Του Ελευθέριου Χονδρού,
Όπως αναφέραμε και στο Μέρος Α’, αν και υπάρχουν ζητήματα στο παρελθόν μεταξύ των γειτονικών χωρών που εξακολουθούν να προκαλούν άσχημα συναισθήματα, η Πολωνία έχει αναδειχθεί ως ένας από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της Ουκρανίας κατά τη διάρκεια του ρωσο-ουκρανικού πολέμου. Θίγοντας το θέμα τώρα, οι ηγέτες φαινόταν να αναγνωρίζουν ότι τα ακανθώδη ζητήματα δεν θα μπορούν να κρύβονται για πολύ «υπό το φως του ήλιου», ειδικά με τον πόλεμο να παρατείνεται.
Πιθανώς, ένα από τα πιο ευαίσθητα σημεία διαμάχης, ακόμα και τώρα, μεταξύ των δυο χωρών, αφορά έναν από τους εθνικούς ήρωες της Ουκρανίας, τον Stepan Bandera. Ο Bandera ήταν ένας Ουκρανός εθνικιστής ηγέτης που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Ουκρανίας και των σχέσεών της με την Πολωνία, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, λόγω της συσχέτισής του με την Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών (OUN), η οποία επιδίωκε την ατζέντα της ουκρανικής ανεξαρτησίας και πολέμησε τόσο εναντίον της Ναζιστικής Γερμανίας όσο και της Σοβιετικής Ένωσης.
Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Bandera και το OUN προσπάθησαν να ιδρύσουν ένα ανεξάρτητο ουκρανικό κράτος και ορισμένα μέλη της οργάνωσης συνεργάστηκαν με τη Ναζιστική Γερμανία στον αγώνα τους ενάντια στη Σοβιετική Ένωση. Αυτό περιελάμβανε το σχηματισμό του Ουκρανικού Αντάρτικου Στρατού (UPA), ο οποίος πραγματοποίησε επιθέσεις κατά Πολωνών αμάχων και υποβλήθηκε σε εθνοκάθαρση στη δυτική Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών της Γαλικίας και της Βολυνίας. Οι ενέργειες της UPA είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο χιλιάδων Πολωνών και οδήγησαν σε βαθιά ριζωμένη εχθρότητα μεταξύ των δύο λαών της Ανατολικής Ευρώπης.
Μετά τον πόλεμο, ο ακροδεξιός ηγέτης συνέχισε τις προσπάθειές του για την ίδρυση μιας ανεξάρτητης Ουκρανίας, αλλά η τακτική και η ιδεολογία του θεωρήθηκαν από πολλούς ως διχαστικές και ριζοσπαστικές. Η κληρονομιά του παρέμεινε ένα επίμαχο ζήτημα στην Ουκρανία και την Πολωνία, με διαφορετικές προοπτικές για τον ρόλο του στην ιστορία. Ενώ ορισμένοι Ουκρανοί τον βλέπουν ως ήρωα που πολέμησε για την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, πολλοί Πολωνοί τον βλέπουν ως εγκληματία πολέμου κατά Πολωνών αμάχων, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Πολωνία έχει εκφράσει ανησυχίες σχετικά με την εξύμνηση του στην Ουκρανία, ιδιαίτερα με τη μορφή εορτασμών, μνημείων και δημοσίων εκθέσεων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Bandera και το OUN αντιπροσωπεύουν μια σύνθετη και πολύπλευρη πτυχή της ουκρανικής ιστορίας και δεν τα βλέπουν όλοι οι Ουκρανοί με θετικό πρίσμα. Η Ουκρανία έχει λάβει μέτρα για να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες της Πολωνίας και να προωθήσει τη συμφιλίωση, συμπεριλαμβανομένων των επίσημων δηλώσεων που καταδικάζουν τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, των προσπαθειών για τη μνήμη των θυμάτων της σύγκρουσης και των διμερών διαλόγων για ιστορικά ζητήματα. Ωστόσο, η κληρονομιά του Bandera και του OUN παραμένει ένα ευαίσθητο και προκλητικό ζήτημα στις σχέσεις μεταξύ Ουκρανίας και Πολωνίας και είχε αντίκτυπο στη σχέση τους στη μεταψυχροπολεμική εποχή.
Το πιο πρόσφατο σχετικά θερμό επεισόδιο ήταν μόλις τον Ιανουάριο, όπου οι Πολωνοί εξοργίστηκαν, όταν το κοινοβούλιο της Ουκρανίας τίμησε τη μνήμη του Bandera για την 114η επέτειο από τη γέννησή του, αναρτώντας στο Twitter μια εικόνα του σημερινού διοικητή των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων σε ένα πορτρέτο του Bandera. Η ανάρτηση, για προφανείς λόγους, αργότερα διαγράφηκε, με τον Πολωνό Πρωθυπουργό Mateusz Morawiecki να λέει ότι η κυβέρνησή του έλαβε «μια εξαιρετικά επικριτική στάση απέναντι σε οποιαδήποτε εξύμνηση ή ακόμη και ανάμνηση του Bandera».
Ο λόγος που η συγκεκριμένη σελίδα της ιστορίας έχει σημασία, πέρα από το ότι προκαλεί αναταραχές, αφορά το γεγονός ότι ο Duda και άλλες εθνικιστικές αρχές αντιμετωπίζουν πολιτικές πιέσεις, ώστε να διασφαλίσουν ότι δεν θα ξεχαστεί η πολωνική ταλαιπωρία στα χέρια της Ουκρανίας, ειδικά με την αυξανόμενη δύναμη ενός ακροδεξιού κόμματος, της Συνομοσπονδίας, που μερικές φορές έχει εκφράσει αντι-ουκρανικές απόψεις. Οι βουλευτικές εκλογές στην Πολωνία, πριν από το τέλος του έτους, θα αποτελέσουν δοκιμασία για το κυβερνών κόμμα, Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), και θα καθορίσουν εάν θα κερδίσει μια τρίτη θητεία. Την περασμένη Τετάρτη, ωστόσο, η χώρα υποδέχθηκε τον Zelenskyy με κόκκινα χαλιά και μεγαλοπρέπεια και ενώ αδιαμφισβήτητα αυτό είναι αισιόδοξο για τις σχέσεις των δύο κρατών, δίνει δικαιώματα στους ανταγωνιστές του PiS.
Υπάρχει, όμως, ένα ακόμη θέμα που ασκεί πολιτική πίεση στη Πολωνία και συνδέεται, επίσης, άμεσα με τη φύση της συνεργασίας Πολωνίας – Ουκρανίας. Πρόκειται για το πρόβλημα των ουκρανικών εισαγωγών σιτηρών, που πλημμύρισαν τις αγορές της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και μείωσαν τις τιμές την περασμένη εβδομάδα. Μετά τη ρωσική εισβολή, η Ουκρανία αναγκάστηκε να εκτρέψει περίπου τις μισές εξαγωγές της από τα αποκλεισμένα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας στην Πολωνία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία και άλλες συνοριακές χώρες. Η κίνηση, με τη διευκόλυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των χωρών της Ε.Ε., είχε σκοπό να δώσει μια οικονομική σωτηρία στην Ουκρανία, έναν από τους μεγαλύτερους παραγωγούς γεωργικών προϊόντων στον κόσμο, και να εξασφαλίσει ότι οι εξαγωγές της θα μπορούσαν να φτάσουν στις παγκόσμιες αγορές. Όμως, αντί να εγκαταλείψει τις ανατολικές χώρες μέλη της Ε.Ε., μεγάλο μέρος της παραγωγής έχει κατακλύσει τις τοπικές αγορές.
Η διαμάχη έχει πάρει πολιτική χροιά, με τον Πολωνό Υπουργό Γεωργίας, Henryk Kowalczyk, να παραιτείται από τη θέση του, στις 5 Απριλίου, εν μέσω αυξανόμενου θυμού για την αδυναμία του να λύσει το ζήτημα. Οι ηγέτες του γεωργικού τομέα ισχυρίζονται ότι ο λόγος που η πολωνική κυβέρνηση δεν εμπόδισε τα φθηνά ουκρανικά προϊόντα από το “dumping“* στην πολωνική αγορά είναι επειδή εταιρείες κοντά στο κυβερνών κόμμα, Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), επωφελούνται από αυτές τις εισαγωγές. «Μια χούφτα ανθρώπων σε αυτή τη χώρα που συνδέονται με το PiS πλουτίζουν λόγω αυτού του εμπορίου, ενώ εμείς οι υπόλοιποι γινόμαστε φτωχότεροι», υποστήριξε ο Kolodzejczak στη συνέντευξη Τύπου.
Μετά από την συνάντηση της Παρασκευής στα Πολωνο-Ουκρανικά σύνορα, μεταξύ του Αναπληρωτή Υπουργού Γεωργίας της Πολωνίας, Robert Telus, και του ουκρανού ομολόγου του, το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων της Πολωνίας, PAP, ανέφερε ότι οι δύο χώρες συμφώνησαν να περιορίσουν αυστηρά και, για κάποιο διάστημα, να σταματήσουν την ουκρανική παράδοση σιτηρών στην Πολωνία. Ο Υπουργός Γεωργίας της Ουκρανίας, Mykola Solski, είχε συμφωνήσει, σύμφωνα με το PAP, ότι η χώρα του «θα απέφυγε να στείλει σιτάρι, καλαμπόκι, ηλιόσπορους κ.α. στην Πολωνία ως χώρα προορισμού».
Η συμφωνία, ωστόσο, δεν θα διαταράξει τη διαμετακόμιση ουκρανικών προϊόντων μέσω της Πολωνίας για παράδοση σε άλλες χώρες. Αυτό δείχνει ότι τα σιτηρά από την Ουκρανία θα μπορούσαν ακόμα να εισχωρήσουν στην πολωνική εγχώρια αγορά. Αντιμετωπίζοντας γενικές εκλογές αργότερα μέσα στο έτος και ανησυχώντας πέρα ότι η δυσαρέσκεια μεταξύ των αγροτών θα μπορούσε να διαβρώσει την υποστήριξη στην κυρίως συντηρητική, αγροτική βάση του, το κυβερνών κόμμα της Πολωνίας Νόμος και Δικαιοσύνη πρέπει να θέσει την επίλυση του προβλήματος των σιτηρών με την Ουκρανία ως προτεραιότητα.
*dumping: Η διαδικασία στην οποία ξένες εταιρείες «πετούν» προϊόντα σε τεχνητά χαμηλές τιμές στην ευρωπαϊκή αγορά.
ENΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Poland suspends imports of Ukrainian grain, Politico, διαθέσιμο εδώ
- POLISH FARMERS TRY TO BLOCK UKRAINE GRAIN IMPORTS AT BORDER AS ANGER GROWS, Balkain Insight, διαθέσιμο εδώ
- After protests in Poland over Ukrainian grain supplies, Kyiv and Warsaw reach a deal, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
- Stepan Bandera: Hero or Nazi collaborator?, Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ
