Βυζαντινοί εμφύλιοι πόλεμοι κατά την εποχή των Παλαιολόγων

Του Βασίλη Χαρίτου,

Ο 13ος αιώνας ήταν μια εποχή έκρυθμη για το Βυζάντιο, καθώς η Αυτοκρατορία είχε να αντιμετωπίσει την απειλή πολλών εξωτερικών εχθρών, που εποφθαλμιούσαν τα εδάφη της. Τουρκομάνοι νομάδες θα διεισδύσουν σε βυζαντινά εδάφη και θα ιδρύσουν Μουσουλμανικά Εμιράτα. Παράλληλα, μεγάλη είναι η εξάρτηση από τους Γενουάτες και το ξένο ναυτικό, που στερεί από τους Βυζαντινούς ναυτικούς να βρούνε απασχόληση. Ως αποτέλεσμα, πολλοί θα καταλήξουν να παρέχουν υπηρεσίες στους Βενετούς. Το διοικητικό σύστημα θα χάσει τον συγκεντρωτικό του χαρακτήρα, καθώς με τη θέσπιση των Κεφαλών (τίτλος αξιωματούχου σε ρόλο ενδιάμεσου ανάμεσα σε επαρχία και κεντρική εξουσία), εξασθενεί η κεντρική εξουσία και ενισχύεται ο ρόλος του Συναυτοκράτορα.

Ο Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος βασιλεύει μεταξύ του 1282–1328. Επί της βασιλείας του, υπήρχε μια γενικότερη δυσαρέσκεια εναντίον του, καθώς δεν ήταν γνώστης στρατιωτικών πραγμάτων και εφάρμοζε μόνο τη διπλωματία, ενισχύοντας τον επεκτατισμό εξωτερικών εχθρών. Επιπλέον, κατηγορήθηκε για επαχθή φορολογία και κατακρίθηκε για τον τρόπο διαχείρισης των κρατικών εξόδων και την κοινωνική-οικονομική ανισότητα ανάμεσα στους υπηκόους του.

Από την άλλη, ο εγγονός του, Ανδρόνικος Γ΄, ήταν ένας τολμηρός, φιλόδοξος ηγέτης που διακρινόταν ιδιαίτερα στο μέτωπο του πολέμου. Διεκδικεί τον θρόνο και έρχεται σε αντιπαράθεση με τον παππού του, Ανδρόνικο Β΄. Συσπειρώνει ανθρώπους και φατρίες εναντίον του παππού του. Οι σύμμαχοι της εξέγερσής του ήταν οι: Ιωάννης Κατακουζηνός, ο Αλέξιος Απόκαυκος, ο Θεόδωρος Συναδηνός και ο Συργιάννης Παλαιολόγος. Αυτοί τον ενθαρρύνουν να οργανώσει ανταρσία και να διεκδικήσει τον θρόνο. Πρόκειται για μια σύγκρουση δυο διαφορετικών γενεών. Οι στασιαστές θα μεταβούν στη Θράκη και θα εκμεταλλευτούν τη δυσαρέσκεια των κατοίκων από τη βαριά φορολόγηση των τελευταίων ετών. Την ίδια στιγμή, θα τους υποσχεθούν φορολογικές απαλλαγές και υπέρογκα ποσά, για όποιον πολεμήσει στο πλευρό του νεαρού Ανδρόνικου Γ΄.

Ο αυτοκράτορας, στο άκουσμα της συνωμοσίας αυτής, θα συλλάβει τον εγγονό του, αλλά, κατά τη διάρκεια της σύλληψης, θα διαφύγει στην Αδριανούπολη. Εκεί, μαζί με τον Κατακουζηνό και τον Συργιάννη, παρέχουν δώρα στους κατοίκους της Μακεδονίας, στην προσπάθειά τους να ανακηρυχτεί νέος Αυτοκράτορας ο Ανδρόνικος Γ΄.

Το 1321, με την Συνθήκη του Ρηγαίου, θα παραχωρηθεί στον Ανδρόνικο Γ΄ η Θράκη και ένα τμήμα της Μακεδονίας. Το επόμενο έτος, ο Συργιάννης θα συμμαχήσει με τον Ανδρόνικο Β΄. Παράλληλα, εμπλέκονται και ξένες δυνάμεις, καθώς ο Ανδρόνικος Γ΄ αναζητά δυνάμεις από το εξωτερικό και καταφεύγει στους Σέρβους. Συμμαχεί με τον Σέρβο ηγεμόνα Μιλούτιν, διευρύνοντας έτσι τις συμμαχίες του στον ελλαδικό χώρο. Με τη Συνθήκη των Επιβατών, ο Ανδρόνικος Β΄ θα ενισχύσει τη θέση του στην Κωνσταντινούπολη, ενώ ο εγγονός του θα παραμείνει στον Διδυμότειχο.

Η τρίτη και τελευταία φάση του πολέμου θα ξεκινήσει το 1327. Ο Ανδρόνικος Γ΄ μετακινήθηκε από το Διδυμότειχο στη Σηλυβρία. Ο παππούς του θα απαιτήσει τον αφορισμό του. Ωστόσο, ο νεαρός Ανδρόνικος Γ΄ θα υποσχεθεί μείωση της κρατικής φορολογίας και αύξηση των στρατιωτικών δυνάμεων της Κωνσταντινούπολης. Ως επακόλουθο των υποσχέσεών του, το 1328, θα εισέλθει στην Κωνσταντινούπολη με τον στρατό του και θα αναλάβει την εξουσία. Θα παραμείνει στην εξουσία του κράτους ως το 1341, όπου και θα αποβιώσει.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ