Το θαύμα της βελόνας: Μία μικρή ιστορία του βελονισμού

Του Μανώλη Κουφόπουλου,

Είναι μάλλον βέβαιο, ότι η αίσθηση μίας βελόνας ή οποιουδήποτε άλλου αιχμηρού αντικειμένου στο δέρμα μας δεν αποτελεί μία ευχάριστη εμπειρία. Μάλιστα, ακόμα και η σκέψη να μας πάρουν αίμα, να κάνουμε εμβόλιο ή να διενεργηθεί κάποια άλλη ιατρική πράξη που περιλαμβάνει τρύπημα προκαλεί αρνητικά συναισθήματα και ορισμένους τούς οδηγεί στη… φυγή. Ωστόσο, στη σύγχρονη εποχή τα αρνητικά του τρυπήματος αντισταθμίζονται από το πλήθος των ευεργετικών για την υγεία μας αποτελεσμάτων. Είτε αυτό αφορά σε εξετάσεις που θα καθορίσουν τις μελλοντικές ιατρικές αποφάσεις είτε σε ένα εμβόλιο που θα μας θωρακίσει από μία θανατηφόρα ασθένεια, μπορούμε εύλογα να συμπεράνουμε ότι μέρος των ιατρικών πρακτικών σήμερα βασίζεται ακόμη στο τρύπημα. Η λήψη αίματος για εξετάσεις και τα εμβόλια αποτελούν σύγχρονες πρακτικές. Υπάρχει, όμως, μία που έρχεται από το χρονοντούλαπο της ιστορίας, για να φέρει λύση σε προβλήματα, που οι σύγχρονες μέθοδοι δεν μπορούν να αποκρυπτογραφήσουν.

Το παρόν άρθρο αφορά τον βελονισμό, μία αρχαία πρακτική που οι ρίζες της, με μεγάλη βεβαιότητα, φαίνεται να αναπτύχθηκαν στην Κίνα 3.000 χρόνια πριν. Ακόμα, οι παλαιοντολόγοι έχουν βρει εργαλεία και στοιχεία, που θα μπορούσαν να αφορούν τον βελονισμό 6.000 έτη στο παρελθόν. Αυτή η έντονη ενασχόληση του ανθρώπου με τον βελονισμό, σε συνδυασμό με τα σημερινά ερευνητικά δεδομένα, μάς προϊδεάζουν για την αποτελεσματικότητα της μεθόδου.

Μία μικρή περιήγηση στα χρονικά του βελονισμού

Ο βελονισμός φαίνεται να γεννήθηκε στην Κίνα 3.000 χρόνια πριν, όπως προαναφέρθηκε. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν την περιστασιακή χρήση του ως εργαλείο των ιατρών και των «σοφών». Σταδιακά (100 π.Χ.), μαζί με την ανάπτυξη διαφόρων τεχνικών και της θεωρίας για τα ενεργειακά πεδία του σώματος (Qi), ο βελονισμός εντάχθηκε ως επίσημο εργαλείο στα ιατρικά βιβλία και στα αρχεία της Αυτοκρατορίας. Μέχρι και τον 7^ο αιώνα, όταν και διαδόθηκε στην Ιαπωνία, στο Βιετνάμ και στην Κορέα είχε, πλέον, συνδυαστεί με τη βοτανοθεραπεία και το θεραπευτικό μασάζ και είχε γίνει καθημερινή πρακτική. Με το πέρασμα των αιώνων και φτάνοντας στη δυναστεία των Μινγκ (14-17^ος αιώνας), ο βελονισμός έφτασε στο απόγειό του. Τότε δημοσιεύτηκε και το κυριότερο εγχειρίδιο του βελονισμού, που περιέγραφε με ακρίβεια τα ενεργειακά πεδία και τις κατάλληλες τεχνικές. Οι πληροφορίες αυτές είναι που έδωσαν στον δυτικό κόσμο το φως αυτής της εναλλακτικής μεθόδου τον 17^ο αιώνα.

Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει μπρούτζινα αγάλματα του 15^ου αιώνα, με χαραγμένα τα σημεία που εισέρχονται οι βελόνες. Παρόλο που η Κίνα ήταν η γενέτειρα του βελονισμού, από τον 17^ο μέχρι και τον 19^οαιώνα απαγορεύτηκε η πρακτική από τον Αυτοκράτορα ως δεισιδαιμονική και παράλογη και κυριάρχησε έντονα η άποψη αυτή μεταξύ του απλού λαού, αλλά και των λογίων. Αυτό δεν ήταν τυχαίο, καθώς η Κίνα άρχισε να υιοθετεί την επιστημονική μέθοδο και τις δυτικές ιατρικές πρακτικές στην προσπάθειά της να εκσυγχρονιστεί και να φτάσει στο επίπεδο των Ευρωπαίων. Βέβαια, δεν ήταν μόνο η επιρροή της Δύσης, αλλά και μία εσωτερική κρίση και δυσπιστία απέναντι στις τεχνικές αυτές (κάτι που ξεκίνησε τον 17^ο αιώνα με την πτώση της δυναστείας των Μινγκ).

Παράλληλα, ο βελονισμός και η έρευνα πάνω στο αντικείμενο εξελίχθηκαν με ταχείς ρυθμούς τον 19^οαιώνα και έγιναν σταδιακά μέρος των δυτικών ιατρικών εγχειριδίων. Λόγω της δυτικής επιρροής στην Κίνα, ο βελονισμός ξαναπήρε τη θέση του στην κινέζικη κουλτούρα. Εννοείται ότι ακόμη και κατά την απαγόρευσή του, πολλοί συνέχισαν να χρησιμοποιούν τις ίδιες τεχνικές με διαφορετικά ονόματα.

Μέσα στον 20^ο αιώνα, με την ανάπτυξη και τη μείωση του κόστους των διαφόρων διαγνωστικών μηχανημάτων (ηλεκτρομυογράφημα, τομογράφος, αιματολογικές εξετάσεις, υπέρηχος), η έρευνα για την αποτελεσματικότητα του βελονισμού μάς προσέφερε πλήθος χρήσιμων δεδομένων και τον καθιέρωσε ως έγκυρη ιατρική πράξη για την αντιμετώπιση διαφόρων προβλημάτων. Τουλάχιστον 10 εκατομμύρια πολίτες στην Αμερική τον αξιοποιούν κάθε χρόνο για τη μείωση του πόνου, μυοσκελετικών, νευρολογικών, δερματικών, ψυχολογικών ασθενειών, καθώς και για την ύφεση αυτοάνοσων νοσημάτων! Μάλιστα, λόγω του χαμηλού κόστους και της αποτελεσματικότητάς του, συνιστά χείρα βοηθείας σε πολίτες, που δεν μπορούν να καλύψουν τα ιατρικά τους έξοδα.

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η ιστορία του βελονισμού πέρασε από δοξασίες, αλλά και τρικυμίες, φτάνοντας, τελικά, παρά τα προβλήματα, στη θέση που του αξίζει.

Qi και vital force: Μύθος του παρελθόντος

Το Qi και τα ενεργειακά πεδία, που μάλλον όλοι έχουμε ακούσει, ίσως φανούν από πρώτη άποψη αποκυήματα της φαντασίας των «ειδικών» της αρχαιότητας στην προσπάθειά τους να δικαιολογήσουν και να ερμηνεύσουν τα φαινόμενα. Δεδομένου ότι η ανατομία δεν ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη στην Κίνα (οι τομές σε πτώματα ήταν μη αποδεκτές), οι γιατροί της εποχής δεν γνώριζαν καλά την ύπαρξη και τη λειτουργία των νεύρων (όπου πρακτικά αναφέρονται τα ενεργειακά πεδία). To Qi προσδιορίζεται ως μία αόρατη ενέργεια, που έχουμε μέσα μας και διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο σε όλες τις πτυχές της ζωής μας. Από την επούλωση πληγών και την κίνηση μέχρι και τον έλεγχο της ανέλιξης του ανθρώπου προς τη «θέωση». Ο βελονισμός και η ομοιοπαθητική είναι οι πιο γνωστές τεχνικές, που προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν και να κατευθύνουν αυτή την ενέργεια για τη θεραπεία ασθενειών.

Πρακτικά, ο βελονισμός χρησιμοποιεί τις βελόνες, που εισάγονται σε συγκεκριμένα σημεία, ώστε να αποκατασταθεί η ροή της ενέργειας που έχει σταματήσει στα σημεία αυτά. Ανάλογα με το είδος της θεραπείας, οι βελόνες μπορεί να θερμανθούν προηγουμένως ή (πλέον) να συνδεθούν με ηλεκτρόδια για διέγερση του ιστού. Στο παρελθόν, οι Κινέζοι ειδικοί πίστευαν ότι υπάρχουν πάνω από 2.000 τέτοια σημεία. Στη σύγχρονη εποχή, θεωρείται ότι υπάρχουν μόνο 361 σημεία.

Φυσικά, εμείς δεν θα προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τα οφέλη μέσα από το Qi, αλλά με τα σύγχρονα ιατρικά δεδομένα. Οπωσδήποτε δεν είναι κατακριτέο κάποιος να πιστεύει σε αυτήν τη θεώρηση, αλλά, δεδομένου ότι δεν είναι επιστημονικά επιβεβαιωμένη, δεν δύνανται να την αξιοποιήσουμε.

Οι πολύπλευρες δράσεις του βελονισμού

Η εισχώρηση της βελόνας στο δέρμα έχει πάρα πολλές επιδράσεις στους ιστούς της περιοχής. Αρχικά, ο πόνος οδηγεί στην έκκριση ουσιών (ενδορφίνες) από τον εγκέφαλο, που προκαλούν μία ήπια αναλγησία. Στο ίδιο πλαίσιο, ο εγκέφαλος, εστιάζοντας στο τρύπημα, αποσπάται από το αρχικό πρόβλημα. Ταυτόχρονα, η μικροσκοπική βλάβη οδηγεί σε αύξηση της αιμάτωσης της περιοχής, καθώς και σε μερική απενεργοποίηση των νευρικών απολήξεων του σημείου. Ειδικά όταν η βελόνα τοποθετηθεί πάνω στον μυ και συγκεκριμένα σε ένα trigger point, η αύξηση της αιμάτωσης, καθώς και η φλεγμονή βοηθούν στην αναδόμηση της αρχιτεκτονικής του σημείου και, τελικά, στη χαλάρωση του μυϊκού κόμπου.

Πρακτικά, ο βελονισμός χρησιμοποιείται κυρίως σε άκαμπτους και κουρασμένους μύες, ώστε να τους χαλαρώσει. Για αυτόν τον λόγο αξιοποιείται στη φυσικοθεραπεία μαζί με το μασάζ και την ηλεκτροθεραπεία. Ως προς το τελευταίο, μάλιστα, πάνω στη βελόνα τοποθετούνται ηλεκτρόδια που διεγείρουν τον υποκείμενο μυ, βοηθώντας στη χαλάρωση και την ιδιοδεκτικότητα. Έτσι, λοιπόν, λύση θα δώσει και σε ασθενείς με νευρολογικά προβλήματα. Τέλος, σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες, όπως είναι τα βότανα και τα αρώματα, φαίνεται να βοηθάει σε ψυχολογικά προβλήματα και ιδιαίτερα στα άτομα με κατάθλιψη και άγχος, δεδομένου ότι προσφέρει ως έναν βαθμό χαλάρωση και ευεξία.

Στο σημείο αυτό πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή εάν ενδιαφερόμαστε να κάνουμε κάποια θεραπεία που περιλαμβάνει βελονισμό. Αρχικά, να τονίσουμε ότι ο βελονισμός μπορεί να διενεργηθεί μόνο από ειδικούς, που έχουν λάβει το κατάλληλο δίπλωμα και έχουν παρακολουθήσει εξειδικευμένα σεμινάρια. Συνήθως, βελονισμό πραγματοποιούν φυσικοθεραπευτές και βελονιστές. Αυτό δεν είναι τυχαίο, διότι, όπως εύκολα μπορούμε να υποθέσουμε, μία βελόνα μπορεί να τραυματίσει κάποιον ιστό και να προκαλέσει μόνιμη βλάβη.

Ακόμα, σημαντικό είναι να επισημάνουμε ότι ορισμένες κατηγορίες ατόμων πρέπει να αποφεύγουν τον βελονισμό, εκτός και αν υπάρχει ισχυρή ένδειξη και σύσταση από τον θεράποντα ιατρό. Συγκεκριμένα, άτομα με σοβαρές δερματοπάθειες, όπως έλκη (πχ διαβητικοί), περιοχές με κακή αιμάτωση, με προβλήματα στο σύστημα πήξης (αιμορροφιλικοί, λήψη αντιπηκτικών κ.ά.), με ισχυρές αλλεργικές αντιδράσεις, με αδιευκρίνιστες υποκείμενες ασθένειες, επιληπτικοί και έγκυες οφείλουν να προσέχουν. Όσο, λοιπόν, ακολουθούμε τις οδηγίες των ειδικών και κυρίως των ιατρών, που εντάσσουν τον βελονισμό στη θεραπεία, ο φόβος της βελόνας θα γίνει απλά ένα τσίμπημα μπροστά σε μία νέα πραγματικότητα με λιγότερο πόνο.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• A brief history of acupuncture, academic.oup.com. Διαθέσιμο εδώ
• A true history of acupuncture, onlinelibrary.wiley.com. Διαθέσιμο εδώ 
• A Brief History of Acupuncture: From Traditional Acupuncturology to Experimental Acupuncturology, experimental acupuncturology, link.springer.com. Διαθέσιμο εδώ
• Chapter One – History of Acupuncture Research, international review of neurobiology, Science Direct. Διαθέσιμο εδώ
• Acupuncture: Past, Present, and Future, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
• Acupuncture for Depression: A Systematic Review and Meta-Analysis, pubmed. Διαθέσιμο εδώ 
• Acupuncture for Pain, American Family Physician. Διαθέσιμο εδώ 
• Acupuncture-a critical analysis, onlinelibrary.wiley.com. Διαθέσιμο εδώ 
• Acupuncture in modern society, Science Direct. Διαθέσιμο εδώ