Της Κατερίνας Τσαγκαράκη,
Η φυματίωση ήταν μία ασθένεια που στιγμάτισε για πολλά χρόνια την παγκόσμια υγεία και κοινωνία. Κάθε χρόνο εκατομμύρια ανθρώπων έχαναν τη ζωή τους προσβαλλόμενοι από τον ιό. Οι συνθήκες εργασίας και η φτώχεια ενέτειναν στην ενδυνάμωση της φθίσης, για το λόγο αυτό έπρεπε να προσληφθούν μέτρα πρόνοιας και νοσηλείας, αλλά και ενημέρωση σχετικά με την ασθένεια στον κόσμο. Πολιτεία και ιδιώτες κινητοποιούνταν για την ίαση αυτής της γρήγορα μεταδιδόμενης νόσου, με την ίδρυση σανατορίων και αντιφυματικών ιατρείων. Στην Ελλάδα βέβαια δεν υπήρξε τόσο έντονη κινητοποίηση όσο σε άλλες χώρες του εξωτερικού, όπως στη Δανία, την Αγγλία και την Ελβετία. Στις αρχές του 20ου αιώνα άρχισαν να κάνουν δειλά-δειλά την εμφάνισή τους, τα πρώτα νοσηλευτήρια για φυματικούς, ένα από αυτά ήταν και το σανατόριο «Η Ζωοδόχος Πηγή» στα Χάνια Πηλίου (λόγω των ευνοούμενων κλιματολογικών συνθηκών), από τον Γεώργιο Καραμάνη, στις 2 Μαΐου 1909.
Αρχικά στεγάστηκε στο χάνι του Αντώνη Μυλιόρδου σε 1.200 μέτρα υψόμετρο, το οποίο ο Καραμάνης επισκεύασε και μετέτρεψε το οίκημα σε σανατόριο προσθέτοντας πέντε κλίνες. Το 1912 το σανατόριο διέθετε 17 κλίνες Α΄ θέσης και 10 Β΄ θέσης, οι οποίες λίγο πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έφτασαν τις 49. Τα πέντε πρώτα χρόνια ο γιατρός έμενε σε μία καλύβα, που αγόρασε από τον Γιάννη Χατζηγεωργάκη και σταδιακά ύψωσε ένα διώροφο οίκημα, το 1915 ανήγειρε δύο πτέρυγες, το 1917 άλλη μία και το 1930 την περίφημη πολυτελή πτέρυγα «λουξ».
Το 1930, το ίδρυμα είχε ολοκληρωθεί και διέθετε πλήρη εξοπλισμό: ακτινογραφικό μηχάνημα, μικροβιολογικό και χημικό εργαστήριο, φαρμακείο, αίθουσα εξετάσεων με χειρουργείο, ηλεκτρολογικές και υδραυλικές εγκαταστάσεις σε όλα τα μέρη του. Παράλληλα, υπήρχε κεντρική θέρμανση με καλοριφέρ και ηλεκτρική γεννήτρια, τηλεφωνικό κέντρο και σκοτεινός θάλαμος για όσους ασθενείς ασχολούνταν με τη φωτογραφία, αλλά και διάφορα παιχνίδια με σκοπό την ψυχαγωγία των ασθενών.
Το θέμα της φυματίωσης αποτελούσε στερεότυπο της εποχής και γι’ αυτό το λόγο δεν μπορούσε να βρει προσωπικό για το ίδρυμά του, παρά μονάχα μία νοσοκόμα από την Αθήνα, η οποία στη συνέχεια θα εγκαταλείψει το έργο και θα τα αναλάβει όλα ο Καραμάνης. Φυσικά λόγω αυτών των προλήψεων οι συγχωριανοί του δεν δέχονταν να εργαστούν στο σανατόριό του. Έχουμε έναν ξεσηκωμό στη Δράκεια από συντοπίτες του, οι οποίοι διαμαρτύρονταν για το «χτικιό» που θα τους έφερνε ο Καραμάνης στον τόπο τους, και για τη μόλυνση που θα έκανε στο νερό και τον αέρα της περιοχής. Ακόμα και κάποιοι συνάδερφοί του απέφευγαν να τον ασπαστούν μην τυχόν και τους κολλήσει. Επομένως, ο Καραμάνης στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του νοσηλευτηρίου έγινε γιατρός, νοσοκόμος, καθαριστής, μάγειρας, φαρμακοποιός. Όλα περνούσαν από τα χέρια του.
Φρόντιζε να διαφημίζει με κάθε αφορμή το σανατόριο, είτε μέσα από διαφημίσεις στον τύπο, είτε μέσα από προσωπικές ενημερώσεις φίλων και συναδέρφων του. Γνωστοποιούσε, επίσης, ότι διέμενε και ο ίδιος στο σανατόριο, καθώς το σπίτι του συνδέονταν με αυτό, πράγμα που έδειχνε ότι δεν υπάρχει πιθανότητα μόλυνσης ή μεταδοτικότητας, αλλά και τη διαρκή επίβλεψή του. Το 1930 εξέδωσε και έναν ενημερωτικό οδηγό για το σανατόριο, όπου περιελάμβανε τα συγκοινωνιακά μέσα και τις μεθόδους περίθαλψης των ασθενών.
Το σανατόριο δεν έγινε γνωστό μόνο στον ελληνικό χώρο, αλλά και στο εξωτερικό, καθώς φιλοξενούσε ασθενείς από τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή. Μάλιστα, πολλοί ήταν και οι διάσημοι ασθενείς που νοσηλεύονταν στο σανατόριο με ψευδώνυμο για να αποφευχθεί ο θόρυβος γύρω τους. Επίσης με τους Βαλκανικούς Πολέμους αυξήθηκαν και οι ασθενείς.
Όσον αφορά την ψυχαγωγία των ασθενών, ο Καραμάνης φρόντιζε τα μέγιστα γι’ αυτή, διότι πίστευε πως «για να γιατρευτεί το σώμα, θα πρέπει πρώτα να γιατρευτεί η ψυχή». Οι ασθενείς απολάμβαναν τις ηλιόλουστες μέρες σε σεζλόνγκ στην ταράτσα του ιδρύματος, πήγαιναν εκδρομές, οι πιο ελαφριά άρρωστοι έκαναν σκι, διοργανώνονταν σουαρέ, θεατρικές παραστάσεις, ακόμη και φλερτ μεταξύ των ασθενών. Το φαγητό, επίσης, ήταν άφθονο για όλους χωρίς διακρίσεις. Όλα αυτά συμβάλουν στην αναπτέρωση του ηθικού τους, ώστε να μην νιώθουν παραγκωνισμένοι. Ο Καραμάνης συνδέονταν συναισθηματικά με τους ασθενείς, που τον έβλεπαν σαν φίλο τους, αφού έρχονταν σε 24ώρη επαφή μαζί τους.
Με τον ερχομό του του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το σανατόριο βρέθηκε στο επίκεντρο των κατακτητών. Ξεκινούσε μια περίοδος καταστροφών, λεηλασιών και βομβαρδισμών από Ιταλούς, Γερμανούς και αργότερα από αντάρτες. Πιο συγκεκριμένα, στις 6 Μαρτίου 1942 το κατέλαβαν οι Ιταλοί, στις 16 Σεπτεμβρίου 1943 βομβαρδίστηκε και καταλήφθηκε από τους Γερμανούς έως στις 20 Οκτωβρίου 1944, έκτοτε θα γίνει έρμαιο των ανταρτών.
Ο Καραμάνης όλο αυτό τον καιρό βίωνε πολύ δύσκολα αυτές τις καταστάσεις, αναγκασμένος να φύγει για λίγο από το σανατόριο, το οποίο είχε καταστραφεί. Με το πέρασμα των χρόνων και την απελευθέρωση τέθηκε σε λειτουργία το πρεβεντόριο φιλοξενώντας 12 φυματικούς, βέβαια υπήρχαν πολλές ελλείψεις. Ένα γεγονός που αναζωογόνησε τόσο τον ίδιο τον Καραμάνη, όσο και το σανατόριο, ήταν ο ερχομός Eβραίων φυματικών από Αθήνα και Θεσσαλονίκη, οι οποίοι θα έβρισκαν στο σανατόριο όλα όσα ήταν απαραίτητα για την ίαση της ασθένειάς τους. Ο γιατρός Καραμάνης ήρθε σε επαφή με την Joint, μια εβραϊκή φιλανθρωπική οργάνωση της Αμερικής. Η Joint μαζί με τις Ισραηλιτικές κοινότητες της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας, ανέλαβαν τα έξοδα νοσηλείας των Eβραίων φυματικών, που σώθηκαν από το ολοκαύτωμα. Η Joint προμήθευε το σανατόριο με τρόφιμα, κουβέρτες και ρούχα για τους ασθενείς και ενημερωνόταν τακτικά για την πορεία τους.
Τα επόμενα χρόνια (1948-50) το σανατόριο θα υποστεί νέες καταστροφές, και έτσι ο γιατρός αναγκάζεται πάλι να το εγκαταλείψει, πηγαίνοντας στο Βόλο. Η περίοδος ανασυγκρότησης του σανατορίου θα ξεκινήσει ένα χρόνο αργότερα, όπου ο Καραμάνης είναι σε μεγάλη ηλικία πλέον. Οι εποχές όμως έχουν αλλάξει. Αρχικά, αρνείται να δεχτεί την προσφορά ενός επιχειρηματία που ήθελε να μετατρέψει το σανατόριο σε ξενοδοχείο. Κάτι που γίνονταν συχνά στην Ελβετία λόγω της μείωσης των ασθενών. Έτσι θα ανακαινίσει το εγκαταλειμμένο κτίριο με ιδιωτικά δάνεια και στις 29 Ιουλίου 1951 θα υπογράψει σύμβαση με το ΙΚΑ. Το 1960, τα πράγματα δυσκολεύουν πιο πολύ, με αποτέλεσμα το σανατόριο να χρεοκοπήσει και να περιέλθει στην ιδιοκτησία των Νικ. Τζαννέτου, Αρ. Παπαδημητρίου, αδερφών Κόσσιοβα και Αντ. Καρύδη. Ωστόσο, μια φιλόδοξη προσπάθεια για την επαναλειτουργία του νοσηλευτηρίου έγινε το 1963, η οποία όμως δεν απέδωσε καρπούς. Από το 1909 μέχρι το 1960 θα νοσηλευτούν στο σανατόριο 2.500 άτομα.
Κλείνοντας, δεν γινόταν να μην αναφέρουμε λίγα λόγια για τον ίδιο το Γεώργιο Καραμάνη. Έναν άγιο όπως τον αποκαλούν πολλοί, που αφιερώθηκε στην επιστήμη και το έργο του, επιδεικνύοντας ιεραποστολικό ζήλο για την καταπολέμηση της φυματίωσης και χάρη στον οποίο δημιουργήθηκε το πρώτο ορεινό σανατόριο. Ο Γεώργιος Καραμάνης γεννήθηκε στις 23 Απριλίου 1873 και ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας της Δράκειας του Πηλίου. Αρχικά ήταν δάσκαλος, αλλά έχασε τη θέση του και αποφάσισε να σπουδάσει ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ήταν ένα ασκητής γιατρός προσηλωμένος στο έργο του και αποκομμένος από τα εγκόσμια. Αρνήθηκε την ακαδημαϊκή καριέρα για να αφοσιωθεί στη φροντίδα των ασθενών και την καλυτέρευση της ζωής τους.
Παρόλα αυτά, όμως, διατηρούσε επαφές με ανθρώπους των τεχνών και των γραμμάτων, καθώς και με ανθρώπους του επιστημονικού κύκλου. Πολλοί μάλιστα από αυτούς φιλοξενήθηκαν στο σανατόριό του, όπως ο Παλαμάς, ο Σεφέρης, ο Σικελιανός κ.α. Κάνοντας ασκητική ζωή στο δύσβατο και συγκοινωνιακά αποκλεισμένο για εκείνη την εποχή βουνό του Πηλίου, τρέφονταν μόνο με κουάκερ και δύο φορές την εβδομάδα με κοτόπουλο. Θα ζήσει 91 χρόνια προσφοράς, ώσπου στις 10 Ιουνίου 1964 θα αφήσει την τελευταία του πνοή στο αγαπημένο του βουνό, που ποτέ δεν απαρνήθηκε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μουγογιάννης, Γιάννης (1999), Ο Γεώργιος Καραμάνης και το σανατόριο Πηλίου, Βόλος: Εκδόσεις ΗΒΗ.
- Συλλογικό έργο (2013),Το πρώτο ορεινό σανατόριο, ένας αγώνας πολλές ζωές, Αθήνα: Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Μαγνησίας, Πνευμονολογική Κλινική Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
- Συλλογικό έργο (1995), Το μαγικό βουνό του γιατρού Καραμάνη, Αθήνα: Περιφερειακές εκδόσεις Έλλα.
