Της Αναστασία Κούρλα,
Στην δεσποτική Λακωνία, σε απόσταση τριανταπέντε χιλιομέτρων από την Σπάρτη, στα όρια του Δήμου Ευρώτα, βρίσκεται το Κάστρο Γερακίου. Ένα μεσαιωνικό κάστρο που δημιουργήθηκε λίγο μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους. Γύρω στο 1210 μ.Χ., η εξάπλωση των Φράγκων σε ολόκληρη την βυζαντινή αυτοκρατορία, δεν άφησε ανεπηρέαστη την Πελοπόννησο. Πιο συγκεκριμένα, διαιρέθηκε σε δώδεκα τοπικές αρχές, εκ των οποίων, η μία ήταν αυτή του Γερακίου. Ο επικεφαλής της, Guy de Nivelet, γνωστός Γάλλος βαρόνος, ανέλαβε τα ηνία της εξουσίας. Με πρωτοβουλία του υιού του, Jean de Nivelet, ευοδώθηκε το σχέδιο κατασκευής της καστροπολιτείας, ως κύριας κατοικίας τους. Απόδειξη αυτού αποτελεί και το απόσπασμα από το «Χρονικόν του Μορέως»: «Ἄλλος πάλε ἀπὸ αὐτοῦ ἔγραφεν στὸ βιβλίον· μισὶρ Γγιοῦν τὸν ἔλεγαν ντὲ Νιβηλὲ τὸ ἐπίκλην· ἕξι φίε τοῦ ἐδόθησαν νὰ ἔχῃ εἰς τὴν Τσακωνίαν· κάστρον ἔχτισεν ἐκεῖ, τὸ ὠνόμασεν Γεράκι».
Η οχύρωση είχε ακανόνιστη πολύπλευρη κάτοψη, καθώς ακολούθησε το εδαφικό ανάγλυφο, με εμβαδόν περίπου πέντε στρέμματα. Το ιδανικό του υψόμετρο, προσέφερε τη δυνατότητα εποπτείας ολόκληρης της περιοχής, αλλά κυρίως ελέγχου των γειτονικών χωριών. Παράλληλα, αποτέλεσε ένα δίαυλο επικοινωνίας, με το σύστημα των φρυκτωριών, μεταξύ των κάστρων του Μυστρά και της Μονεμβασίας. Τα τείχη είναι περιμετρικά και κατακόρυφα, με μέγιστο σωζόμενο ύψος τα 10 μέτρα.
Η πύλη βρίσκεται στην δυτική πλευρά της καστροπολιτείας, η οποία είναι τοξωτή με κεραμοπλαστικό κόσμημα. Στο εσωτερικό, σώζονται τα ερειπωμένα κτίσματα, τα οποία χρησίμευαν ως χώροι διαμονής και τροφοδοσίας, δύο μεγάλες κινστέρνες που εξασφάλιζαν την επάρκεια σε πόσιμο νερό, σε περίπτωση πολιορκίας, και οι ναοί. Μέσα στο κάστρο, διέμενε ο ηγεμόνας, η οικογένειά του και οι αξιωματούχοι του. Οι σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Φράγκων ήταν ανάμεικτες, άλλοτε φιλικές κι άλλοτε εχθρικές. Οι Φράγκοι σεβάστηκαν την θρησκεία των χριστιανών κι αυτό μαρτυρείται από την διάσωση των χριστιανικών τόπων, αλλά και την προσθήκη φραγκικών οικόσημων και αρχιτεκτονικών μελών εντός τους. Η κυριαρχία τους διήρκησε μέχρι τη μάχη της Πελαγονίας το 1259, που οδήγησε σε ήττα των Φράγκων και παράδοση του κάστρου στους Βυζαντινούς.
Έτσι, το κάστρο κατοικήθηκε από πολλές οικογένειες επιφανών Βυζαντινών, αλλά και από τον απλό λαό για λόγους ασφαλείας, αν τυχόν δεχόταν εκ νέου επίθεση από τους Φράγκους. Οι Βυζαντινοί παρέμειναν στη περιοχή για διακόσια περίπου χρόνια. Μετά την Άλωση του 1453, η καστροπολιτεία περιήλθε στα χέρια των Ενετών και στη συνέχεια των Τούρκων. Αργότερα, έγινε ανακατάληψη από τους Ενετούς και πάλι από τους Τούρκους. Μολαταύτα, σε κανένα διασωσμένο ναό και μέρος του κάστρου, δεν φανερώνονται ενετικά και τούρκικα στοιχεία, καθώς στα μέσα του 15ου με 16ου αιώνα το κάστρο εγκαταλείφθηκε. Ο λαός μετέβη στη τωρινή τοποθεσία «Γεράκι», το οποίο έγινε κεφαλοχώρι. Επομένως, γίνεται αντιληπτό πώς η στρατηγική θέση του κάστρου αποτέλεσε αιτία πολλών μαχών για την διεκδίκησή του. Οι οχυρώσεις επισκευάστηκαν κι ενισχύθηκαν με αμυντικές κατασκευές, που ενσωμάτωσαν λειτουργικά τις παλαιότερες.
Στην κορυφή του κάστρου, βρίσκεται ο Ναός του Αγίου Γεωργίου, στον οποίο διακρίνονται χαρακτηριστικά δύο οικοδομικών φάσεων: Πρωτοβυζαντινή (τα εσωτερικά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη) και Μεσοβυζαντινή εποχή (η αρχική του φάση ως δίκλιτος ναός). Στο εσωτερικό της εκκλησίας διατηρείται το μαρμάρινο τέμπλο. Ο γραπτός διάκοσμος, που κάλυπτε μόνο το βόρειο και μεσαίο κλίτος, χρονολογείται στις αρχές του 14ου αιώνα και κατατάσσεται στην καλλιτεχνική παραγωγή του Δεσποτάτου του Μορέα. Η εικονογράφηση του ναού διαφαίνεται στο αρχικό τμήμα του και σώζεται αποσπασματικά. Επιπλέον, μέσα στα τείχη του κάστρου υπάρχουν οι «Πέρα Εκκλησίες», δηλαδή οι ναοί των Θεοφανείων (τέλη 12ου αιώνα), του Προφήτη Ηλία (12ος αιώνας ή 13/14ος αιώνας, σύμφωνα με τον Ορλανδό) και των Ταξίαρχων (πρώτο μισό του 14ου αιώνα).
Όπως γίνεται αντιληπτό, ο σημερινός αρχαιολογικός χώρος βρίθει από εκκλησίες. Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής είναι σε αρκετά καλή κατάσταση και βρίσκεται στο νοτιότερο μέρος του κάστρου. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπου του σταυρεπίστεγου και έχει αρμονικές αναλογίες. Η κατασκευή χρονολογείται στον όψιμο 13ο αιώνα, ενώ ο γραπτός διάκοσμος του ναού στο πρώτο μισό του 15ου αιώνα. Επίσης, είναι επισκέψιμος ο ημιερειπωμένος ναός του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος διαθέτει κτιστό τέμπλο, αλλά και κτιστή Αγία τράπεζα. Τοποθετείται στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα.
Ακόμη, σώζεται ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής, που ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του μονόχωρου δρομικού καμαροσκέπαστου με τυφλά αψιδώματα, με το Ιερό προσανατολισμένο προς τον Νότο. Έχει δύο εισόδους στην βόρεια και την δυτική πλευρά, όπου υπήρχε εξώστης. Κι αυτή χρονολογείται στον 13ο αιώνα. Ο ζωγραφικός διάκοσμος του ναού, με βάση μια σωζόμενη επιγραφή, ολοκληρώθηκε το 1430. Πρόκειται για έργο του ίδιου αξιόλογου επαρχιακού συνεργείου ζωγράφων που φιλοτέχνησε και τους ναούς της Αγίας Παρασκευής στον μεσαιωνικό οικισμό και των Ταξιαρχών, αφιερωμένος στους αρχάγγελους Μιχαήλ και Γαβριήλ με τις ολόσωμες τοιχογραφίες τους να ξεχωρίζουν, στις Πέρα εκκλησίες του κάστρου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Διακουμάκου, Αικατερίνης (2019), Το Μεσαιωνικό Γεράκι και το Κάστρο του: Προτάσεις ανάδειξης και διαχείρισης, Καλαμάτα: Μεταπτυχιακή εργασία Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Διαθέσιμο εδώ
- anagnostis.org, Κάστρο Γερακίου: Ο άγνωστος «μικρός» Μυστράς που μας περιμένει να τον ανακαλύψουμε, Διαθέσιμο εδώ
