Της Αγγελίνας Στύλα,
Η σημερινή πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από έναν συνεχή αγώνα και καθημερινές θυσίες στον βωμό της δόξας και της επιτυχίας. Γνωρίζουμε αρκετά παραδείγματα αθλητών, που η χρήση συνταγογραφούμενων ή μη αμφιταμινοειδών χαπιών για τη βελτίωση της απόδοσης τους και την καταγραφή των υψηλών σκορ, που θα τους διακρίνει σε παγκόσμια κλίμακα, έχει γίνει συνήθεια. Ωστόσο, υπάρχει μια αντικειμενική δυσκολία και στο έργο όλων εκείνων των φοιτητών, που σπουδάζουν σε ιδιαίτερα απαιτητικές σχολές σε κορυφαία πανεπιστήμια σε πολλές χώρες στον κόσμο, το οποίο «διευκολύνεται» με τη χρήση των έξυπνων αυτών χαπιών. Η πραγματικότητα, ωστόσο, δεν είναι τόσο ευχάριστη όσο ακούγεται, καθώς ενέχει πολυάριθμους κινδύνους, η άγνοια των οποίων μπορεί να οδηγήσει πολλούς φοιτητές και μαθητές σε καταστροφικές συνέπειες για την υγεία τους. Προτού, λοιπόν, αναλύσουμε το πολυδιάστατο αυτό θέμα του «πνευματικού ντόπινγκ», έρχεται το εξής ερώτημα: κατά πόσο αξίζει να θέσουμε σε κίνδυνο την υγεία μας στον βωμό της ακαδημαϊκής επιτυχίας;
Μερικές από τις ουσίες που χρησιμοποιούνται για σκοπούς πνευματικού ντόπινγκ περιλαμβάνουν την αμφεταμίνη, τη μοδαφινίλη, την πιρακετάμη, την εφεδρίνη και την ψευδοεφεδρίνη, που ανήκουν στην ευρύτερη κατηγορία των νοοτροπικών φαρμάκων. Πρόκειται για διατροφικά σκευάσματα που περιέχουν ουσίες, που εμπλέκονται στις λειτουργίες του εγκεφάλου και υπό φυσιολογικές συνθήκες χρησιμοποιούνται στη θεραπεία διαφόρων ασθενειών, όπως η νόσος του Αλτσχάιμερ, η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ/Υ) και η σχιζοφρένεια.
Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται καθώς από τη στιγμή που θα δράσουν διεγερτικά στον ανθρώπινο εγκέφαλο, απαιτούνται ολοένα και μεγαλύτερες δόσεις από μεμονωμένα χάπια η συνδυασμό διαφορετικών κάθε φορά προκειμένου να επιτυγχάνονται τα ίδια αποτελέσματα και οι επιθυμητές ενισχυμένες επιδόσεις και αυτό μπορεί να ερμηνευτεί από τον μηχανισμό δράσης τους. Τα νοοτροπικά δεν δρουν άμεσα απελευθερώνοντας νευροδιαβιβαστές ή ως συνδέτες υποδοχέων, αλλά βελτιώνουν την παροχή γλυκόζης και οξυγόνου στον εγκέφαλο, έχουν αντιυποξικά αποτελέσματα και προστατεύουν τον εγκεφαλικό ιστό από τη νευροτοξικότητα. Επίσης, επηρεάζουν θετικά τη σύνθεση νευρωνικών πρωτεϊνών και νουκλεϊκών οξέων και διεγείρουν το μεταβολισμό των φωσφολιπιδίων στις νευροορμονικές μεμβράνες.
Μάλιστα, ορισμένα νοοτροπικά φάρμακα έχει βρεθεί ότι επηρεάζουν την εξάλειψη των ελεύθερων ριζών οξυγόνου, έχουν δράση κατά της συσσώρευσης τους και βελτιώνουν την πλαστικότητα των ερυθροκυττάρων. Αυτό ενισχύει τις ρεολογικές ιδιότητες του αίματος (ικανότητα ροής), κυρίως στον εγκέφαλο. Αυτές οι ουσίες είναι μεταβολικά δραστικές, αλλά τα περισσότερα νοοτροπικά δεν εμφανίζουν άμεσες επιδράσεις μετά από μία μόνο δόση, απαιτώντας παρατεταμένη περίοδο χρήσης, όπως και προαναφέρθηκε. Για να θεωρηθεί «πετυχημένο» ένα νοοτροπικό, θα πρέπει να είναι σε θέση να διαπεράσει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, για να βελτιώσει τον μεταβολισμό του εγκεφάλου, ενώ η μακροχρόνια χρήση κρίνεται απαραίτητη για την επίτευξη μη μεταβαλόμενων αποτελεσμάτων.
Οι ανεπιθύμητες ενέργειες των νοοτροπικών φαρμάκων είναι ασυνήθιστες και σπάνια είναι σοβαρές. Hυπερδοσολογία, όμως, εκτός από την ατομική δυσανεξία, μπορεί να οδηγήσει σε άλλα συμπτώματα, όπως ζάλη, ανησυχία, ναυτία, πονοκέφαλο, διαταραχή ύπνου ή αύξηση της λίμπιντο. Τα νοοτροπικά φάρμακα αντενδείκνυνται αυστηρά σε υπερευαισθησία, εγκυμοσύνη και γαλουχία. Οι ερευνητές επισημαίνουν, επίσης, ηθικούς προβληματισμούς, παρόμοιους με αυτούς που καραδοκούν στο θέμα του αθλητικού ντόπινγκ. Οι περισσότερες από τις μεγάλες επιστημονικές μελέτες δεν έχουν αποδείξει ακόμη την πλήρη ασφάλεια χρήσης νοοτροπικών για όλους τους υγιείς ανθρώπους, ωστόσο έχουν επιβεβαιωθεί ορισμένα από τα συστατικά τους, που έχουν αναμφισβήτητα οφέλη στην υγεία.
Οι ενδείξεις αυτές περιλαμβάνουν τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, που περιέχονται σχεδόν σε όλα τα διατροφικά αυτά σκευάσματα και μπορούν να ωφελήσουν τον εγκέφαλο και τη γενική υγεία, αλλά και την καφεΐνη, η οποία μπορεί να βελτιώσει τη διανοητική εστίαση βραχυπρόθεσμα. Όπως με κάθε συμπλήρωμα, υπάρχει κίνδυνος παρενεργειών και αλληλεπιδράσεων με άλλα φάρμακα και για τον σκοπό αυτό κρίνεται απαραίτητο οι άνθρωποι, να μιλήσουν με τους γιατρούς τους για την ασφάλεια οποιουδήποτε συμπληρώματος πριν το λάβουν.
Επίσης, ορισμένα συμπληρώματα μπορεί να μην περιέχουν τα συστατικά που αναγράφουν οι ετικέτες τους, λόγω του γεγονότος ότι δεν είναι συνταγογραφούμενα και είναι ιδιαίτερα εύκολο να βρεθούν. Μια μελέτη προϊόντων rhodiola, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι ορισμένα περιέχουν μολυσματικές ουσίες ή άλλα συστατικά, που δεν αναφέρονται στην ετικέτα. Για τον λόγο αυτόν, είναι σημαντικό να αγοράζονται συμπληρώματα μόνο από αξιόπιστες εταιρείες, που υποβάλλονται σε ανεξάρτητες δοκιμές.
Συνοψίζοντας λοιπόν, πρόκειται για ένα αρκετά αμφιλεγόμενο ζήτημα, που περιλαμβάνει τόσο θετικά όσο και αρνητικά στοιχεία, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα τομέων της καθημερινής ζωής. Είναι γεγονός πως όσο μεγαλώνει ο ανταγωνισμός των φοιτητών στα πιο απαιτητικά πανεπιστήμια και των μαθητών στα πιο απαιτητικά σχολεία για τη διεκδίκηση των μετέπειτα αξιότερων θέσεων, είναι αδύνατη η εξάλειψη των χαπιών, που τους διευκολύνουν σε έναν βαθμό και βελτιώνουν το έργο τους. Ωστόσο, οι κατάλληλοι φορείς οφείλουν να καταστήσουν απολύτως ασφαλή τα συστατικά τους και να εφαρμόσουν την υποχρεωτική συνταγογράφησή τους, προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανές παρενέργειες, που θα μπορούσαν και να βλάψουν τα νέα παιδιά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Nootropics as Cognitive Enhancers: Types, Dosage and Side Effects of Smart Drugs, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- What are nootropics (smart drugs)?, ΜedicalNewsToday. Διαθέσιμο εδώ
