Της Δήμητρας Σταματάκη,
Τα κοινωνικά δικαιώματα αποτελούν μία σημαντική κοινωνική κατάκτηση και ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του πνεύματος των κοινωνιών διεθνώς και ειδικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης. Παρά το γεγονός ότι θεωρητικά παρέχονται τα ίδια δικαιώματα προστασίας σε όλους τους πολίτες μίας κοινωνίας, δεν είναι όλοι οι πολίτες ίσοι. Πολλοί αντιμετωπίζουν ακόμη και σήμερα, στην υποτιθέμενη εποχή του ουμανισμού, πλήθος διακρίσεων.
Τα άτομα με αναπηρία είναι μια μεγάλη ομάδα του πληθυσμού διεθνώς, η οποία αντιμετωπίζει προβλήματα που αφορούν αυτές τις άδικες διακρίσεις και την έλλειψη παροχής ευκαιριών σε αυτά τα άτομα, οι οποίες με τη σειρά τους θα μπορούσαν σταδιακά να εξαλείψουν αυτές τις διακρίσεις.
Μηχανισμοί προστασίας για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία έχουν δημιουργηθεί στην Αμερική, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή όπως και τα Ηνωμένα Έθνη (Η.Ε.) και έχουν συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός σημαντικού σώματος διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Ε.Ε., ωστόσο, ξεχωρίζει στον τομέα προστασίας των ατόμων με αναπηρία από διακρίσεις. Όλα ανεξαιρέτως τα κράτη-μέλη της έχουν υπογράψει τις ακόλουθες συνθήκες των Η.Ε. για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι οποίες απαγορεύουν στο σύνολό τους τις διακρίσεις. Το διεθνές σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα (ICCPR)7, το διεθνές σύμφωνο για τα οικονομικά, κοινωνικά και μορφωτικά δικαιώματα (ICESCR)8, τη διεθνή σύμβαση για την εξάλειψη κάθε μορφής φυλετικής διάκρισης (ICERD)9, τη σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεως κατά των γυναικών (CEDAW)10, τη σύμβαση κατά των βασανιστηρίων 11 και τη σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού (CRC)12. Τέλος, η (CRPD)13, είναι η πιο πρόσφατη συνθήκη που αφορά τον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και συγκεκριμένα των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, η οποία θεσπίστηκε σε επίπεδο Η.Ε.
Πολύ σημαντικό είναι να αναφερθούν «τα αποτελέσματα της Έρευνας «Ειδικό Ευρωβαρόμετρο-Διάκριση στην Ευρωπαϊκή Ένωση- Ιανουάριος 2007», στην οποία καταγράφονται οι αντιλήψεις των πολιτών των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά τις 6 αιτίες διάκρισης (φύλο, φυλετική ή εθνική καταγωγή, θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις, ηλικία, αναπηρία, γενετήσιος προσανατολισμός), για την καταπολέμηση των οποίων έχουν υπάρξει τα σχετικά νομοθετήματα και προέκυψαν ότι:
- το 53% υποστηρίζει ότι υπάρχει διάκριση λόγω αναπηρίας (56% στην Ελλάδα),
- το 79% ταυτίζει την αναπηρία με κοινωνικό μειονέκτημα (παρουσιάστηκε το ίδιο ποσοστό και στην Ελλάδα),
- το 77% πιστεύει πως ένα άτομο με αναπηρία, το οποίο διαθέτει τα ίδια προσόντα με ένα άτομο χωρίς αναπηρία, είναι λιγότερο πιθανό και να προσληφθεί σε μία θέση εργασίας και να καταρτιστεί, αλλά και να προαχθεί,
- το 49% θεωρεί την αναπηρία κριτήριο μη πρόσληψης μεταξύ δυο υποψηφίων, με τις ίδιες ικανότητες και προσόντα».
Η αρχή της ισότητας και της ίσης μεταχείρισης είναι χαρακτηριστικό όχι μόνο των ευρωπαϊκών, αλλά όλων των διεθνών νομοθετικών κειμένων που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Συγκεκριμένα, σε μία παρουσίαση στο International Review of Red Cross, η Mar Maltez, υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ειδική στο διεθνές δίκαιο, έχοντας και η ίδια μια μορφή αναπηρίας, περιγράφει αρκετά αληθινά παραδείγματα ανθρώπων με αναπηρίες που έχουν βιώσει διακρίσεις.
Η λέξη “I’mPOSSIBLE”, που έχει ονομάσει την εκτενή παρουσίασή της, έχει πιο βαθύ νόημα από αυτό που φαίνεται, καθώς το I’mPOSSIBLE είναι ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα από το Agitos Foundation, τη Διεθνής Παραολυμπιακή Επιτροπή (I.P.C.), που έχει στόχο να διαδώσει τις παραολυμπιακές αξίες.
«Αν ήξερα ότι είσαι ανάπηρη δε θα είχα επιτρέψει να σε προσλάβουν»
Η Amelia πρόσφατα προσλήφθηκε από έναν διεθνή οργανισμό ως αναλύτρια ανθρωπίνων θεμάτων και δικαιωμάτων, περνώντας από όλες τις νόμιμες διαδικασίες, όπως οι άλλοι υποψήφιοι με συνεντεύξεις και δοκιμαστικά. Η απάντηση που έλαβε από τον υπεύθυνο μετέπειτα ήταν ότι αν γνώριζε ότι είναι ανάπηρη δε θα την προσλάμβαναν.
«Δε χρειάζεται να φωνάζετε. Τυφλή είμαι όχι κουφή»
Η Τing γεννήθηκε τυφλή, με αποτέλεσμα να μάθει και να προσαρμοστεί από πρώιμη ηλικία σε παρουσιάσεις –ειδικές για τυφλούς– σε οποιοδήποτε μέρος και αν πήγαινε. Όταν πήγε στο Orca Refugee Camp κατά λάθος χωρίστηκε από το group της και οι υπεύθυνοι την έβαλαν με τα υπόλοιπα άτομα με αναπηρία. Εκεί κανένας δεν της μιλούσε και η μεταχείριση που λάμβαναν τα άτομα δεν ήταν η καλύτερη.
H Ting τελικά επέστρεψε στη γενέτειρά της στο Ballan της Αυστραλίας και τώρα είναι καθηγήτρια μαθηματικών στο Fugu School. Ένα από τα πολλά παραδείγματα δύναμης, την οποία έχουν αποδείξει τα άτομα με αναπηρία ότι διαθέτουν.
«Αυτό είναι βασανιστήριο, δε θα τους αφήσω να πάρουν τον αδερφό μου»
Η Malaika και ο Moon ζούσαν σε ένα μικρό χωριό στο Ballan της Αυστραλίας μετά τον θάνατο των γονιών τους. Η Malaika με τον αδερφό της πήγαιναν μαζί κάθε μέρα στο σχολείο, μέχρι που πέθανε και η γιαγιά τους, με την οποία ζούσαν μαζί. Επόμενο βήμα, εφόσον δεν είχαν κάποιον άλλον συγγενή, ήταν να αναλάβουν οι τρίτοι. Μπήκαν στο πρόγραμμα προστασίας στο Orca Refugee Camp και τα αδέρφια χωρίστηκαν. Το κορίτσι πήγε σε ειδική δομή για κορίτσια. Ο αδερφός της, Moon, ως παιδί βρισκόταν σε σοκ από τον θάνατο των οικείων προσώπων του και χρειαζόταν σοβαρή ψυχολογική υποστήριξη, εφόσον, όπως ανέφεραν και τα άτομα στη δομή, «δεν είχε επικοινωνία με το περιβάλλον». Ο χωρισμός που υπέστησαν τα αδέρφια είχε καταλυτικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του Moon και κανένας δεν έκανε κάτι για αυτό.
Η Malaika και o Moon, τελικά, όταν ενηλικιώθηκαν, εγκαταστάθηκαν σε άλλη χώρα. Η Malaika είναι σήμερα γιατρός και ο Moon πηγαίνει σε ειδικό σχολείο, έχοντας αποκτήσει πάλι το χαμόγελό του.
Τα άτομα με αναπηρίες δύνανται να επιλέξουν αυτά τον τόπο στον οποίο επιθυμούν να διαμείνουν και να ζήσουν, όπως ακριβώς και οι υπόλοιποι άνθρωποι, χωρίς να υπόκεινται σε ιδιαίτερες διευθετήσεις διαβίωσης.
Πολύ σημαντικές συνθήκες που έχουν υπογραφεί για τη θεμελίωση της προστασίας των ατόμων με αναπηρία είναι η Συνθήκη του Maastricht (1993), η Συνθήκη του Άμστερνταμ που τέθηκε σε εφαρμογή το 1999 και η Διακήρυξη της Μαδρίτης (2002). Η απαγόρευση των διακρίσεων κατοχυρώνεται με το άρθρο 14 της ΕΣΔΑ1, το οποίο διασφαλίζει την ίση μεταχείριση, όσον αφορά την απόλαυση των λοιπών δικαιωμάτων που αναγνωρίζει η σύμβαση.
Συμπερασματικά, πρώτος στόχος θα πρέπει να είναι η υλοποίηση βιώσιμων στρατηγικών, έτσι ώστε να επέλθει η πλήρης συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία και, τελικά, η ένταξη της αναπηρίας σε όλους τους τομείς πολιτικής των κρατών.
Το νομικό πλαίσιο για τις ανάγκες τους διεθνώς δεν είναι τελειοποιημένο. Έχουν παρουσιαστεί αδυναμίες ως προς την εφαρμογή των Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Ατόμων με Αναπηρία, αλλά και πιθανές ολιγωρίες στην υιοθέτησή τους.
Μέσω της εκπαίδευσης και των παραολυμπιακών αξιών είναι πιθανό και ελπιδοφόρο (I’mPOSSIBLE) να αλλάξει η οπτική με την οποία οι νέοι βλέπουν μια «διαφορετική κατάσταση», μία αδυναμία ή σωματική βλάβη. Η I’mPOSSIBLE έχει στόχο να ανοίξει τα μάτια των παιδιών και των νέων, ώστε να μπορέσουν να πετύχουν απίθανους φαινομενικά στόχους, με γνώμονα τις παραολυμπιακές αξίες: Θάρρος, Αποφασιστικότητα, Έμπνευση, Ισότητα, Ελευθερία.
«Η ελευθερία είναι όπως η ζωή. Δεν μπορεί να δοθεί η ζωή σε δόσεις. Δεν μπορεί να υπάρξει αναπνοή χωρίς σώμα, ούτε καρδιά χωρίς αιμοφόρα αγγεία. Η ελευθερία είναι ένα πράγμα -ή το έχετε όλο, ή δεν είστε ελεύθεροι.» (Martin Luther King Jr, 19 Ιουλίου 1962)
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Mar Maltez, “I’mpossible”: Some challenges of implementing international law in the area of humanitarian affairs for persons with disabilities, International Review of the Red Cross. Διαθέσιμο εδώ
- Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία και Προαιρετικό Πρωτόκολλο, Ηνωμένα Έθνη – Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του ΟΗΕ. Διαθέσιμο εδώ
