Της Χιόνας Οικονομάκη,
«Βλάστησε το γονικό μου, καρβουνασβεστάδων ρίζα, Γιώργη λένε, τ’ όνομά μου, το φτωχό χωριό μου Βίζα» είναι ένα σύντομο αυτοβιογραφικό σημείωμα του Γεώργιου Βιζυηνού, του «μεγάλου των ελληνικών γραμμάτων». Φυσικά, τόσο η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πορεία της ζωής του, όσο και το περισπούδαστο έργο του, σημαίνουν πολλά περισσότερα από το παραπάνω σύντομο τετράστιχο. Ένας από τους πιο μορφωμένους Έλληνες της εποχής του, ο θεμελιωτής του ελληνικού διηγήματος, ο συγγραφέας που ψυχογραφούσε τους χαρακτήρες του με έναν τρόπο μοναδικά ρεαλιστικό. Ο Γεώργιος Μιχαήλ Σύρμας (ή Μιχαηλίδης), κατά κόσμον Γεώργιος Βιζυηνός, γεννήθηκε στις 18 Μαρτίου του 1849 στο χωριό Βιζύη της Ανατολικής Θράκης. Η συνέχεια της ζωής του θα ήταν γεμάτη δυσκολίες, εκπλήξεις μα και αναρίθμητες δημιουργίες.
Οι γονείς του, Μιχαήλος και Δεσποινιώ, υπήρξαν άνθρωποι φτωχοί και εξαιρετικά θρησκευόμενοι, ενώ στη διάρκεια του δεκαετούς γάμου τους απέκτησαν πέντε παιδιά, δύο κορίτσια και τρία αγόρια. Το 1854, κι ενώ ο Βιζυηνός ήταν μόλις 5 ετών, ο πατέρας του πεθαίνει από τύφο. Η μορφή της βαρυπενθούσας μητέρας που ολομόναχη εργάζεται σκληρά για να αναθρέψει τα παιδιά της επρόκειτο να επηρεάσει βαθύτατα τον συγγραφέα. Ένα προηγηθέν οικογενειακό δράμα, με πρωταγωνίστρια τη μητέρα του, θα φθάσει με τρόπο γλαφυρό και στους σημερινούς αναγνώστες, μέσα από το συγκλονιστικό του διήγημα με τίτλο Το αμάρτημα της μητρός μου.
Αναλυτικότερα, πριν από τη γέννηση του συγγραφέα, η μητέρα του είχε καταπλακώσει στον ύπνο της, την κόρη της. Επρόκειτο, φυσικά, για έναν γεγονός που σημάδεψε για πάντα τη μητέρα, η οποία ούσα έγκυος στον Βιζυηνό προσευχόταν το παιδί να είναι κορίτσι. Μερικά χρόνια αργότερα, όταν ο συγγραφέας ήταν πια παιδί, η μοναδική του πια αδερφή αρρωσταίνει. Κατόπιν αυτού, η οικογένεια σπεύδει να προσευχηθεί στην εκκλησία για την υγεία του κοριτσιού. Εκεί, ο διηγηματογράφος θα ακούσει τη μητέρα του να εξομολογείται «το αμάρτημά της» ενώ, παράλληλα, θα γεμίσει ενοχές για το ότι δεν γεννήθηκε κορίτσι, όπως η μητέρα του επιθυμούσε προς εξιλέωσή της. Ενοχές που θα τον ακολουθούν μέχρι τον θάνατό του.
Από παιδί ακόμα, ο συγγραφέας εστάλη στην Κωνσταντινούπολη, ώστε να μάθει τη τέχνη της ραπτικής, δουλεύοντας κάτω από αντίξοες συνθήκες. Σχεδόν συγκυριακά και εξαιτίας του οξυμένου πνεύματός του, ο Βιζυηνός κατέληξε να σπουδάζει Φιλολογία στην Αθήνα και έπειτα Φιλοσοφική στη Γερμανία εκπονώντας, μάλιστα, διδακτορική διατριβή αναφορικά με τον ρόλο του παιδικού παιχνιδιού κάτω από ψυχολογικό και παιδαγωγικό πρίσμα. Στη συνέχεια, βρίσκεται στο Παρίσι όπου και γνωρίζεται με το Δημήτριο Βικέλα, τον συγγραφέα που «αμφιταλαντευόταν ανάμεσα στο παλιό και το καινούργιο». Η γνωριμία αυτή θα είναι καθοριστική τόσο για τον ίδιο τον Βιζυηνό όσο και για την πορεία των ελληνικών γραμμάτων, κατόπιν εισαγωγής του διηγήματος. Στη συνέχεια, ο Βιζυηνός θα εγκατασταθεί στην Αθήνα, όπου θα γράψει αρκετές ψυχολογικές μελέτες, καθώς και διδακτικά εγχειρίδια.
Ο Γεώργιος Βιζυηνός, πέρα από τη μορφή της μητέρας του, επηρεάστηκε καθοριστικά και από μία άλλη παρουσία: Αυτή του παππού του. Το σπουδαίο διήγημά του με τίτλο Το μόνον της ζωής του ταξείδιον είναι αφιερωμένο στη συμπαθέστατη μορφή του παππού του αφηγητή. Επρόκειτο, για έναν παππού ο οποίος αφηγείται στον εγγονό του αμέτρητες ιστορίες για τόπους μακρινούς και παράξενους, για ραφτόπουλα που παντρεύονταν βασιλοπούλες, για νεράιδες και άλλα μαγικά πλάσματα. Όπως, όμως, αποκαλύπτεται στο τέλος του διηγήματος και λίγο πριν από τον θάνατο του παππού, ο ίδιος δεν έχει ταξιδέψει πέρα από την κοντινή «τούμπα» του χωριού. Μέσα από την αναδρομική αφήγηση του ίδιου του παππού για τα παιδικά του χρόνια, πληροφορούμαστε πως μέχρι τα 10 του ζούσε ως κορίτσι προκειμένου να γλιτώσει από το παιδομάζωμα. Τη στιγμή, όμως, που «απαλλάχθηκε» από τη θηλυκή του ταυτότητα εξαναγκάστηκε σε γάμο με την αυταρχική γυναίκα του, σε ηλικία μόλις 10 χρονών. Ο καταπιεσμένος γάμος μέσα στον οποίο ζούσε ο παππούς, με μία αυστηρή σύζυγο που δεν του επέτρεπε να ταξιδέψει, όπως πάντα ονειρευόταν, τον οδήγησε σε μία και μόνη διέξοδο: Την αφήγηση μαγικών και φανταστικών ιστοριών.
Η «αρχή του τέλους» για τον Γεώργιο Βιζυηνό ήρθε το 1890 οπότε και ξεκίνησε να εργάζεται ως δάσκαλος ρυθμικής και δραματολογίας στο Ωδείο Αθηνών. Εκεί, γνώρισε την Μπετίνα Φραβασίλη, την 14χρονη μαθήτριά του την οποία ερωτεύτηκε παράφορα. Ο Βιζυηνός επέμενε να γράφει ποιήματα στην ανήλικη κοπέλα, ενώ η εφημερίδα Ακρόπολη είχε γράψει για δύο απόπειρες αυτοκτονίας του διηγηματογράφου εξαιτίας του ανεκπλήρωτου έρωτά του. Στις 14 Απριλίου του 1892 ο Γεώργιος Βιζυηνός, εξαιτίας του έρωτά του για τη 14χρονη, κλείνεται στο Δρομοκαΐτειο. Θα παραμείνει έγκλειστος για 4 χρόνια, στη διάρκεια των οποίων δεν έπαψε να γράφει. Τα περισσότερα, βέβαια, έργα από αυτά που έγραφε στο φρενοκομείο αφορούσαν στον άσβηστο πόθο του για τη νεαρή Μπετίνα.
Σαν σήμερα, λοιπόν, στις 15 Απριλίου του 1896, ο Γεώργιος Βιζυηνός φεύγει από τη ζωή από ενυπάρχουσα παραλυσία. Η πρωτοποριακή μορφή του θεμελιωτή του νεοελληνικού διηγήματος θα μείνει για πάντα ανεξίτηλη στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Μπορεί το σπουδαίο έργο του Βιζυηνού να μην εκτιμήθηκε από την κριτική της εποχής του, ωστόσο σήμερα δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε την καθοριστική συμβολή του σπουδαίου λογοτέχνη, που άλλαξε για πάντα τη θεώρηση αλλά και την πορεία του διηγήματος στη νεοελληνική πνευματική συνείδηση. Αυτό, λοιπόν, ήταν το… «ταξείδιον» στη ζωή του μεγάλου Γεώργιου Βιζυηνού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γιώργος Βιζυηνός. Ο μεγάλος των ελληνικών γραμμάτων πέθανε στο Δρομοκαΐτειο μετά τον παράφορο έρωτα για μια 14χρονη. «Μετεβλήθη ἐντός μου καὶ ὁ ρυθμὸς τοῦ κόσμου!», mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γεώργιος Βιζυηνός: Κάθε διήγημα, κόσμος ολόκληρος, in.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γεώργιος Βιζυηνός: Η εσωτερική τρικυμία και το δράμα της ανθρώπινης ψυχής, in.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ντοκιμαντέρ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΖΥΗΝΟΣ, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- Λίνος Πολίτης (1958). Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
