Toυ Νίκου Χριστοδούλου,
Στην Ελλάδα, παραδοσιακά, και κυρίως στα χρόνια της Mεταπολίτευσης, οι εκλογικές διαδικασίες μονοπωλούνται από το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής. Στις διάφορες παραλλαγές της, η ενισχυμένη αναλογική αποτελεί ένα μεικτό σύστημα, που υποτίθεται ισορροπεί μεταξύ της δίκαιης εκπροσώπησης όλων των κομμάτων που εκπροσωπούνται στη βουλή και της ανάγκης η χώρα να έχει μια σταθερή και αποτελεσματική κυβέρνηση. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι το κόμμα, το οποίο έρχεται πρώτο με το πέρας των εκλογών, κερδίζει επιπλέον έδρες από εκείνες που αναλογούν στο ποσοστό που έλαβε συνήθως εις βάρος του δεύτερου κόμματος και, δευτερευόντως, των μικρότερων κομμάτων.
Το συγκεκριμένο εκλογικό σύστημα συναντάται εξαιρετικά σπάνια στην υπόλοιπη Ευρώπη και δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι πρόκειται για τον πιο παράδοξο τρόπο εκλογής βουλευτών, καθώς, στην πράξη, παραβιάζει την αρχή της αναλογικής εκπροσώπησης και, δεδομένων των πολυεδρικών περιφερειών στις οποίες χωρίζεται η χώρα, δεν έχει τα πλεονεκτήματα του αγγλοσαξονικού συστήματος, First past the post.
First past the post (FPTP)
Κατά τη διάρκεια των βουλευτικών εκλογών, σε κάθε μια από τις εκλογικές περιφέρειες ανά την επικράτεια, διεξάγονται ξεχωριστές αναμετρήσεις. Για να εκλεγεί κανείς βουλευτής, χρειάζεται τον μεγαλύτερο αριθμό ψήφων στην εκλογική του περιφέρεια. Αυτό σημαίνει ότι σε μια περιφέρεια με 1000 εκλογείς και συνολικά 10 υποψηφίους, αν 8 από αυτούς λάβουν 100 ψήφους έκαστος, ένας πάρει 99 και ένας 101, ο τελευταίος εκλέγεται και ας μην έχει παρά μόνο μια ελάχιστη σχετική πλειοψηφία, που αντιστοιχεί μόλις σε κάτι πάνω από το 10% των ψηφοφόρων. Συνεπώς, σε πολλές περιφέρειες, ο βουλευτής δεν εκλέγεται πραγματικά από την πλειοψηφία του κόσμου.
Ακόμα κι αν εκατομμύρια ψηφοφόροι υποστηρίζουν το ίδιο κόμμα, αν είναι αραιά κατανεμημένοι σε όλην τη χώρα, μπορεί να εκλέξουν ελάχιστους βουλευτές ή ακόμη και κανέναν, γεγονός που σημαίνει ότι ένας τεράστιος αριθμός ψηφοφόρων μένει ουσιαστικά χωρίς αντιπροσώπευση στο κοινοβούλιο. Πολλοί λιγότεροι άνθρωποι που υποστηρίζουν ένα άλλο σχήμα, αλλά είναι συγκεντρωμένοι σε μια περιοχή, θα μπορούσαν να καταλήξουν με περισσότερους βουλευτές.
Αυτό σημαίνει ότι ο αριθμός των βουλευτών που έχει ένα κόμμα στο κοινοβούλιο σπάνια ταιριάζει με τη δημοτικότητά τους στο κοινό, ενώ πιθανό είναι την εξουσία να αναλαμβάνουν μονοκομματικές κυβερνήσεις, που έχουν έρθει στη δεύτερη θέση στις εκλογές. Αυτό τείνει να δημιουργήσει δύο μεγάλα κόμματα, καθώς τα μικρά κόμματα χωρίς γεωγραφική βάση δυσκολεύονται να κερδίσουν έδρες.
Μεικτό αναλογικό σύστημα μελών (MMP)
Σύμφωνα με τα συστήματα MMP, οι θέσεις του διευρυμένου ψηφοδελτίου επικρατείας απονέμονται για την αντιστάθμιση τυχόν δυσαναλογίας, που προκαλείται από τα αποτελέσματα των εδρών της κάθε περιφέρειας. Για παράδειγμα, εάν ένα κόμμα κερδίσει το 10 τοις εκατό των ψήφων σε εθνικό επίπεδο, αλλά καμία μονοεδρική εκλογική περιφέρεια, τότε θα του απονεμηθούν αρκετές έδρες από τις λίστες επικρατείας, ώστε η εκπροσώπησή του να ανέλθει στο 10 τοις εκατό των εδρών στο νομοθετικό σώμα. Οι ψηφοφόροι μπορούν να έχουν δύο διαφορετικές επιλογές, όπως στη Γερμανία και τη Νέα Ζηλανδία, μία για τις μονοεδρικές, όπου στην ουσία ψηφίζουν αυτόν που θεωρούν ικανότερο να τους εκπροσωπήσει, και μία στις λίστες επικρατείας, στις οποίες ο εκλογέας επιλέγει το κόμμα που θέλει να τον κυβερνήσει. Εναλλακτικά, οι ψηφοφόροι μπορούν να κάνουν μόνο μία επιλογή, με τα σύνολα των κομμάτων να προέρχονται από τα σύνολα των μεμονωμένων υποψηφίων περιφερειών.
Ενώ το MMP διατηρεί τα οφέλη αναλογικότητας των συστημάτων με λίστες, όπως σε Ολλανδία και Ισραήλ, διασφαλίζει, επίσης, ότι οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι συνδέονται με γεωγραφικές περιφέρειες. Ωστόσο, όταν οι ψηφοφόροι έχουν δύο ψήφους —μία για το κόμμα και μία για τον τοπικό τους εκπρόσωπο— δεν γίνεται πάντα κατανοητό ότι η ψήφος για τον τοπικό εκπρόσωπο είναι λιγότερο σημαντική από την ψήφο του κόμματος για τον καθορισμό της συνολικής κατανομής των εδρών στο νομοθετικό σώμα και, συνεπώς, για την εκλογή του κυβερνώντος κόμματος. Επιπλέον, το MMP μπορεί να δημιουργήσει δύο κατηγορίες νομοθετών, μια ομάδα που είναι, κατά κύριο λόγο, υπεύθυνη για μια εκλογική περιφέρεια και μια άλλη από τον εθνικό κατάλογο κομμάτων, χωρίς γεωγραφικούς δεσμούς και υπεύθυνη για τα κομματικά θέματα. Αυτό μπορεί να έχει συνέπειες στην ενότητα των κομμάτων και να δημιουργήσει ρευστές καταστάσεις στο κοινοβούλιο.
Γνήσιο αναλογικό σύστημα
Τα συστήματα αναλογικής εκπροσώπησης στοχεύουν στην κατανομή των εδρών στα κόμματα κατά προσέγγιση, ανάλογα με τον αριθμό των ψήφων που ελήφθησαν. Για παράδειγμα, εάν ένα κόμμα κερδίσει 20% των ψήφων, τότε το εκλογικό σύστημα θα του δώσει πάνω κάτω 20% των εδρών του κοινοβουλίου, δηλαδή –στη δική μας περίπτωση– περίπου 60 έδρες. Βέβαια, επειδή η διαδικασία μεταφοράς του εκλογικού ποσοστού σε έδρες παράγει κλασματικούς αριθμούς, η απόλυτη ακρίβεια στο τελικό αποτέλεσμα σπανίως καθίσταται δυνατή. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η ατέλεια, αλλά και για να εξυπηρετηθεί η ανάγκη της διασφάλισης σταθερότητας, εφαρμόζεται συχνά η μέθοδος D’Hondt, που εξασφαλίζει ότι η κατανομή των εδρών των μερών, που πρόκειται για ακέραιους αριθμούς, είναι όσο το δυνατόν πιο αναλογική. Η μέθοδος D’Hondt ελαχιστοποιεί τον αριθμό των ψήφων που δεν προσμετρώνται στον τελικό υπολογισμό, έτσι ώστε οι υπόλοιπες ψήφοι να μεταφέρονται σε θέσεις στο κοινοβούλιο, ακριβώς αναλογικά.
Εμπειρικές μελέτες, που βασίζονται σε άλλες πιο δημοφιλείς έννοιες της δυσαναλογικότητας, δείχνουν ότι η μέθοδος D’Hondt είναι μία από τις λιγότερο αναλογικές μεταξύ των μεθόδων αναλογικής αναπαράστασης. Αυτό συμβαίνει, καθώς το σύστημα D’Hondt, προκειμένου να διασφαλίσει τη δυνατότητα κυβερνησιμότητας, τείνει να ευνοεί ελαφρώς τα μεγαλύτερα κόμματα ή τους εκλογικούς συνασπισμούς και λιγότερο τις μικρότερες παρατάξεις.
Έχοντας όλα τα παραπάνω υπόψιν, γίνεται σαφές ότι στην Ευρώπη (και στη νότια Ευρώπη) υπάρχει παράδοση εκλογικών συστημάτων αναλογικών, τα οποία στην πράξη έχουν με επιτυχία διασφαλίσει εκλογική σταθερότητα. Η απάντηση, λοιπόν, στη θεωρία «Στην Ελλάδα δεν έχουμε νοοτροπία συνεργασιών και, γι’ αυτό, ένα αναλογικό σύστημα δεν μπορεί να στεριώσει» είναι «Να αποκτήσουμε αυτήν τη νοοτροπία! Δεν είναι δυνατόν να συντηρούμε κάθε χαρακτηριστικό του κακού μας εαυτού, απλώς με τη δικαιολογία ότι αυτοί είμαστε». Γιατί τότε, δεν έχουμε κανένα λόγο να περιμένουμε ποτέ, ούτε συγκλίσεις σε μεγάλα ζητήματα ούτε αποτελεσματικό κράτος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αντώνη M. Παντελή, Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου, Εκδόσεις Λιβάνη, 2018
- First Past the Post, Electoral Reform Society, διαθέσιμο εδώ
