Του Παναγιώτη Στρίκου,
Το αριστουργηματικό έργο του Ντοστογιέφσκι περιστρέφεται γύρω από έναν φοιτητή νομικής, τον Ρασκόλνικοβ, ο οποίος ζει περίπου στο 1860, σε μια άκρως πενιχρή Ρωσία. Σκοπός εδώ δεν είναι σε καμία περίπτωση η περιγραφή του βιβλίου, αλλά μια φιλοσοφική ανάλυση του λογοτεχνικού του πυρήνα, που εγείρει κάποια ερωτήματα.
Στο βιβλίο, ο Ρασκόλνικοφ αποφασίζει να σκοτώσει μια ηλικιωμένη τοκογλύφο (και την αδερφή της που τυχαία βρισκόταν εκεί την ώρα του εγκλήματος) με ένα τσεκούρι. Η συγκεκριμένη ηλικιωμένη κρατούσε ενέχυρα κάποια πράγματα φτωχών ανθρώπων, με αντάλλαγμα να τους δίνει κάποια χρήματα. Ο πρωταγωνιστής σκοτώνει την ηλικιωμένη, διαπράττοντας ένα «έγκλημα», παραγράφοντας δηλαδή το γράμμα του Νόμου. Με λίγα λόγια, η γυναίκα εναντιώθηκε στην ηθική αρχή, και στη συνέχεια το πλήρωσε. Ο ίδιος έλεγε σε μια κοπέλα, τη Σόνια, πως τη σκότωσε για να αποκτήσει τα λεφτά που έπαιρνε από τους ανθρώπους η ηλικιωμένη, ώστε να τελειώσει το πανεπιστήμιο και να ξεκινήσει μια νέα ζωή, μια ελεύθερη και ανεξάρτητη.
Δεν επρόκειτο, όμως, για μία απλή ληστεία. Επρόκειτο μάλλον για ένα ταξικό χτύπημα ενός ανήμπορου οικονομικά παιδιού να επιβιώσει σε ένα μοχθηρό εκβιομηχανοποιημένο σύστημα παραγωγής, όπου εάν ανήκεις στο πλήθος, είτε έχεις ικανότητες είτε θέλεις να αποκτήσεις μόρφωση, θα ζεις σε ένα καμαράκι σαν και του Ρασκόλνικοφ, με σκονισμένα βιβλία που πολύ σύντομα θα πουλήσεις για να φας. Η ηλικιωμένη, για τον Ντοστογιέφσκι, συμβόλιζε την τράπεζα, συμβόλιζε την οικονομική εκμετάλλευση του ενός ανθρώπου προς τον άλλον. Πιστεύω πως το έντονο ταξικό περιεχόμενο που αποδίδει ο συγγραφέας φανερώνεται στο ότι η ηλικιωμένη γυναίκα ήταν μία εκμεταλλεύτρια, ένας κρίκος μονάχα μιας ιμπεριαλιστικής αλυσίδας που κατασπάραζε όσους ήταν φτωχοί.
Ο Ρασκόλνικοφ δεν μπορούσε προφανώς να σκοτώσει τον Τσάρο, δεν μπορούσε να «σκοτώσει» την αλυσίδα (άμα μπορούσε, θα το έκανε!), αλλά μπορούσε να σκοτώσει αυτόν τον κρίκο, χτυπώντας από την ταξική θέση που βρισκόταν. Πόσο ηρωικό θεωρούσε πως ήταν αυτό για τον ίδιο, έναν φοιτητή ο οποίος βρισκόταν στον πυθμένα των ταξικών θέσεων, να προσπαθήσει να καλυτερέψει τη ζωή του που αδίκως δεν υπολογιζόταν λόγω της ηλικιωμένης, του Τσάρου, του διευθυντή της τράπεζας και όλων των ανθρώπων που αποτελούσαν το κατεστημένο;
Και πόσο ανήθικο είναι αυτό άραγε; Γιατί να είναι ηθικό, ένας φοιτητής, ένας νέος άνθρωπος που διψά για παιδεία, μόρφωση, ιδέες, ιδανικά, να του παραδίδεται ένα καμαράκι και μια λαχανόσουπα; Γιατί η ηλικιωμένη και ο κάθε αντικαθρεπτισμός του συστήματος σε ένα πρόσωπο, να είναι ικανός/ή να εκμεταλλεύεται τους άλλους; Μήπως θεωρήσαμε τη δολοφονία ανήθικη αρχή, ενώ ταυτοχρόνως τη νομιμοποιήσαμε; Όλα αυτά αναρωτιέται ο Ρασκόλνικοφ.
«Ήθελα να γίνω Ναπολέοντας», λέει ο ίδιος. Ο Ναπολέοντας δεν ήταν δολοφόνος; Ή μήπως όλοι οι στρατηγοί και αυτοκράτορες δημιούργησαν τον νόμο ενώ δολοφονούσαν, και έστελναν πλήθος λαού να σκοτωθεί στα πεδία των μαχών; Αυτοί γιατί αντιπροσωπεύουν τη νομιμότητα, ενώ κηρύττουν έγκλημα τη δολοφονία μίας ηλικιωμένης εκμεταλλεύτριας, που την σκότωσε ένας φοιτητής, γιατί δεν ήθελε να βλέπει τη μάνα του πεινασμένη και την αδερφή του παραδουλεύτρα και που ήταν ανήμπορος να συνεχίσει τις σπουδές το, και να χτυπά συνεχώς σε ένα ταξικό τείχος;
Τι θεωρείται νόμιμο και τι όχι; Η εγκαθιδρυμένη νομιμότητα είναι νόμιμα «ανθρώπινη»; Ποια ανθρωπιστική ουτοπία κυνηγάει και για ποια δικαιοσύνη, για ποια εξάλειψη ανισοτήτων παλεύει; Το κάνει; Ή μήπως κάτω από την αιγίδα της νομιμότητας η απανθρωπιά, η εκμετάλλευση, η εξουσία ελλοχεύουν ως νόμιμες; Ποιος τις έκανε νόμιμες; Η κοινή συμφωνίας μας; Ή η απανθρωπιά αυτών που πάντοτε είχαν τα ηνία να παρασύρουν την κοινωνική πραγματικότητα, τους ανθρώπους, τη βιόσφαιρα και τα πάντα γύρω τους;
«Γιατί με παραβλέψατε εμένα; Εγώ μονάχα μια φορά ζω, θέλω και εγώ να ζήσω… Εχ, είμαι μια αισθητική ψείρα και τίποτα άλλο»
— Έγκλημα και Τιμωρία, Φίοντορ Ντοστογιέφσκι
