Του Νικήτα Μίστσενκο,
Καταλαμβάνοντας το μεγαλύτερο ποσοστό του πλανήτη, οι ωκεανοί –κοινώς η «θάλασσα»– ήταν, παραμένουν και πρόκειται να είναι ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη ζωή του πληθυσμού της Γης. Πέρα από τα φυσικά οφέλη που οι θάλασσες προσφέρουν στον κόσμο, όπως οι επιπτώσεις στις καιρικές συνθήκες και το κλίμα όλων των περιοχών στην οικουμένη, υπάρχουν και κάποια ζητήματα που ανακύπτουν, μετά από την παρέμβαση, φυσικά, του ανθρώπου.
Η ναυσιπλοΐα είναι μια πρακτική των ανθρώπινων πολιτισμών, ενδείξεις για την οποία υπάρχουν ήδη από την προϊστορία. Από τότε έως σήμερα, πολλά είναι αυτά που έχουν αλλάξει. Η ναυσιπλοΐα και το δικαίωμα σε αυτή δημιούργησαν αυτοκρατορίες στις οποίες «ο ήλιος δεν έδυε σε καμία περιοχή που βρισκόταν υπό την κυριαρχία τους», αποτέλεσαν αιτίες πολέμου, αλλά και λόγους που οδήγησαν σήμερα να μιλάμε για θαλάσσια ασφάλεια.
Τι είναι η θαλάσσια ασφάλεια;
Η Σύμβαση του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας δεν ερμηνεύει τον όρο. Υπάρχουν κάποιες αναφορές, που κυρίως, όμως, προβλέπουν κανόνες που απευθύνονται για τα άτομα που επιβαίνουν στο «πλοίο». Τι προβλέπεται, όμως, όταν πρόκειται για μη επανδρωμένα σκάφη;
Ο όρος «θαλάσσια ασφάλεια» γίνεται αντιληπτός από τον καθένα με διαφορετικό τρόπο. Η περιοχή αλλά και η χρονική περίοδος στην οποία ζει το άτομο είναι παράγοντες που δεν επιτρέπουν να υπάρχει ένας ορισμός κοινώς αποδεκτός. Η Ευρωπαϊκή Ένωση με τον όρο «θαλάσσια ασφάλεια» εννοεί την προστασία της υποθαλάσσιας κληρονομιάς, αλλά και προστασία από απειλές όπως η τρομοκρατία και η (παράνομη) μετανάστευση.
Μπορεί, όμως, το ίδιο να ισχύει και στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου;
Η απάντηση είναι φυσικά όχι.
Σε χώρες-μέλη της Αφρικανικής Ένωσης, όπου ακόμη το σύστημα φάρων είναι πρωτόγονο, εάν υπάρχει καν, η προστασία της υποθαλάσσιας κληρονομιάς έρχεται σε δεύτερη, στη καλύτερη των περιπτώσεων, μοίρα. Εκεί, το βάρος πέφτει στην προστασία από το διασυνοριακό έγκλημα και την προστασία από την καταστροφή του θαλάσσιου περιβάλλοντος, με την ανάπτυξη των υποδομών ναυσιπλοΐας να είναι στην κορυφή της ατζέντας.
Η Ένωση των χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας, από την άλλη πλευρά, δίνει ιδιαίτερο βάρος στην προστασία από την πειρατεία, την παράνομη αλιεία και συμπεριλαμβάνει την προσπάθεια επίλυσης διασυνοριακών διαφορών.
Στη γειτονιά μας, πριν από λίγο καιρό, τέθηκε σε ψήφιση η νέα ευρωπαϊκή πολιτική για τη θαλάσσια ασφάλεια. Δεν μένει παρά να παρθεί η απόφαση και με την ανακοίνωσή της να γίνει γνωστό τι καινούριο και τι διαφορετικό προβλέπεται, σε σχέση με την αντίστοιχη του 2014.
Στην προσπάθεια να καθορίσουμε το περιεχόμενο της «θαλάσσιας ασφάλειας», συμπεριλαμβάνουμε 4 μεγάλες κατηγορίες: το θαλάσσιο περιβάλλον, την οικονομική ανάπτυξη, την εθνική ασφάλεια, αλλά και την ασφάλεια του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα, κάποιες λέξεις και φράσεις κλειδιά θα μπορούσαν να είναι: η ναυτική ασφάλεια από ατυχήματα, η κλιματική αλλαγή, που αν δεν αφορμάται από την παρέμβαση του ανθρώπου, την αντιμετωπίζει ως καταλύτη και οι τρομοκρατικές ενέργειες που λαμβάνουν χώρα στις θάλασσες του κόσμου. Φυσικά, με αυτό μπορούμε να συνδέσουμε την παράνομη μεταφορά ανθρώπων, παλιότερα δουλεμπόριο, σήμερα “human trafficking” που κατάφωρα καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η πειρατεία, το λαθρεμπόριο, που οδηγεί και στη μεταφορά όπλων (μαζικής ή και όχι καταστροφής), οι διακρατικές διεκδικήσεις που οδηγούν σε φαινόμενα, όπως η παράνομη, λαθραία και άναρχη αλίευση, αλλά και γενικά η μόλυνση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Είναι, άλλωστε, μια αρχαία πρακτική η άσκηση πίεσης στον εχθρό σου, ασκώντας τη βασιζόμενος στην εξάρτησή του στο νερό, είτε αυτό είναι αλμυρό είτε όχι.
Ευρωπαϊκή Ένωση και θαλάσσια ασφάλεια
Σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχουν προσπάθειες να διασφαλιστεί η θαλάσσια ασφάλεια.
Όντας μέλος της Ε.Ε η Ελλάδα, θα ήταν κάλλιστο να αναφερθούν κάποιες ναυτικές αποστολές της. Η σημαντικότερη ενδεχομένως ναυτική επιχείρηση που ενορχηστρώθηκε και συνεχίζει να πριμοδοτείται από την Ε.Ε. είναι η EUNAVFOR Somalia. Από το 2008 έως και σήμερα (έλαβε επέκταση ως τον Δεκέμβριο του 2024), η αποστολή αυτή προστατεύει τα νερά ανοιχτά της Σομαλίας, ενώ η περιοχή αρμοδιότητάς της είναι από τα βόρεια της Μαδαγασκάρης έως την Ερυθρά Θάλασσα και από τις ακτές της ανατολικής Αφρικής ως ανοικτά του Ομάν και της Υεμένης. Αποτελεί μια από τις πιο επιτυχημένες αποστολές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αυτό αντικατοπτρίζεται στα δεδομένα: πάνω από 170 άτομα κατηγορούμενα για πειρατεία, παραδόθηκαν στις αρχές, σχεδόν 14 χιλιάδες κιλά ναρκωτικών κατασχέθηκαν, ενώ, παράλληλα διανεμήθηκαν πάνω από 3 εκατομμύρια κιλά ιατροφαρμακευτικών προϊόντων και φαγητού.
Μια ακόμα ναυτική επιχείρηση της Ε.Ε. είναι αυτή με το ακρωνύμιο EUNAVFOR Med Irini. Περιοχή δράσης είναι η Κεντρική Μεσόγειος, ενώ βάση όλης της επιχείρησης αποτελεί η Ιταλία. Στόχος της είναι να συμβάλλει στην αποτελεσματικότητα του εμπάργκο όπλων που έχει αποφασιστεί για τη Λιβύη. Η εντολή δόθηκε το 2020 ως τον Μάρτιο του 2021. Τα αποτελέσματά της φαίνονται και κρίνονται από τους ειδικούς μάλλον φτωχά.
Μια ακόμα απόχρωση του όρου θαλάσσια ασφάλεια είναι και η προστασία ζωνών που αποδεδειγμένα αποτελούν βιότοπο. Σε πολλούς είναι γνωστές οι περιοχές Natura 2000, πολλές από τις οποίες είναι και θαλάσσιες. Σε αυτές τις περιοχές είναι επιτρεπτό να παρθούν πιο αυστηρά μέτρα για τη διέλευση πλοίων από αυτές. Παράδειγμα είναι η απαγόρευση πλου κατά της διάρκεια της νύχτας.
Συμπεραίνοντας, γίνεται αντιληπτό πως προσπάθειες για την προώθηση της θαλάσσιας ασφάλειας σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχουν, αυτό, όμως, δεν σημαίνει πως τα αποτελέσματα είναι πάντοτε ενθαρρυντικά. Η πορεία αυτού του ζητήματος παγκόσμιας σημασίας θα φανεί εν καιρώ. Εσύ νιώθεις ασφαλής στην θάλασσα;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ιστοσελίδα της EUNAVFOR – Operation Atlanta. Διαθέσιμη εδώ
- Ιστοσελίδα της EUNAVFOR – Operation Irini. Διαθέσιμο εδώ
