Της Κωνσταντίνας Λάμπου,
Το άρθρο 23 του ν. 3719/2008, με τις προϋποθέσεις της παρ. 3 του άρθρου 79 ΠΚ, στην αρχή συμμορφωνόταν με τα διεθνή κείμενα και τις διεθνείς συμβάσεις, κατά τις οποίες, όταν τελείται πράξη από μίσος εθνικό, φυλετικό, θρησκευτικό ή μίσος λόγω διαφορετικού γενετήσιου προσανατολισμού, αποτελεί παράβαση επιβαρυντική. Ο νομοθέτης, με αυτό τον τρόπο, σκοπεύει να εξαλείψει τα φαινόμενα εκδήλωσης μίσους, λόγω φυλετικού, θρησκευτικού ή γενετήσιου προσανατολισμού. Όμως, η συγκεκριμένη προσθήκη δικαίως κρίθηκε περιττή, αφού αυτό το κριτήριο εντάσσεται στο κριτήριο του εδ. α΄ της παρ. 3.
Με το άρθρο 10 παρ. 1 του Ν. 4285/2014, διεγράφη η προαναφερθείσα διάταξη του άρθρου 79 ΠΚ. Έτσι, προστέθηκε στον Ποινικό Κώδικα το άρθρο 81Α, με το οποίο καθοριζόταν πως, εάν φαίνεται ότι υπάρχει τετελεσμένο έγκλημα κατά παθόντος που επιλέχθηκε με βάση χαρακτηριστικά φυλής, χρώματος, θρησκείας, γενεαλογικών καταβολών, εθνικής καταγωγής, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου ή αναπηρίας, τότε υπάρχει αύξηση του κατώτερου ορίου της στερητικής της ελευθερίας ποινής για πλημμελήματα ή κακουργήματα, ενώ, παράλληλα, προβλεπόταν διπλασιασμός της χρηματικής ποινής.
Στον νέο Ποινικό Κώδικα, το έγκλημα με ρατσιστικά χαρακτηριστικά κατοχυρώθηκε, εν τέλει, στο άρθρο 82Α. Σε σχέση με το άρθρο 79 παρ. 5 του ΠΚ, στο οποίο αναγράφονται τα στοιχεία που βαραίνουν τον υπαίτιο στην επιμέτρηση της ποινής, σε αυτό το άρθρο, ο τρόπος με τον οποίο επιτάσσεται η ποινή, πραγματοποιείται με συγκεκριμένο τρόπο, σε αντίθεση με το αρχικό πλαίσιο επιμέτρησης της ποινής, με προσαύξηση της ποινής για ειδικό χρόνο. Κάτι παρόμοιο γίνεται, άμα διαμορφώνεται συνολική ποινή, επί πραγματικής συρροής.
Στην περίπτωση του άρθρου 82Α ΠΚ, προβλέπεται ότι, εάν υπάρχει τετελεσμένο έγκλημα ενάντια σε παθόντα, ο οποίος επιλέχθηκε εξαιτίας των χαρακτηριστικών φυλής, χρώματος, εθνικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκείας, αναπηρίας, γενετήσιου προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου, η ποινή κατοχυρώνεται ως εξής: α) στα πλημμελήματα, τα οποία τιμωρούνται με φυλάκιση έως ένας έτος, το ελάχιστο όριο ποινής αυξάνεται κατά έξι μήνες. Σε άλλες περιπτώσεις, αυτό το όριο αυξάνεται κατά ένα έτος, β) στα κακουργήματα, στο ελάχιστο όριο ποινής προβλέπεται αύξηση κατά δύο έτη.
Σήμερα, το έγκλημα με ρατσιστικά χαρακτηριστικά κατοχυρώνεται πια στον Νέο Ποινικό Κώδικα, σε μία επιβαρυντική περίσταση, για την οποία απειλείται από το νομοθέτη αυξημένη ποινή. Με τον τρόπο αυτό, εγκαθιδρύεται διακεκριμένη μορφή αυτού του εγκλήματος, μη μπορώντας, έτσι, ο δικαστής να καταφύγει αποκλειστικά στην αρχική ποινή του βασικού εγκλήματος, εν αντιθέσει με άλλες επιβαρυντικές περιστάσεις του Ειδικού Μέρους του Ποινικού Κώδικα. Τα αδικήματα των άρθρων 137Α παρ. 2 και 184Α παρ. 2 αποτελούν ρητή εξαίρεση, αφού έχουν ενταχθεί νομότυπα τα στοιχεία του άρθρου 82Α ΠΚ, που αποτελούν επιβαρυντικό στοιχείο της ποινής.
Το ρατσιστικό έγκλημα καθιστά προφανές πως δε βρίσκεται στα όρια του αδίκου ενός φρόνιμου ανθρώπου, ενώ, παράλληλα, έχει και κοινωνικό αντίκρισμα. Για τον λόγο αυτό, ο νομοθέτης νόμιμα έχει το δικαίωμα να το αναδείξει σε παράγοντα που ασκεί επιρροή στην επιμέτρηση της ποινής. Στην πραγματικότητα, μέσω του άρθρου 82Α ΠΚ, το οποίο είναι σύμφωνο με τους κανόνες της πραγματικής συρροής, φαίνεται σα να αναδεικνύει τη ρατσιστική νοοτροπία σε αυτοτελές έγκλημα, που συρρέει στα αλήθεια με το βασικό, οδηγώντας σε προσαύξηση του ελάχιστου ορίου της ποινής που προβλέπεται αντίστοιχα.
Πάντως, πιο ορθό είναι να δεχθεί από την επιστήμη, αν και υποστηρίζεται, εν μέρει, αντίθετη άποψη, ότι η διάταξη του άρθρου 82Α ΠΚ αφορά εγκλήματα, με τα οποία προσβάλλονται ατομικά έννομα αγαθά. Δηλαδή, το να επεκταθεί το αξιόποινο σε έννομα αγαθά του κοινωνικού συνόλου, δεν θα ήταν παραδεκτή αναλογική ερμηνεία, αφού διευκρινίζεται πως ο παθών επιλέγεται βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών.
Βέβαια, πρόβλημα υπάρχει αν τα ρατσιστικά χαρακτηριστικά, τα οποία αφορούν την επιλογή του ατόμου για την προσβολή, δεν αναφέρονται στο ίδιο το άτομο, αλλά σε τρίτο πρόσωπο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η άσκηση σωματικής βίας λευκής γυναίκας, με τη δικαιολογία ότι έχει ερωτική σχέση με έγχρωμο άντρα. Κάποιοι υποστηρίζουν πως η επέκταση του αξιοποίνου πηγάζει από μία διασταλτική ερμηνεία, η οποία συμφωνεί με την απόφαση-πλαίσιο της Ε.Ε., μέσω της οποίας επιβλήθηκε στην Ελλάδα η διάταξη αυτή. Βέβαια, μέσα από τη συγκεκριμένη διάταξη, καθίσταται φανερό ότι μια τέτοια ερμηνεία δε γίνεται –de lege lata τουλάχιστον– να ισχύει. Συνεπώς, δεν είναι εφικτό να συμπληρωθεί σωστά η διάταξη μέσα από τις διορθώσεις του νομοθέτη.
Καταληκτικά, το γεγονός πως αυστηροποιήθηκε η ποινική απαξία των φαινομένων ρατσισμού, όπως διακρίνεται με το άρθρο 82Α ΠΚ, κάνει ξεκάθαρη την ανάγκη της πολιτείας για προστασία του θύματος και της κοινωνίας, εν συνόλω. Βέβαια, είναι απαραίτητο να υπάρχει ειδική μέριμνα και σε άλλους τομείς, εκτός από τον ποινικό, έχοντας ως στόχο την κοινωνικοποίηση των υποψήφιων θυμάτων και δραστών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Χαραλαμπάκης Ι. Αριστοτέλης, Ποινικό Δίκαιο-Γενικό Μέρος, τόμος ΙΙ, εκδόσεις Π.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα 2021
- Έγκλημα με Ρατσιστικά Χαρακτηριστικά: Ανάλυση των διατάξεων του άρθρου 82Α του Ποινικού Κώδικα, lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
