Της Νικολέτας Νικομάνη,
Ένα μεγάλο πολιτικό κύμα λαϊκισμού έχει κάνει την εμφάνισή του την τελευταία δεκαετία στις δυτικές Δημοκρατίες και όχι μόνο. Μέσα από κρίσιμα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη διεθνή πολιτική σκηνή, όπως η εκλογή του Donald Trump το 2016 στις Η.Π.Α., το Brexit και η Κυβέρνηση του Victor Orban στην Ουγγαρία, είναι φανερή η άνοδος του λαϊκισμού σε πολλές περιοχές του κόσμου. Φυσικά, η Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται στη λίστα, καθώς το μέγεθος υποστήριξης του ΣΥ.ΡΙΖ.Α., όταν εκείνο υιοθέτησε μια αριστερή λαϊκίστική προσέγγιση, είναι σημαντικό.
Τι είναι, όμως, ο λαϊκισμός; Αξίζει να αναφερθεί oτι ο όρος έχει διαφορετικούς ορισμούς. Τα λαϊκίστικά κόμματα συχνά προσδιορίζονται ως αντιπρόσωποι του απλού λαού απέναντι σε μια κοινή διεφθαρμένη ελίτ, που εξυπηρετεί αποκλειστικά τα συμφέροντά της. Αντιθέτως, η αρνητική σημασία που πολλές φορές του αποδίδεται συνδέεται με μία κατ’ επίφαση λαϊκότητα που επικαλείται ψευδά τα συμφέροντα του λαού. Σε άλλες περιπτώσεις, θεωρείται εγγενής εχθρός της Δημοκρατίας.
Σε σχέση με την Ελλάδα, είναι γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2009 έπληξε σημαντικά το ελληνικό κράτος και τα αποτελέσματα που επέφερε δεν δύναται να αντιμετωπιστούν μέχρι και σήμερα. Στην προσπάθεια της ελληνικής Κυβέρνησης να μετριάσει τα υψηλά επίπεδα φτώχειας, ανεργίας και ανισότητας επιβλήθηκαν μέτρα λιτότητας. Τα τελευταία περιλάμβαναν περικοπές σε δημοσιές δαπάνες, αύξηση των φορών, αλλά και ορισμένες μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας. Αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν οι μεγάλες κοινωνικές αναταραχές μεταξύ της ελίτ και του λαού, ο οποίος ένιωσε ότι πληρώνει τα σπασμένα της οικονομικής κρίσης.
Τα ελληνικά λαϊκίστικά κινήματα και κόμματα δεν άργησαν να εκμεταλλευτούν το αίσθημα θύμου και οικονομικής ανασφάλειας του λαού. Τοποθετηθήκαν κατά του διεφθαρμένου κατεστημένου, υποστηρίζοντας τον λαό. Με αυτόν τον τρόπο, το αριστερό κόμμα του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. τάχθηκε κατά των μέτρων λιτότητας, υποσχέθηκε να υπερασπιστεί τα συμφέροντα του κοινού λαού και κέρδισε τεράστια υποστήριξη. Συνδυαστικά με τον οικονομικό παράγοντα, κυριαρχεί μεταξύ πολλών Ελλήνων η αντίληψη, ότι η ελληνική Κυβέρνηση είναι διεφθαρμένη και εκτός επαφής σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες και αδυναμίες του λαού. Αυτή η κατάσταση τροφοδοτεί τα λαϊκίστικά κόμματα, καθώς τοποθετούνται ως μη μέλη του πολιτικού συστήματος διαφθοράς. Έτσι, χαίρουν μεγαλύτερης αποδοχής μεταξύ του ψηφοφόρων, που αντιμετωπίζουν την πολιτική διαδικασία των εκλογών με κυνισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολιτικής διαφθοράς στην Ελλάδα είναι το διεθνές σκάνδαλο της φαρμακοβιομηχανικής εταιρείας Novartis, από την οποία αρκετοί πολιτικοί υψηλών θέσεων δέχτηκαν δωροδοκίες. Η υπόθεση διερευνήθηκε, αρχικά, από ξένες αρχές, γεγονός που ενισχύει την έλλειψη εμπιστοσύνης των Ελλήνων πολιτών στην Κυβέρνηση.
Σημαντικό κομμάτι της ανόδου του λαϊκισμού στην Ελλάδα συνδέεται με το ιστορικό της υπόβαθρο. Οι παραδόσεις και η πολιτιστική κληρονομιά των Ελλήνων είναι συνδεδεμένες με ένα βαθιά ριζωμένο αίσθημα εθνικής ταυτότητας, που βρίσκεται υπό συνεχή απειλή. Σήμερα η λεγόμενη «απειλή» για πολλούς Έλληνες έχει τη μορφή της παγκοσμιοποίησης, αλλά και της μαζικής μετανάστευσης. Ειδικά για τη μετανάστευση, δεν εκλαμβάνεται σαν ευκαιρία, αλλά σαν απειλή, όταν επικρατεί τέτοιου μεγέθους ανασφάλειας για το μέλλον. Για ακόμα μια φορά, αυτό το αίσθημα εθνικής ταυτότητας έχει αποτελέσει αντικείμενο εκμετάλλευσης από λαϊκιστικά κινήματα και κόμματα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής, η οποία κινητοποίησε την υποστήριξη του ελληνικού λαού στη βάση της προστασίας της εθνικής ταυτότητας και κατά των απειλών της μετανάστευσης και της πολυπολιτισμικότητας. Είναι φανερό από το παράδειγμα της Χρυσής Αυγής, ότι ο λαϊκισμός με τη μειωτική του έννοια έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στην ελληνική κοινωνία, όσο και στις ευρύτερες περιοχές. Οι επιπτώσεις, κατά κύριο λόγο, αφορούν την επιδείνωση της αναταραχής μεταξύ των πολιτικών αντιπάλων, αλλά και την αυξημένη βία και τα εγκλήματα απέναντι σε μετανάστες, μειονότητες και άλλες ομάδες ανθρώπων που ζουν στο περιθώριο.
Εκτός αυτού, τα λαϊκίστικά κόμματα τείνουν να υιοθετούν πιο απομονωτικές πολιτικές και να απομακρύνονται από διεθνείς συμφωνίες, καθώς αντιλαμβάνονται την παγκοσμιοποίηση σαν μια πιθανή απειλή που θα είναι καταστροφική για τη χώρα. Ωστόσο, η Ελλάδα με τα σημερινά της δεδομένα είναι μια χώρα που δύσκολα θα επιβιώσει, ως ανεξάρτητη στη διεθνή σκηνή. Αυτό καθιστά απαραίτητη την ανάγκη για ύπαρξη συμμάχων, συνεργασία, στήριξη και προστασία .
Ο λαϊκισμός είναι, λοιπόν, ένα φαινόμενο που απασχολεί τη διεθνή σκηνή, ήδη, από τη δεκαετία του ’60 και η εξέλιξή του είναι σταθερή μέχρι σήμερα. Οι παράγοντες που συμβάλουν στην άνοδό του ποικίλουν και συνδέονται στενά με μια στάση καχυποψίας απέναντι στο κατεστημένο και την παγκοσμιοποίηση. Συνεπώς, δεν μπορούμε να προβλέψουμε τον δρόμο που θα ακολουθήσει στο μέλλον, λόγω της πολυδιάστατης φύσης του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Populism –Root Causes, Power Grabbing and Counter Strategy, Karl Aiginger, διαθέσιμο εδώ
- Western Populism May Be Entering An Awkward Adolescence, nytimes.com, διαθέσιμο εδώ
