Του Χρήστου Μουτή,
Το Μάτι του Ρα είναι ένα από τα διασημότερα σύμβολα, τα οποία έχουν συσχετιστεί με την αρχαία αιγυπτιακή κουλτούρα και μυθολογία. Όντας υβρίδιο ανθρώπινου και γερακίσιου ματιού, το Μάτι του Ρα, με το αέναο ορθάνοιχτο βλέμμα του, αναδίδει κύρος και δύναμη απόλυτα ταιριαστά με τον άρχοντα των θεών. Είναι άξιο αναφοράς το γεγονός ότι ο αρχαίος αιγυπτιακός όρος για το «μάτι», ỉrt, φαίνεται να σχετίζεται ετυμολογικά με τον όρο ỉrỉ, που σημαίνει «δημιουργώ» ή «πράττω». Επομένως, το θεϊκό βλέμμα και εποπτεία ισοδυναμούσε με θεϊκή ενέργεια. Επιπλέον, ο όρος ỉrt είναι θηλυκού γένους, που ίσως εξηγεί γιατί το Μάτι του Ρα έχει πολλαπλές ενσαρκώσεις, οι οποίες είναι όλες μείζονες θεές στο αιγυπτιακό πάνθεον. Οι βασικότερες είναι η Άθωρ, η Σεκμέτ και η Μπαστέτ.
Άθωρ
Η Άθωρ –ελληνική απόδοση του αιγυπτιακού ḥwt-ḥr– είναι θεά του ουρανού, της αγάπης, της μητρότητας, της μουσικής και της ηδονής. Το όνομά της σημαίνει «Οίκος του Ώρου», καθώς ο ουρανός ως δικαιοδοσία της είναι η κατοικία του Ώρου, συντρόφου ή, σε κάποιες εκδοχές, υιού της και ετέρου θεού του ουρανού. Η Άθωρ απεικονίζεται με παντελώς ανθρώπινη εμφάνιση, με κεφαλή αγελάδας ή μόνο με βοοειδή κέρατα, μεταξύ των οποίων αιωρείται ο ηλιακός δίσκος. Το τελευταίο στοιχείο αναδεικνύει το ρόλο της ως ηλιακή θεότητα, όντας κόρη και προστάτιδα του Ρα. Ως ενσάρκωση του Ματιού του, η Άθωρ ενίοτε υιοθετούσε μια βίαιη και πολεμοχαρή ταυτότητα, αυτήν της Σεκμέτ.
Σεκμέτ
Η Σεκμέτ –«αυτή που είναι ισχυρή» ή «αυτή που αγαπά τη Μάατ»– είναι θεά της καυτής ερήμου, του πολέμου, του χάους, της μάστιγας, αλλά και της ίασης. Απεικονίζεται με ανθρώπινο σώμα και κεφαλή λέαινας, φέροντας επίσης έναν αιωρούμενο ηλιακό δίσκο. Αντιμετωπίζεται τόσο ως αυτοτελής θεότητα όσο και ως εναλλακτική ταυτότητα της θεάς Άθωρ. Ο Ρα, θέλοντας να τιμωρήσει την ανθρωπότητα για την απόπειρα συνωμοσίας εναντίον του, εξαπέλυσε την Άθωρ με τη μορφή της Σεκμέτ. Η Σεκμέτ έσπειρε τον τρόμο και τον πανικό, αφήνοντας πίσω της χειμάρρους από αίμα. Ο Ρα, ικανοποιημένος από το πλήγμα που είχαν υποστεί οι άνθρωποι, διέταξε τη Σεκμέτ να παύσει το μακελειό. Όμως, το Μάτι του θεού είχε τυφλωθεί από οργή και μίσος για την ύβρη εις βάρος του πατέρα της και συνέχισε ανελέητα τη σφαγή της. Ο Ρα γρήγορα συνειδητοποίησε πως εάν άφηνε τη Σεκμέτ στις ορμές της, ολόκληρη η ανθρωπότητα θα αφανιζόταν. Επιστράτευσε, λοιπόν, τη βοήθεια του Θωθ, ο οποίος κατέστρωσε το εξής σχέδιο: Γέμισε διάφορες φιάλες με μπύρα, την οποία είχε αναμείξει με κόκκινη ώχρα ή με χυμό ροδιού, ώστε να προσομοιάζει το χρώμα του αίματος. Στη συνέχεια, παρουσίασε τις φιάλες στην κυριολεκτικά αιμοδιψή Σεκμέτ, η οποία δέχτηκε μετά χαράς τη γενναιόδωρη προσφορά του Θωθ. Σταδιακά, η Σεκμέτ μέθυσε αρκετά, ώστε το ποτό να κατευνάσει την οργή της και να επιστρέψει πίσω στην αρχική της ταυτότητα ως Άθωρ, σώζοντας τον επίγειο κόσμο. Εναλλακτικά, η Σεκμέτ έχει παρουσιαστεί με μια άλλη φιλήσυχη ταυτότητα, αυτήν της Μπαστέτ.
Μπαστέτ
Η Μπαστέτ ή Μπαστ –«αυτή εκ του δοχείου αλοιφής»– είναι θεά-προστάτιδα των εγκύων και φύλακας ενάντια σε λοιμούς και κακά πνεύματα. Η φαινομενικά παράξενη ετυμολογία του ονόματός της φαίνεται να στηρίζεται περισσότερο σε λογοπαίγνιο λόγω φωνητικής ομοιότητας με το σκεύασμα, παρά με κάποιον ιδιαίτερο ρόλο στη λατρεία της θεάς. Απεικονίζεται με ανθρώπινο σώμα και κεφαλή γάτας, ενός από τα ιερότερα ζώα της αρχαίας Αιγύπτου. Το Μάτι του Ρα, με τη μορφή της Μπαστέτ, συνόδευε τον πατέρα της στο καθημερινό ταξίδι του στον Κάτω Κόσμο, αψηφώντας δαίμονες που είχαν σταλεί από τον Άποφι, θεϊκού φιδιού του χάους που είχε προέλθει από τον ομφάλιο λώρο του Ρα. Στο τέλος της διαδρομής και λίγο πριν η χαραυγή γίνει πρωί, ο Άποφις εμφανιζόταν αυτοπροσώπως για μία τελευταία απόπειρα ενάντια στο θεό του ήλιου. Η Μπαστέτ, με τη μορφή γάτας, αποκεφάλιζε το σκοτεινό φίδι και ο ήλιος κατάφερνε να ανατείλει για ακόμα μια μέρα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Deities in Ancient Egypt – Sekhmet, egyptianmuseum.org, Διαθέσιμο εδώ
- Geraldine, Pinch, (2002), Handbook of Egyptian Mythology, Santa Barbara: ABC-CLIO.
- Meehan, Evan, (2022),Bastet, mythopedia.com, Διαθέσιμο εδώ
- Meehan, Evan, (2022), Hathor, Διαθέσιμο εδώ
- Philip, Neil & Wilkisnτ, Philip, (2007), Eyewitness Companions: Mythology, London: Dorling Kindersley.
