Του Κωνσταντίνου Μεταξά,
Η ταινία του Stanley Kubrick Eyes Wide Shut, του 1999, μια κινηματογραφική μεταφορά της νουβέλας Dream Story (Traumnovelle 1926) του Arthur Schnitzler, ήταν μια απογοήτευση για την κριτική και το εμπόριο. Αξιοποιώντας την τεράστια δύναμη των star Tom Cruise και Nicole Kidman στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, η σύντομη διάρκεια της ταινίας, οι συγκριτικά μέτριες εισπράξεις και οι χλιαρές κριτικές την κατέστησαν, ίσως, ένα θλιβερό κύκνειο άσμα για τον διάσημο σκηνοθέτη.
Οι ταινίες του Kubrick συχνά γίνονταν στόχος όχι και τόσο καλών κριτικών κατά την αρχική τους προβολή, αλλά αργότερα επανεξετάστηκαν και σώθηκαν, τόσο από τους κριτικούς όσο και από το cult κοινό. Το Eyes Wide Shut καλύφθηκε από ένα πέπλο μυστηρίου κατά τη διάρκεια της παραγωγής. Στη συνέχεια, παραδόξως, συζητήθηκε πολύ και προωθήθηκε ως ένα «γαργαλιστικό» thriller με τον θάνατο του Kubrick τον Μάρτιο του 1999, εν αναμονή της κινηματογραφικής του κυκλοφορίας τον Ιούλιο του ίδιου έτους.
Το Eyes Wide Shut, όπως και άλλες ταινίες του Kubrick πριν από αυτό, ήταν ίσως κάπως μπροστά από την εποχή του, όπως το 2001: Οδύσσεια του Διαστήματος (1968), το Κουρδιστό Πορτοκάλι (1971), το Barry Lyndon (1975) και το Full Metal Jacket (1987). Πρόκειται για ταινίες στις οποίες ο Kubrick πειραματίστηκε ανοιχτά με τον χρόνο, την αφηγηματική δομή, την υποκειμενικότητα και την ταύτιση. Μας χάρισε μια ασυνήθιστα αργή ταινία επιστημονικής φαντασίας με αφήγηση σε δομή τεσσάρων πράξεων, έναν κινηματογραφικό θεατή που τραυματίζεται από τις εικόνες βίας στην οθόνη, μια ξενάγηση σε γκαλερί χωρίς δραματική κορύφωση και μια πολεμική ιστορία που χωρίζεται αγωνιωδώς ανάμεσα στην κλιμάκωση και την υποκειμενικότητα. Παρά τις αρχικές δυσκολίες υποδοχής, συμπεριλαμβανομένης της κυβερνητικής παρέμβασης μετά την κυκλοφορία του Κουρδιστού πορτοκαλιού στην Αγγλία, οι ταινίες αυτές αναγνωρίστηκαν, τελικά, ως πρωτότυπες, καλαίσθητες και σίγουρα προκλητικές, ενώ ορισμένες από αυτές απέκτησαν τον τίτλο του «κλασικού».
Ο Kubrick εκμεταλλεύεται επιδέξια τη δραματική δομή της νουβέλας στην ταινία του, η οποία αναπαράγει πλούσια και πλουσιοπάροχα τις εικόνες από το βιβλίο του Schnitzler. Σε τρεις κρίσιμες σκηνές, δηλαδή την εναρκτήρια διαφωνία, την ονειρική ιστορία της Αλίκης και τον επίλογο, χρησιμοποιεί τα ακριβή λόγια του συγγραφέα, τα οποία μοιάζουν απολύτως φυσικά στο σύγχρονο πλαίσιο, χάρη στις εξαιρετικές ερμηνείες του Tom Cruise και της Nicole Kidman. Στην τελευταία του ταινία, ο Stanley Kubrick πραγματεύεται θέματα που είναι διαχρονικά και τόσο επίκαιρα όσο και πριν από έναν αιώνα. Εξερευνώντας την επιρροή του έρωτα και της φαντασίας στην εποχή μας, προκαλεί, όπως και ο Schnitzler, τον φόβο που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια του συνηθισμένου και σπάει τα όρια του συμβατικού.
Η δυσκολία για τον σκηνοθέτη μπορεί να είναι ότι μια φαντασίωση χάνει τη γοητεία της, όταν αντικειμενοποιείται στην οθόνη και γίνεται πραγματικότητα. Κάποια από τα δυσμενή σχόλια μπορούν να εξηγηθούν από αυτό. Όμως, αυτή η ταινία έχει μια πολύ ιδιαίτερη μαγεία και γοητεία και ο Kubrick χειρίζεται επιδέξια το μέσον του σε ένα μελαγχολικό αριστούργημα, που μεταφέρει τη βιεννέζικη παρακμή του fin-de-siècle σε μια σύγχρονη αμερικανική σκηνή. Παράλληλα, σε αυτό τα ναρκωτικά προκαλούν μια αλλοιωμένη κατάσταση συνείδησης, που οδηγεί σε γεγονότα που ξεπερνούν τα όρια της καθημερινής πραγματικότητας και απειλούν μια ασφαλή ζωή. Ο ισχυρισμός του Kubrick ότι οι απειλές της Μυστικής Εταιρείας ήταν κατασκευασμένες και ότι όλα ήταν μια φάρσα αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό, ακόμh κι όταν προστίθεται ο Ζίγκλερ για να εξηγήσει το μυστήριο των κατορθωμάτων του Μπιλ.
Η μάσκα στο μαξιλάρι έχει κάποια σχέση με αυτό, υποδηλώνοντας μαγεία και απογοήτευση, έκσταση και φόβο, φαντασία και απογοήτευση και το φάσμα των συναισθημάτων που τα συνοδεύουν, αλλά, τελικά, δεν είναι σαφές πού βρίσκεται η αλήθεια. Είναι το κλειδί για την αποκάλυψη των μυστικών, αλλά διατηρεί το μυστήριο, την ασάφεια και την ανησυχία του, αντικατοπτρίζοντας τον τόνο και τον υπαινιγμό της νουβέλας.
Η ιδιότυπη ατμόσφαιρα της ταινίας οφείλεται, εν μέρει, στην τεχνική διπλασιασμού του Kubrick, με την οποία συνδύασε τη νουβέλα του Schnitzler με ένα σκηνικό εποχής για να δημιουργήσει μια χρονική επικάλυψη. Το αποτέλεσμα ήταν ένα καθηλωτικό ταξίδι στα βάθη του ανθρώπινου ψυχισμού και στη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης, που δεν γνωρίζει χρονικούς περιορισμούς. Το απόκοσμο soundtrack είναι, επίσης, ένα μείγμα αρχαίων και σύγχρονων μελωδιών, χαρούμενων ρυθμών βαλς και δυσοίωνης ατονικότητας στο leitmotif του πιάνου που συνδέεται με τη Μυστική Εταιρεία και τη Μάσκα. Οι έννοιες και τα θέματα της νουβέλας υποστηρίζονται ή διακωμωδούνται ειρωνικά από τα μουσικά στοιχεία, τα οποία μαζί με τις εικόνες δημιουργούν υπνωτικά αποτελέσματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ebert R.: Eyes Wide Shut, Movie Review, 28.Feb.2001, Chicago
- Frenzel H.: Dateb deutscher Dichtung, I. Von den Anfängen bis zur Romantik. München: Deutscher Taschenbuch, Verlag, 1970
- Eyes Wide Shut (1999), imdb.com, διαθέσιμο εδώ
- ΟΝΕΙΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ / SCHNITZLER ARTHUR, politeianet.gr, διαθέσιμο εδώ
