Της Ζωής Σερμπίνη,
Όπως συμβαίνει σε κάθε σημείο της γης, έτσι και οι διάφορες φυλές που κατοικούσαν στην Αμερική πριν την κατάκτησή της από τους Ευρωπαίους, είχαν δημιουργήσει τους δικούς τους μύθους και παραδόσεις. Κάθε φυλή είχε τη δική της πεποίθηση για το πως δημιουργήθηκε ο κόσμος. Η φυλή Σενέκα, που κατοικούσε στη δυτική Νέα Υόρκη, είχε την δική της αντίληψη σχετικά με την δημιουργία του κόσμου και των έμβιων όντων του. Ο μύθος της φυλής Σενέκα, που περιγράφει την δημιουργία των ανθρώπων και των υπόλοιπων όντων, θυμίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό αυτόν των αρχαίων Ελλήνων, που παρουσιάζει τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα ως τους δημιουργούς της ανθρωπότητας και του υπόλοιπου ζωικού βασιλείου.
Στον μύθο της Φυλής Σενέκα, ο Τζουσκάχα και ο Οθαγκουέντα ήταν αδέρφια και γεννήθηκαν από την κόρη της πρώτης γυναίκας που κατοίκησε στη γη πέφτοντας από τον ουρανό. Τα δύο αδέρφια, λοιπόν, με την μητέρα και την γιαγιά τους, ήταν οι πρώτοι άνθρωποι που έζησαν στη γη. Ωστόσο, η γεωμορφολογία του πλανήτη στην εποχή των πρώτων αυτών ανθρώπων ήταν πολύ διαφορετική. Η γη καλυπτόταν ολόκληρη από θάλασσα και υπήρχε μόνο ένα μικρό νησάκι στο οποίο είχαν γεννηθεί και κατοικούσαν τα αδέρφια. Μάλιστα, το νησί αυτό είχε δημιουργηθεί πάνω στο καβούκι μιας τεράστιας θαλάσσιας χελώνας, για να εγκατασταθεί πάνω του η γυναίκα που έπεσε από τον ουρανό, η γιαγιά των δύο αδερφών. Όταν τα παιδιά μεγάλωσαν, αποφάσισαν να επεκτείνουν το μέγεθος του νησιού τους.
Ξεκινώντας, χώρισαν τις αρμοδιότητες τους και ανέλαβαν ο ένας το δυτικό και ο άλλος το ανατολικό μέρος του νησιού. Δημιούργησαν λίμνες, ποτάμια, βουνά, δάση αλλά και διάφορα ζώα. Όταν τελείωσαν και οι δύο την δουλειά που είχαν αναλάβει, βρέθηκαν ξανά και παρουσίασαν ο ένας στον άλλο τη μεριά του. Πρώτα, πήγαν στα δυτικά για να δουν τι έφτιαξε ο Οθαγκουέντα. Η χώρα εκεί ήταν γεμάτη βράχια και γκρεμούς. Επιπλέον, ο Οθαγκουέντα είχε δημιουργήσει εκεί ένα κουνούπι πολύ μεγαλύτερο από το ανθρώπινο μέγεθος. Ο Τζουσκάχα σκέφτηκε πως το κουνούπι ήταν πολύ μεγάλο και θα αποτελούσε κίνδυνο για τους ανθρώπους, κι έτσι το έπιασε, το έτριψε στα χέρια του και του έδωσε πολύ μικρότερο μέγεθος. Άλλαξε μάλιστα και μερικά από τα άλλα ζώα, που είχε φτιάξει ο αδερφός του.
Την επόμενη μέρα, επισκέφτηκαν τα ανατολικά, για να δουν τι είχε φτιάξει εκεί ο Τζουσκάχα. Εκεί, αντίκρισαν τα ζώα που είχε δημιουργήσει ο δεύτερος αδερφός, τα οποία ήταν τόσο χοντρά που δεν μπορούσαν σχεδόν ούτε να κουνηθούν. Τα δέντρα έσταζαν σιρόπι και οι καρποί τους ήταν μεγάλοι και πολύ γευστικοί. Στους ποταμούς, το μισό νερό κυλούσε προς τα πάνω, ενώ το άλλο μισό προς την αντίθετη κατεύθυνση. Βλέποντας αυτά, ο Οθαγκουέντα δυσαρεστήθηκε, καθώς θεώρησε πως δεν θα ήταν σωστό οι άνθρωποι που θα κατοικούσαν εκεί να ζουν με τέτοια άνεση. Έτσι, έκανε τα ζώα μικρότερα, τα δέντρα να στάζουν νερό αντί για σιρόπι και τους καρπούς μικρούς και άχρηστους. Τέλος, έκανε το νερό των ποταμών να κυλάει μόνο προς μια κατεύθυνση, γιατί, έτσι όπως είχαν φτιαχτεί αρχικά τα ποτάμια, θα ήταν πολύ εύκολο για τους ανθρώπους να ταξιδέψουν στα νερά τους.
Η διαφορετική άποψη των αδερφών για το πως έπρεπε να μοιάζει το νησί που δημιούργησαν τους οδήγησε σε μεγάλη ρήξη και σε έντονη διαμάχη, κατά την οποία, τελικά, ο Οθαγκουέντα σκοτώθηκε από τα χέρια του αδερφού του.
Στον αρχαίο ελληνικό μύθο, οι θεοί ανέθεσαν σε δύο αδέρφια Τιτάνες, τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα, να δημιουργήσουν τα ζώα που θα κατοικούσαν στη γη. Ο Επιμηθέας προκάλεσε τον αδερφό του και του ζήτησε να αναλάβει μόνος του αυτό το εγχείρημα. Ο Προμηθέας δέχτηκε και έτσι ο Επιμηθέας ξεκίνησε πλάθοντας τα διάφορα ζώα και δίνοντας τους στο καθένα και από ένα διαφορετικό «όπλο» για να μπορέσει να επιβιώσει. Σε άλλα ζώα έδωσε φτερά για να μπορούνε να πετάξουν, σε άλλα γούνα για να προστατεύονται από το κρύο και σε άλλα ταχύτητα για να μπορούν να τρέξουν. Ωστόσο, όταν έφτασε στους ανθρώπους, είχε ξοδέψει ήδη όλες τις ικανότητες στα υπόλοιπα ζώα, αφήνοντας τους γυμνούς και άοπλους.
Όταν ο Προμηθέας ήρθε για να ελέγξει το έργο του αδερφού του, κατάλαβε πως είχε αφήσει τους ανθρώπους χωρίς καμία ικανότητα. Για να διορθώσει το λάθος αυτό, σκέφτηκε να κλέψει από τον Ήφαιστο την «έμπειρον τέχνην» και από την Αθηνά την «έντεχνον σοφίαν», μαζί με την φωτιά του Ηφαίστου, έτσι ώστε να τα χαρίσει στους ανθρώπους και αυτοί, με τη σειρά τους, να καταφέρουν να δημιουργήσουν πολιτισμό. Ο Προμηθέας κατάφερε να κλέψει τα δώρα αυτά από τους θεούς και να τα προσφέρει στους ανθρώπους. Αυτή του η πράξη εξόργισε τον Δία και καταδίκασε τον Προμηθέα σε αιώνια τιμωρία. Με εντολή του Δία, λοιπόν, ο Ήφαιστος έδεσε τον Προμηθέα με αλυσίδες σε μια κορυφή του Καύκασου, ενώ ένας αετός έτρωγε όλη μέρα το συκώτι του, το οποίο, όμως, ανανεωνόταν τη νύχτα.
Η τιμωρία, που είχε καθοριστεί να είναι αιώνια, έληξε με το φόνο του αετού από τον Ηρακλή. Ωστόσο, ο Δίας φρόντισε να τιμωρήσει και τον Επιμηθέα, αλλά και τους ανθρώπους, με πιο ύπουλο τρόπο αυτή τη φορά. Έβαλε τους θεούς να φτιάξουν μια γυναίκα με θεϊκή ομορφιά και την έστειλε ως δώρο στον Επιμηθέα. Την γυναίκα αυτή ονόμασε Πανδώρα. Ο Επιμηθέας ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε την Πανδώρα, και ως δώρο γάμου ο Δίας της έστειλε ένα κουτί, με την προϋπόθεση πως δεν έπρεπε ποτέ να το ανοίξει και να δει το περιεχόμενο του. Η Πανδώρα, αγνοώντας τη διαταγή του Δία, έπεσε στην παγίδα του και άνοιξε το κουτί. Με το άνοιγμα του, ξεχύθηκαν στον κόσμο όλα τα δεινά και οι αρρώστιες.
Οι δύο παραπάνω μύθοι παρουσιάζουν ορισμένες ομοιότητες αλλά φυσικά και πολλές διαφορές. Πρόκειται για δύο μύθους που αναπτύχθηκαν σε δύο εντελώς διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια και σε δύο γεωγραφικές περιοχές πολύ μακρινές μεταξύ τους, των οποίων οι πολιτισμοί δεν συναντήθηκαν ποτέ κατά την αρχαιότητα. Επιπλέον, η φυλή Σενέκα έχει επιβιώσει μέχρι και σήμερα στην Αμερική, οπότε μπορεί ο συγκεκριμένος μύθος να είναι πολύ μεταγενέστερος από τον μύθο του Προμηθέα. Υπάρχουν, ωστόσο, κάποιες αξιοσημείωτες ομοιότητες. Και στους δύο μύθους τα δύο αδέρφια μοιράζουν τις αρμοδιότητες τους. Στον αρχαίο ελληνικό μύθο ο Επιμηθέας αναλαμβάνει τη δημιουργία των ζώων και ο Προμηθέας τον έλεγχο τους. Στον μύθο των Σενέκα, ο Οθαγκουέντα αναλαμβάνει τη δυτική πλευρά του νησιού και ο Τζουσκάχα την ανατολική. Ωστόσο, και στον μύθο αυτό, τα αδέρφια ελέγχουν και διορθώνουν ο ένας τις δημιουργίες του άλλου.
Επιπλέον, το εγχείρημα που έχουν αναλάβει και στις δύο περιπτώσεις αποβαίνει μοιραίο για τα αδέρφια και οδηγεί είτε στην τιμωρία τους, είτε στον θάνατο τους. Όπως, όμως, αναφέρθηκε ήδη, οι δύο μύθοι έχουν εξίσου πολλές διαφορές, όχι μόνο στο περιεχόμενο αλλά και στο συμβολισμό τους. Επομένως, σκοπός δεν είναι τόσο να καταμετρηθούν οι ομοιότητες των δύο μύθων, όσο να κατανοήσουμε, μέσα από αυτές τις ομοιότητες, την μοναδικότητα που εμπεριέχει αυτή η περίπτωση, δηλαδή, το πόσο ξεχωριστό είναι δύο τόσο διαφορετικοί πολιτισμοί να δημιουργούν μύθους με τόσα κοινά χαρακτηριστικά, παρόλο που τα νοήματα και οι συμβολισμοί που πιθανόν να ήθελαν να περάσουν, ήταν πολύ διαφορετικοί στους δύο αυτούς μύθους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Campbell J. (2001), Ο Ήρωας με τα χίλια πρόσωπα, Αθήνα: Ιάμβλιχος.
- Μπαρούξης Γ. (2007), Μύθοι και θρύλοι των λαών: Βόρεια Αμερική, Αθήνα: Το Ποντίκι.
