Της Όλγας Βαρδακαστάνη,
Με τον όρο «Ευθύνη από διακινδύνευση» διευκρινίζεται ότι κάποιος ευθύνεται αντικειμενικά για μια ζημία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι την προξένησε ο ίδιος με δόλο ή αμέλειά του (δηλαδή πταίσμα). Στον Αστικό Κώδικα, εντοπίζονται μόνο δύο περιπτώσεις: η ευθύνη από την κατοχή ενός ζώου και η ευθύνη του κυρίου/νομέα ενός κτιρίου ή κατασκευαστικού έργου. Παράλληλα, ειδικοί νόμοι ρυθμίζουν επιπρόσθετες κατηγορίες ευθύνης από διακινδύνευση, όπως: του κατόχου αυτοκινήτου και του παραγωγού ελαττωματικών προϊόντων, ενώ παραμένουν και περιπτώσεις, οι οποίες δεν έχουν κατοχυρωθεί με ειδική ρύθμιση. Ο υπεύθυνος της ζημίας, ανεξαρτήτως πταίσματος, έχει την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση για την αποκατάστασή της, ενώ είναι πιθανή και η επιδίκαση από το Δικαστήριο χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης.
Έκπληξη αποτελεί το γεγονός ότι ο κάτοχος ενός ζώου, λόγω της προσωποπαγούς ιδιότητάς του ως «κατόχου», ευθύνεται για κάθε βλάβη που θα προκαλέσει αυτό σε τρίτον, χωρίς να είναι υπαίτιος (αντικειμενική ευθύνη). Στο ρυθμιστικό πεδίο του άρθρου 924 παρ. 1 ΑΚ, εντάσσονται, κυρίως, τα άγρια και τα εξημερωμένα ζώα, καθώς και τα κατοικίδια ζώα, που δεν εξυπηρετούν επαγγελματικούς σκοπούς, την προστασία μιας κατοικίας ή τη διατροφή του ιδιοκτήτη. Ωστόσο, αν η ζημία προέλθει από κατοικίδιο ζώο, που εξυπηρετεί έναν από τους παραπάνω σκοπούς, σύμφωνα με το άρθρο 924 παρ. 2 ΑΚ, ο κάτοχός του πρέπει να αποδείξει ότι δεν συντρέχει δικό του πταίσμα ως προς την εποπτεία του κατοικιδίου του. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να απαλλαχθεί από κάθε κατηγορία, εφόσον δεν φέρει υποκειμενική ευθύνη.
Οπωσδήποτε αξίζει να αναφερθούμε στην ευθύνη που δημιουργεί η κατάρρευση ενός κτίσματος ή οποιουδήποτε άλλου δομικού έργου. Σύμφωνα με το άρθρο 925 ΑΚ, ο κύριος ή ο νομέας ενός οικοδομήματος, σε περίπτωση ολικής ή μερικής πτώσης του, φέρει αντικειμενική ευθύνη για κάθε ζημία ή βλάβη που θα προκαλέσει σε τρίτον. Αιτία της πτώσης πρέπει να αποτελεί είτε η ελαττωματική κατασκευή του είτε η πλημμελής συντήρησή του. Αυτό έχει ως απόρροια την απαλλαγή του κυρίου/νομέα από κάθε ευθύνη, εφόσον αποδειχθεί πως η κατάρρευση οφείλεται σε κάποιο λόγο ανωτέρας βίας, όπως αδικοπραξία τρίτου ή σεισμός. Είναι γεγονός ότι ο κύριος μιας οικοδομικής κατασκευής είναι αυτός που απολαμβάνει τα οφέλη της και, επομένως, αυτός που υποχρεούται να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα, προκειμένου να αποτρέψει οποιαδήποτε πτώση της, εφόσον ένα τέτοιο γεγονός απειλεί την υγεία και τη σωματική ακεραιότητα τρίτων.
Συγχρόνως, ειδικός νόμος (ΓπΝ’/1911) ρυθμίζει τα αυτοκινητιστικά ατυχήματα, καθιερώνοντας παράλληλη ευθύνη του ιδιοκτήτη, του κατόχου και του οδηγού του αυτοκινήτου για κάθε προκληθείσα ζημία. Για την εφαρμογή του νόμου και της ευθύνης των προαναφερθέντων προσώπων πρέπει να συντρέχουν συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Ειδικότερα, είναι απαραίτητο να υπάρχει αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της ζημίας και της λειτουργίας του μηχανοκίνητου. Αυτό σημαίνει πως η ζημία που υπέστη ο τρίτος πρέπει να αποτελεί άμεση συνέπεια της οδήγησης ή της στάθμευσης του αυτοκινήτου. Στο ρυθμιστικό πεδίο του ν.ΓπΝ’/1911 εντάσσονται, όχι μόνο τα αυτοκίνητα εν στενή εννοία, αλλά και τα λεωφορεία, τα φορτηγά, τα τρόλεϊ, οι εκσκαφείς, οι μοτοσυκλέτες, τα μοτοποδήλατα και κάθε όχημα που δεν κινείται σε σιδηροτροχιές. Για κάθε τροχαίο ατύχημα ή για κάθε ζημία που προκλήθηκε σε τρίτον από το όχημα υπάρχει ευθύνη εις ολόκληρον του ιδιοκτήτη, του κατόχου και του οδηγού, οι οποίοι οφείλουν να αποζημιώσουν (με εύλογη ή πλήρη αποζημίωση) τον ζημιωθέντα.
Επιπρόσθετα, κρίσιμο ζήτημα αποτελεί η πρόκληση ζημιών στους καταναλωτές από τη χρήση ελαττωματικών προϊόντων. Η θέσπιση ενός ειδικού νόμου ήταν επιτακτική για τη διευθέτηση της ευθύνης. Σύμφωνα με το ν.2251/1994, αυτός που φέρει την ευθύνη είναι ο παραγωγός των ελαττωματικών αγαθών. Για να εφαρμοστεί ο νόμος, πρέπει: (α) το προϊόν να προέρχεται από τον παραγωγό, (β) να παρουσιάζει κάποιο ελάττωμα, (γ) να προκληθεί βλάβη σε τρίτον, (δ) να υπάρχει αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ των παραπάνω προϋποθέσεων. Πρόκειται για περίπτωση αντικειμενικής ευθύνης, υπό την έννοια ότι ο παραγωγός υποχρεούται να αποζημιώσει τους ζημιωθέντες καταναλωτές των προϊόντων του, ανεξαρτήτως δόλου ή αμέλειάς του.
Εκτός από τις παραπάνω περιπτώσεις ευθύνης από διακινδύνευση, ειδικοί νόμοι ρυθμίζουν: (α) την ευθύνη από ζημία αεροσκάφους (1815/1988), (β) την ευθύνη από τη ρύπανση του περιβάλλοντος (ν.1650/1986) και (γ) την ευθύνη που φέρει ο εργοδότης για κάθε εργατικό ατύχημα (ν.551/1915). Περιπτώσεις που δεν έχουν ρυθμιστεί με ειδικότερη νομοθεσία εντάσσονται στο πεδίο του άρθρου 914 ΑΚ και αντιμετωπίζονται ως αδικοπραξίες, με σκοπό την αποζημίωση του ζημιωθέντος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Εγχειρίδιο Ειδικού Ενοχικού Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2014
- ΑΣΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ, Εισαγωγικός Νόμος, Καν.(ΕΚ) αριθ.593/2008 &864/2007, Έκδοση 1, Σεπτέμβριος 2019, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ
- Άρθρο 932 – Αστικός Κώδικας – Ικανοποίηση της ηθικής βλάβης, lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
- Νόμος ΓπΝ’/1911 (υπ’ αριθμ. 3950). Περί της εκ των αυτοκινήτων ποινικής και αστικής ευθύνης, lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
