Tης Μαριάννας Κώστα,
Η εξασφάλιση συνθηκών αξιοπρεπούς στεγαστικής διαβίωσης είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα του ανθρώπου. Η κάλυψη αυτής της ανάγκης προϋποθέτει, αφενός, την εκπλήρωση των βασικών ατομικών δικαιωμάτων σε βιοποριστικό επίπεδο, αφετέρου συμβάλλει στην εκπλήρωση της ασφάλειας και της κοινωνικής ένταξης του ατόμου. Τουναντίον, όταν ένας άνθρωπος δεν έχει πρόσβαση σε μια κατοικία, δυσκολεύεται να καλύψει την ανάγκη για υγεία και ευεξία, ενώ δεν είναι σε κατάλληλη θέση να οργανώσει το πρόγραμμά του για μια παραγωγική ζωή. Ειδικότερα, αναιρείται η δυνατότητα να εργαστεί, με σκοπό να εξασφαλίσει ένα εισόδημα αξιοπρεπούς διαβίωσης, ενώ αδυνατεί να αναπτύξει το κοινωνικό του κεφάλαιο, λόγω του στιγματισμού και της αποξένωσής του.
Ως στεγαστική πολιτική, ορίζεται μια ποικιλία παρεμβάσεων, που έχουν στόχο να αντιμετωπίσουν ή να ρυθμίσουν το νομικό καθεστώς περί κατοικίας, καθώς και την πρόσβαση, την ποιότητα και τις προδιαγραφές. Επιπλέον, υπάρχει η δυνατότητα να επεκταθεί με τη λήψη μέτρων που υιοθετούνται για τη βελτίωση των στεγαστικών συνθηκών των νοικοκυριών, αλλά και της λειτουργίας της αγοράς ακίνητης περιουσίας. Τα αυξανόμενα ενοίκια και οι ελλείψεις κατοικιών ήταν ήδη μια σημαντική πρόκληση στην Ευρώπη, πριν από την πανδημία. Όμως, ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο πληθωρισμός και το υψηλό κόστος ενέργειας και κατασκευής έχουν μετατρέψει ένα μακροχρόνιο ευρωπαϊκό παράπονο σε μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές κρίσεις της ηπείρου.
Όσον αφορά την ποιότητα στέγασης, η οποία εκτιμάται –στην προκειμένη περίπτωση– με το επίπεδο συνωστισμού ατόμων σε ένα νοικοκυριό, περίπου το 17,1% του πληθυσμού στην Ε.Ε. ζει σε συνθήκες οικιακού συνωστισμού, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία του 2021. Η Λετονία, η Ρουμανία και η Βουλγαρία διαθέτουν τα υψηλότερα ποσοστά ατόμων που συνωστίζονται σε μια κατοικία, ενώ η Κύπρος και η Μάλτα συγκεντρώνουν τα μικρότερα ποσοστά. Επιπλέον, το 34% των ευρωπαίων ζει σε υποκατειλημένες κατοικίες, δηλαδή θεωρούνται πολύ μεγάλης έκτασης για τις ανάγκες του νοικοκυριού που ζει σε αυτές.
Σχετικά με την ποιότητα των υποδομών στις κατοικίες, κατά μέσο όρο στην Ε.Ε., το 2020, το 1,5% του πληθυσμού δεν διέθετε τουαλέτα, ντους και μπάνιο εντός της κατοικίας τους. Αυτό ήταν πιο συνηθισμένο στη Ρουμανία, ακολουθούμενη από τη Βουλγαρία και τη Λετονία, καθώς και τη Λιθουανία. Όσον αφορά στέγες που αντιμετωπίζουν προβλήματα με διαρροή, το 14,8% του πληθυσμού της Ε.Ε. αντιμετώπιζε τέτοιο πρόβλημα το 2020, με τα υψηλότερα ποσοστά να παρατηρούνται στην Κύπρο, την Πορτογαλία και τη Σλοβενία.
Σύμφωνα με στοιχεία του 2020, το 9,9% των ευρωπαίων σε αστικές περιοχές ζει σε νοικοκυριό, όπου το συνολικό κόστος στέγασης αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 40% του διαθέσιμου εισοδήματός του, ενώ σε αγροτικές περιοχές το αντίστοιχο ποσοστό κυμαίνεται στο 5,8%. Τουτέστιν, οι μισοί νέοι στην Ευρωπαϊκή Ένωση αναγκάζονται να δαπανήσουν περισσότερο του 40% του εισοδήματός τους για στέγαση, κάτι που από μόνο του θα έπρεπε να εγείρει περισσότερα ερωτήματα. Ενδεικτικά, στην Ελλάδα, παρατηρείται το υψηλότερο ποσοστό επιβάρυνσης του κόστους στέγασης στην Ε.Ε., όπου στις πόλεις είναι 37% και στις αγροτικές περιοχές 25%. Ακολουθούν, η Ισπανία με 10,1% και 5,1%, αντίστοιχα, η Ιταλία με 8,9% και 6,8% και η Πορτογαλία με 4,8% και 3,2%.
Οι θεσμοί παροχής της κοινωνικής κατοικίας ποικίλουν. Για παράδειγμα, μία μορφή είναι η προσφορά από τις τοπικές αρχές, όπως η Δημοτική Εταιρεία Στέγασης στη Σουηδία ή οι ενοικιαζόμενες κοινωνικές κατοικίες στην Αυστρία, όπου ο δήμος της Βιέννης είναι ο ιδιοκτήτης τους. Μια άλλη εκδοχή, είναι οι ιδιωτικοί συνεταιρισμοί, που λειτουργούν με κριτήριο την προώθηση των συμφερόντων της κοινωνικής κατοικίας, καθώς κυριαρχούν σε χώρες, όπως είναι η Γαλλία, η Γερμανία και η Ολλανδία, με εξαίρεση την τελευταία, η οποία χρησιμοποιεί την προσφορά του εγγυημένου κεφαλαίου για την οικονομική υποστήριξη των εταιρειών κοινωνικής κατοικίας. Αντίστοιχα, η Γαλλία χρησιμοποιεί τον ειδικό μηχανισμό του 1% των μισθών για τη στέγη. Ειδικότερα, αυτό το ποσοστό κρατιέται από όλους τους μισθούς που πληρώνονται στη χώρα από επιχειρήσεις, καθώς παρέχει οικονομική ενίσχυση για την ενοικιαζόμενη κοινωνική κατοικία.
Εν ολίγοις, έχει καταβληθεί μεν σε επίπεδο ευρωπαϊκής διακυβέρνησης η προσπάθεια μόχλευσης των κρατών-μελών για την κάλυψη των ζητημάτων, που προκύπτουν από το φαινόμενο της στεγαστικής επισφάλειας, μέσω οδηγιών και πόρων. Ωστόσο, στα κράτη-μέλη αρμόζει να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες για την αντιμετώπιση της τρέχουσας κατάστασης, η οποία επιδεινώθηκε από τις συνέπειες της υγειονομικής κρίσης και του ρωσο-ουκρανικού πολέμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η στεγαστική πολιτική στα Εθνικά Σχέδια των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου–Η περίπτωση της Ελλάδας, ΕΝΑ-Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών, διαθέσιμο εδώ
- Η στεγαστική πολιτική ως κοινωνικής πολιτική, Σακελλαρόπουλος Θ. (επίμ.), Κουραχάνης Ν., Εκδόσεις Διόνικος, Αθήνα 2018 σ.σ. 373-384
