Της Γιάννας Φουρνάρη,
Τα παιδικά χρόνια είναι ίσως τα πιο «ανάγλυφα», τα πιο άρρηκτα συνδεδεμένα με τις αισθήσεις μας. Αγγίζαμε και περιεργαζόμασταν τα πάντα, αφήνοντας άθελά μας μελλοντικά εισιτήρια επιστροφής σε αυτή την ηλικία —μυρωδιές, υφές, εικόνες και ήχους— όλα εντυπωμένα για πάντα και ενισχυμένα με την επιπρόσθετη γοητεία του άγνωστου και της ανακάλυψης. Ο τρόπος που ένα παιδί τα ξεκλειδώνει όλα αυτά, δεν είναι άλλος από το παιχνίδι. Ωστόσο, με την τεχνολογία να ενσωματώνεται από πολύ νωρίς στη ζωή μας, δύο από τις βασικές συνιστώσες της διαδικασίας του παιχνιδιού, η φαντασία και η ομαδικότητα, φαίνεται να κλονίζονται.
Το παιχνίδι μακριά από την οθόνη, αφήνει το παιδί να παρατηρήσει τον κόσμο, να εξερευνήσει τα στοιχεία του και να αναπτύξει τον αυτοσχεδιασμό. Με ένα τάμπλετ, μπορείς μέσα σε ένα λεπτό, κατεβάζοντας το αντίστοιχο παιχνίδι, να γίνεις πιλότος ή μάγειρας. Χωρίς αυτήν την ευκολία, όμως, η διαδικασία είναι πιο ενδιαφέρουσα, περιπετειώδης και ωφέλιμη. Η επιθυμία σου να γίνεις πιλότος, μαζί με τη ραθυμία ενός καλοκαιριάτικου μεσημεριού, θα μετατρέψει το ξεχαρβαλωμένο ράντζο σε μαχητικό ελικόπτερο, ένα τενεκεδένιο μπολ σε κράνος και τον μακρινό ήχο απ’ τα αυτοκίνητα στον απειλητικό ήχο εχθρικών στρατευμάτων.
Η διάθεση για μαγειρικούς πειραματισμούς θα σε φέρει στις μύτες των ποδιών δίπλα στην κουζίνα να κλέβεις λίγη από τη ζύμη και να φτιάχνεις αδέξια κουλουράκια, ή αν ο γονιός ήταν αποφασισμένος να διατηρήσει ακέραιη την ζύμη, υπήρχε πάντα η εναλλακτική του κήπου! Κάθε είδους φύλλα μαζεύονταν, τεμαχίζονταν σε μικροσκοπικά κομματάκια, σερβίρονταν και γαρνίρονταν από μια πολύχρωμη σος από νερομπογιά. Καμιά φορά βέβαια, το γεύμα δεν ολοκληρωνόταν ποτέ, αφού μέσα στη γλάστρα ανακάλυπτες ένα σαλιγκάρι και αποφάσιζες να συνεχίσεις την καριέρα σου ως εξερευνητής-βιολόγος. Κάπως έτσι, το παιχνίδι μας ήταν αυθύπαρκτο, γεμάτο ανατροπές και κατευθυνόμενο από αποκλειστικά δικές μας πρωτοβουλίες. Μακριά από τις οθόνες, είχαμε την ευκαιρία να βαρεθούμε, και τότε, η δημιουργικότητα έσωζε και πάλι την κατάσταση.
Η διαφορά σήμερα, είναι πως με τη χρήση τάμπλετ από μικρή ηλικία, οι περισσότερες μορφές διασκέδασης του παιδιού συγκεντρώνονται σε ένα μόνο αντικείμενο. Ταινίες, παιχνίδια και τραγουδάκια, όλα προερχόμενα από την ίδια συσκευή. Το παιδί ζητά πατώντας κάποια πλήκτρα και περιμένει παθητικά το αποτέλεσμα. Παύει έτσι να δρα σαν «θεός» στο σύμπαν του και μετατρέπεται σε απλό καταναλωτή. Η ευκολία με την οποία παρέχονται αναρίθμητες επιλογές, οι «εθιστικοί» ήχοι και τα συστήματα επιβράβευσης διαφόρων παιχνιδιών, κατακτούν το ενδιαφέρον του παιδιού, και συχνά, δημιουργείται διαφορετικού βαθμού εξάρτηση. Παράλληλα, με τις απότομες εναλλαγές εικόνων, τη δυνατότητα μεταπήδησης από το ένα παιχνίδι στο άλλο —τη μια καρτέλα στην άλλη—, ο παιδικός εγκέφαλος τελεί υπό καθεστώς πολυδιάσπασης, με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται δυσκολίες συγκέντρωσης. Η χρήση νέων τεχνολογιών επικουρικά, μαζί με το κλασσικό παιχνίδι, μπορεί να είναι πολύ ωφέλιμη, καθώς υπάρχουν εφαρμογές που βοηθούν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, ενώ με την καθοδήγηση ενός ενήλικα, το παιδί αποκτά πρόσβαση σε ποικιλία γνώσεων δοσμένων με ευχάριστο τρόπο και καλλιεργεί τη φιλομάθειά του.
Ο δεύτερος πυλώνας του παιχνιδιού που πλήττεται είναι η ομαδικότητα. Η έλλειψη χρόνου των γονιών, εξαιτίας επαγγελματικών απαιτήσεων, το φορτωμένο πρόγραμμα από μικρές τάξεις και η μειωμένη αίσθηση ασφάλειας, έχουν ελαχιστοποιήσει το παιχνίδι στη πλατεία ή στην παιδική χαρά. Κατά συνέπεια, πολλά παιδιά δεν συμμετέχουν στο ομαδικό παιχνίδι, παρά μόνο στα διαλείμματα του σχολείου, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατο να εκτονωθούν και να αποφορτιστούν. Ουσιαστικότερη ίσως είναι η επίδραση στην κοινωνικοποίηση. Με την αλληλεπίδραση με άλλα παιδιά, καταλαβαίνεις πως οι άνθρωποι δεν είναι προκαθορισμένες επιλογές και δεν ακολουθούν αλγόριθμους. Οι πραγματικές σχέσεις είναι πολύ πιο πολύπλοκες, αλλά και πολύ πλουσιότερες σε συναίσθημα απ’ ό,τι στα παιχνίδια.
Υπάρχει δυναμική αντί επανάληψης, ανακαλύπτεις κομμάτια του χαρακτήρα σου, μαθαίνεις να ακολουθείς κανόνες, να υπερασπίζεσαι και να μοιράζεσαι. Σιγά σιγά δένεσαι, και χρόνια μετά, θα θυμάσαι τη λαχτάρα που ένιωθες σκαρφαλωμένος στο ψηλότερο παιχνίδι, περιμένοντας να δεις την καλύτερη σου φίλη με τη μαμά της να καταφθάνουν στη παιδική χαρά. Μαθαίνεις ακόμα και τα όρια και τις συνέπειες που έχει η συμπεριφορά μας: Όταν γίνεσαι επιθετικός, ο αποδέκτης της βίας δεν εξαφανίζεται, χαρίζοντας σου πόντους όπως στα βιντεοπαιχνίδια, αλλά πονάει, στεναχωριέται, αντιδρά ή γίνεται επιφυλακτικός μαζί σου. Τέλος, πώς μπορείς να εμπεδώσεις καλύτερα την έννοια της αλληλεγγύης παρά φωνάζοντας «φτου ξελευθερία!»;
Όσο κι αν αλλάζουν οι καιροί, αν εξελίσσονται οι τεχνολογίες και εντατικοποιούνται τα προγράμματα, η παιδική ηλικία πρέπει να μείνει για πάντα ένα απόσταγμα από γδαρμένα γόνατα, χώμα στις παλάμες, ήχο από ζάρια στο ταμπλό και μπάλες που αναπηδούν, νερόμπομπες που σκάνε και απεγνωσμένες διαπραγματεύσεις για «λίγο ακόμα, ρε μαμά».
