαθέσιμο εδώ
- Cutting Edge | From standing out to reaching out: cultural diplomacy for sustainable development. (2022, April 21). UNESCO. Διαθέσιμο εδώ
- Institute for Cultural Diplomacy. (n.d.). Διαθέσιμο εδώ
- The Editors of Encyclopaedia Britannica. (2017, July 11). Public diplomacy | Definition, Types, Examples, & Propaganda. Encyclopedia Britannica. Διαθέσιμο εδώ
- Diplomacy. (n.d.). Διαθέσιμο εδώ
